10 / 1 التَّحذیرُ مِن تَتَبُّعِ العُیُوب
6499 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: حَسبُ ابنِ آدَمَ مِنَ الإثمِ أن یَرتَعَ فی عِرضِ أخیهِ المُسلِمِ(1)
6500 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم والظَّنَّ، فإنَّ الظّنَّ أکْذَبُ الحَدیثِ، ولا تَحَسَّسوا، ولا تَجَسَّسوا(2) (3)
6501 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّی لَم اُؤمَرْ أنْ اُنقِّبَ عن قُلوبِ النّاسِ ولا أشُقَّ بطُونَهُم(4)
6502 . عنه صلى الله علیه و آله: یا معشرَ مَن أسلَمَ بلِسانِهِ ولَم یُسلِمْ بقلبِهِ، لاتَتَبَّعوا عَثَراتِ المسلِمینَ؛ فإنّه مَن تَتَبَّعَ عَثَراتِ المسلِمینَ تَتَبَّعَ اللّهُ عَثْرتَهُ، ومَن تَتَبَّعَ اللّهُ عَثْرتَهُ یَفْضَحْهُ(5)
6503 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَطلُبوا عَثَراتِ المؤمنینَ؛ فإنّ مَن تَتَبّعَ عَثَراتِ أخیهِ تَتَبّعَ اللّهُ عَثَراتِهِ، ومَن
تَتَبّعَ اللّهُ عَثَراتِهِ یَفْضَحْهُ ولو فی جَوفِ بَیتِهِ(6)
10 / 1
هشدار درباره عیبجویى
6499 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى‌زاده را همین گناه بس که با آبروى برادر مسلمانش بازى کند.
6500 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گمان بپرهیزید؛ زیرا گمان، دروغ‌ترین سخن است، و تجسّس و کنجکاوى نکنید
6501 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من مأمور نیستم که دل‌هاى مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم.
6502 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى جماعتى که به زبان اسلام آورده‌اید و به دل، اسلام نیاورده‌اید! در جستجوى لغزش‌هاى مسلمانان نباشید، که هر کس لغزش‌هاى مسلمانان را پى‌جویى کند، خداوند لغزش او را پى مى‌گیرد و هر کس که خداوند عیبجویى او کند، رسوایش مى‌سازد
6503 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: لغزش‌هاى مسلمانان را نجویید، که هر کس لغزش‌هاى برادرش را پى جوید، خداوند لغزش‌هاى او را پیگیرى مى‌کند و هر کس که خداوند
عیبجویى‌اش کند، رسوایش مى‌سازد، هر چند در اندرونىِ خانه خود باشد
فصل دهم: عیبجویى و سرزنش
10 / 1
هشدار درباره عیبجویى
6499 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى‌زاده را همین گناه بس که با آبروى برادر مسلمانش بازى کند.
6500 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گمان بپرهیزید؛ زیرا گمان، دروغ‌ترین سخن است، و تجسّس و کنجکاوى نکنید
6501 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من مأمور نیستم که دل‌هاى مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم.
6502 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى جماعتى که به زبان اسلام آورده‌اید و به دل، اسلام نیاورده‌اید! در جستجوى لغزش‌هاى مسلمانان نباشید، که هر کس لغزش‌هاى مسلمانان را پى‌جویى کند، خداوند لغزش او را پى مى‌گیرد و هر کس که خداوند عیبجویى او کند، رسوایش مى‌سازد
6503 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: لغزش‌هاى مسلمانان را نجویید، که هر کس لغزش‌هاى برادرش را پى جوید، خداوند لغزش‌هاى او را پیگیرى مى‌کند و هر کس که خداوند
عیبجویى‌اش کند، رسوایش مى‌سازد، هر چند در اندرونىِ خانه خود باشد
6504 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَسألوا الفاجِرَةَ: مَن فَجَرَ بِکِ؟ فکما هانَ علَیها الفُجورُ، یَهونُ علَیها أنْ تَرمیَ البَریءَ المسلِمَ(7)
10 / 2 التَّحذیرُ مِن التَّعییرِ عَلَى العُیُوب
6505 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن عَیَّرَ أخاهُ بِذَنبٍ قَد تابَ مِنهُ لَم یَمُتْ حَتّى یَعمَلَهُ(8)
6506 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أذاعَ فاحِشَةً کانَ کمُبتَدِئها، ومَن عَیَّرَ مُؤمِنا بِشَیءٍ لَم یَمُتْ حَتّى یَرکَبَهُ(9)
6507 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تُظهِرِ الشَّماتَةَ لِأخیکَ؛ فیَرحَمَهُ اللّهُ ویَبتَلِیَکَ(10)
6508 . عنه صلى الله علیه و آله لِأعرابِیٍّ سَألَهُ أن یُوصِیَهُ : عَلَیکَ بِتَقوَى اللّهِ فإنِ امرُؤٌ عَیَّرَکَ بِشَیءٍ یَعلَمُهُ فیکَ فَلا تُعَیِّرْهُ بِشَیءٍ تَعلَمُهُ فیهِ؛ یَکُنْ وَبالُهُ عَلَیهِ وأجرُهُ لَکَ(11)
6509 . سنن أبی داوود عن أبی جری جابِر بن سلیم: رَأیتُ رَجُلاً یَصدُرُ النّاسُ عَن رَأیِهِ، لا یَقولُ شَیئا إلّا صَدَروا عَنهُ، قُلتُ: مَن هذا؟ قالوا: هذا رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله إلى أن قالَ: قُلتُ: اِعهَدْ إلَیَّ، قالَ: لا تَسُبَّنَّ أحَدا، قالَ: فَما سَبَبتُ بَعدَهُ حُرّا ولا عَبدا ولا بَعیرا ولا شاةً قالَ: ولا تَحقِرَنَّ شَیئا مِنَ المَعروفِ. . . وإنِ امرُؤٌ شَتَمَکَ وعَیَّرَکَ بِما یَعلَمُ فیکَ فَلا تُعَیِّرْهُ بِما تَعلَمُ فیهِ؛ فإنَّما وَبالُ ذلکَ عَلَیهِ(12)
6504 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از زن بدکاره نپرسید: «چه کسى با تو فسق کرد؟» ؛ زیرا همان گونه که به راحتى مرتکب فحشا مى‌شود، به راحتى هم مسلمان بى‌گناهى را بدنام مى‌کند
10 / 2
هشدار درباره سرزنش کردن دیگرى به خاطر عیب‌هایش
6505 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس برادر خود را براى گناهى که از آن توبه کرده است، سرزنش کند، نمى‌میرد تا خود، آن گناه را مرتکب شود.
6506 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس زشتکارى و گناهى را فاش کند، مانند کسى است که آن را انجام داده است و هر که مؤمنى را به چیزى سرزنش کند، نمى‌میرد تا خود، مرتکب آن شود.
6507 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گرفتارى برادرت اظهار شادى مکن، که خداوند به او رحم مى‌کند و تو را گرفتار مى‌سازد.
6508 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به درخواست عربى بادیه‌نشین که از ایشان خواست تا به او اندرزى دهد : از خدا بترس و اگر کسى عیبى در تو دانست و به واسطه آن سرزنشت کرد، تو به واسطه عیبى که از او مى‌دانى، سرزنشش مکن تا در نتیجه، گناه این کار به گردن او باشد و پاداشش از آنِ تو.
6509 . سنن أبى داوود به نقل از ابو جرى، جابر بن سلیم : مردى را دیدم که مردم از سرچشمه اندیشه‌اش سیراب مى‌شوند و هر سخنى که از دهانش‌خارج مى‌شود، مردم آن را مى‌قاپند. پرسیدم: این مرد کیست؟
گفتند: او پیامبر خداست. . . .
[به پیامبر صلى الله علیه و آله] گفتم: مرا سفارشى مى‌کنى.
فرمود: «به هیچ کس، ناسزا مگو» .
از آن پس، نه آزاده‌اى را دشنام دادم، نه برده‌اى را، نه شترى را، و نه گوسفندى را.
فرمود: «هیچ کار خوبى را کوچک مشمار و دست کم مگیر. . . اگر کسى به تو ناسزا گفت و به عیبى که از تو مى‌داند، سرزنشت کرد، تو به واسطه عیبى که از او سراغ دارى، سرزنشش مکن، که در این صورت، گناهش به گردن او خواهد بود» .
6510 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عز و جل خَلَقَ المُؤمِنَ مِن عَظَمَةِ جَلالِهِ وقُدرَتِهِ، فمَن طَعَنَ عَلَیهِ أو رَدَّ عَلَیهِ قَولَهُ فقَد رَدَّ عَلَى اللّهِ عز و جل(13)
10 / 3 الحَثُّ عَلَى سَترِ العُیُوب
6511 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن سَتَرَ عَلى مُؤمِنٍ فاحِشَةً فکأنَّما أحیا مَوؤودَةً(14)
6512 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أطفَأ عَن مُؤمِنٍ سَیِّئَةً کانَ خَیرا مِمَّن أحیا مَوؤودَةً(15)
6513 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن عَلِمَ مِن أخیهِ سَیِّئَةً فسَتَرَها، سَتَرَ اللّهُ عَلَیهِ یَومَ القِیامَةِ(16)
6514 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن سَتَرَ أخاهُ المُسلِمَ فی الدّنیا سَتَرَهُ اللّهُ یَومَ القِیامَةِ(17)
6515 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن سَتَرَ أخاهُ فی فاحِشَةٍ رَآها عَلَیهِ سَتَرَهُ اللّهُ فی الدّنیا والآخِرَةِ(18)
6516 . عنه صلى الله علیه و آله وقَد قالَ لَهُ رَجُلٌ: اُحِبُّ أن یَستُرَ اللّهُ عَلَیَّ عُیوبی : اُستُرْ عُیوبَ إخوانِکَ یَستُرِ اللّهُ عَلَیکَ عُیوبَکَ(19)
6517 . عنه صلى الله علیه و آله: کانَ بِالمَدینَةِ أقوامٌ لَهُم عُیوبٌ فسَکَتوا عَن عُیوبِ النّاسِ، فأسکَتَ اللّهُ عَن عُیوبِهِمُ النّاسَ، فماتُوا ولا عُیوبَ لَهُم عِندَ النّاسِ، وکانَ بِالمَدینَةِ أقوامٌ لا عُیوبَ لَهُم
فتَکَلَّموا فی عُیوبِ النّاسِ، فأظهَرَ اللّهُ لَهُم عُیوبا لَم یَزالوا یُعرَفونَ بِها إلى أن ماتوا(20)
6510 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مؤمن را از عظمت جلال و قدرت خویش آفرید. پس هر که بر او طعنه بزند، یا سخنش را رد کند و نپذیرد، سخن خداوند عز و جل را رد کرده است.
10 / 3
تشویق به عیب‌پوشى
6511 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس زشتکارىِ مؤمنى را بپوشاند، چنان است که دختر زنده به گور شده‌اى را نجات داده باشد.
6512 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس کردارِ بدِ مؤمنى را بپوشاند، این کار بهتر از آن است که دختر زنده به گور شده‌اى را نجات دهد.
6513 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که از برادر خود گناهى بداند و آن را بپوشانَد، خداوند در روز قیامت، گناهان او را مى‌پوشاند.
6514 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که در دنیا عیب برادر مسلمان خود را بپوشاند، خداوند در روز قیامت، عیب او را مى‌پوشاند.
6515 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که از برادر خود کار زشتى مشاهده کند و آن را پوشیده نگه دارد، خداوند در دنیا و آخرت، عیب‌پوش اوست
6516 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ مردى که به ایشان گفت: دوست دارم خداوند، عیب‌هایم را بپوشاند : عیب‌هاى برادرانت را بپوشان تا خداوند، عیب‌هاى تو را بپوشاند.
6517 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در مدینه مردمانى بودند که عیب‌هایى داشتند؛ امّا چون زبان از عیبجویى مردم فرو بستند، خداوند نیز زبان مردم را از عیبجویى آنان، فرو بست. در نتیجه، آن عدّه مُردند و مردم از عیب‌هاى آنان، آگاه نشدند. در همین شهر، مردمانى هم بودند که عیبى نداشتند؛ امّا درباره عیب‌هاى مردم، سخن مى‌گفتند. پس خداوند
در آنان عیب‌هایى آشکار ساخت که تا وقتى مُردند، به آن عیب‌ها معروف بودند.
10 / 4 مَدحُ مَن شَغَلَهُ عَیبُهُ عَن عُیوبِ النّاسِ
6518 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: طوبى لِمَن مَنَعَهُ عَیبُهُ عَن عُیوبِ المُؤمِنینَ مِن إخوانِهِ(21)
6519 . عنه صلى الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِأبی ذَرٍّ : لِیَحجُزْکَ عَنِ النّاسِ ما تَعلَمُ مِن نَفسِکَ، ولا تَجِدْ(22) عَلَیهِم فیما تَأتی مِثلَهُ(23)
6520 . عنه صلى الله علیه و آله: لِیَرُدَّکَ مِنَ النّاسِ ما تَعلَمُ مِن نَفسِکَ(24)
6521 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثُ خِصالٍ مَن کُنَّ فیهِ أو واحِدَةٌ مِنهُنَّ کانَ فی ظِلِّ عَرشِ اللّهِ عز و جلیَومَ القِیامَةِ یَومَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ: . . . رَجُلٌ لَم یَعِبْ أخاهُ المُسلِمَ بِعَیبٍ حَتّى یَنفِیَ ذلکَ العَیبَ مِن نَفسِهِ؛ فإنَّهُ لا یَنفی مِنها عَیبا إلّا بَدا لَهُ عَیبٌ، وکَفى بِالمَرءِ شُغلاً بِنَفسِهِ عَنِ النّاسِ(25)
6522 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن مَقَتَ نَفسَهُ دُونَ مَقتِ النّاسِ آمَنَهُ اللّهُ مِن فَزَعِ یَومِ القِیامَةِ(26)
10 / 5 ذَمُّ مَن یَرى عُیُوب النّاسِ ولا یَرى عَیبَ نَفسِهِ
6523 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یُبصِرُ أحَدُکُمُ القَذى فی عَینِ أخیهِ، ویَنسى الجِذعَ أو قالَ: الجِذْلَ
فی عَینِه؟ ! (27)
10 / 4
ستایش کسى که عیوبش، او را از پرداختن به عیوب دیگران باز داشته
6518 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا به حال آن که عیب خودش، او را از پرداختن به عیب‌هاى برادران مؤمنش باز دارد!
6519 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش به ابو ذر : باید آنچه از [عیوب] خود مى‌دانى، تو را از خُرده‌گیرى بر مردم، باز دارد، و بر آنان به سبب کارهایى که خودت مانند آنها را انجام مى‌دهى، خشم مگیر
6520 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: باید آنچه از [عیوب] خود مى‌دانى، تو را از [خُرده‌گیرى بر عیوب] مردم، باز دارد.
6521 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه خصلت است که هر کس آنها را داشته باشد، یا یکى از آنها در او باشد، روز قیامت در سایه عرش خداوند عز و جل است؛ روزى که هیچ سایه‌اى جز سایه او نیست: . . . مردى که از برادر مسلمان خود، عیبى نگیرد تا آن گاه که آن عیب را از خودش دور کند؛ و آدمى هر عیبى که از خود برطرف سازد، عیبى دیگر در نظرش آشکار مى‌شود. آدمى را همین بس که به رفع معایب خود بپردازد و از پرداختن به عیب‌هاى مردم، باز ایستد.
6522 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به جاى خشم گرفتن بر مردم، بر نفْس خویش خشم گیرد، خداوند، او را از وحشت روز قیامت در امان مى‌دارد.
10 / 5
نکوهشِ دیدن عیب‌هاى مردم و نادیده گرفتن عیوب خود
6523 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر یک از شما خاشاک را در چشم برادرش مى‌بیند و تنه درخت خرما
یا فرمود: تنه درخت را در چشم خود نمى‌بیند؟ !
6524 . عنه صلى الله علیه و آله: کَفى بِالمَرءِ عَیبا أن یَنظُرَ مِنَ النّاسِ إلى ما یَعمى عَنهُ مِن نَفسِهِ، ویُعَیِّرَ النّاسَ بِما لا یَستَطیعُ تَرکَهُ، ویُؤذی جَلیسَهُ بِما لا یَعنیهِ(28)
6525 . عنه صلى الله علیه و آله: کَفى بِالمَرءِ عَیبا أن یَکونَ فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ: یَعرِفُ مِنَ النّاسِ مایَجهَلُ مِن نَفسِهِ، ویَستَحیی لَهُم مِمّا هُوَ فیهِ، ویُؤذی جَلیسَهُ بِما لا یَعنیهِ(29)
6524 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى را همین عیب بس که عیبى را در مردم ببیند و در خود نبیند، و مردم را به خاطر کارى سرزنش کند که خود نمى‌تواند آن را ترک کند، و همنشین خویش را با چیزهاى بیهوده بیازارد
6525 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى را همین عیب بس که در او سه خصلت باشد: عیب‌هاى مردم را ببیند و عیب‌هاى خود را نبیند؛ چیزى را که خودش دچار آن است، براى مردم شرم‌آور بداند؛ و همنشینش را با چیزهاى بیهوده بیازارد
1) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 122.
2) قال العلماء: التحسّس: الإستماع لحدیث القوم، والتجسّس: البحث عن العورات، وقیل: هو التفتیش عن بواطن الاُمور، وأکثر ما یقال فی الشرّ، والجاسوس صاحب سرّ الشرّ، والناموس صاحب سرّ الخیر (هامش المصدر).
3) صحیح مسلم: ج 4 ص 1985 ح 28 عن أبی هریرة.
4) کنز العمّال: ج 11 ص 311 ح 31597 عن ابن جریر وج 6 ص 102 ح 15035 عن أبی سعید.
5) الکافی: ج 2 ص 355 ح 4 عن أبی بصیر عن الإمام الباقر علیه السلام.
6) الکافی: ج 2 ص 355 ح 5 عن محمّد بن مسلم أو الحلبی عن الإمام الصادق علیه السلام.
7) تهذیب الأحکام: ج 10 ص 48 ح 177 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه عن الإمام علی علیهم السلام.
8) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 113.
9) الکافی: ج 2 ص 356 ح 2 عن اسحاق بن عمار عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 73 ص 384 ح 2.
10) مسند الشهاب: ج 2 ص 78 ح 919 عن واثلة بن الأسقع.
11) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 110.
12) سنن أبی داوود: ج 4 ص 56 ح 4084.
13) الأمالی للطوسی: ص 306 ح 614 عن داوود بن کثیر الرقّی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 142 ح 1.
14) کنز العمّال: ج 3 ص 249 ح 6388 نقلاً عن شعب الإیمان عن أبی هریرة.
15) کنز العمّال: ج 3 ص 248 ح 6380 نقلاً عن شعب الإیمان عن أبی هریرة.
16) المعجم الکبیر: ج 19 ص 440.
17) کنز العمّال: ج 3 ص 248 ح 6382 نقلاً عن مسند ابن حنبل.
18) کنز العمّال: ج 3 ص 250 ح 6392 نقلاً عن صحیح ابن حبان عن عقبة بن عامر.
19) کنز العمّال: ج 16 ص 129 ح 44154 عن خالد بن الولید.
20) الأمالی للطوسی: ص 44 ح 49 عن ابن عمر، بحار الأنوار: ج 75 ص 213 ح 4.
21) بحار الأنوار: ج 77 ص 126 ح 32 نقلاً عن تحف العقول.
22) وَجَدتُ عَلَیه مَوجِدَةً: غَضِبتُ (المصباح المنیر: ص 648 «وجد»).
23) الخصال: ص 526 ح 13 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 75 ص 47 ح 5.
24) کنز العمّال: ج 15 ص 802 ح 43183 عن الحسن.
25) الخصال: ص 80 ح 3 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 46 ح 2.
26) ثواب الأعمال: ص 216 ح 1 عن عبیداللّه بن الحسن، بحارالأنوار: ج 75 ص 48 ح 10.
27) کنز العمّال: ج 16 ص 122 ح 44141 نقلاً عن ابن المبارک عن أبی هریرة.
28) الخصال: ص 110 ح 81 عن الحسین بن زید عن أبیه عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 47 ح 4.
29) الخصال: ص 526 ح 13 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 73 ح 1.
