2 / 1
الحَثُّ علَى الإحسانِ إلَى الوالِدَینِ
الکتاب
» وَ قَضَى رَبُّکَ أَلَا تَعْبُدُواْ إِلَا إِیَّاهُ وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَـنًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَ لَا تَنْهَرْهُمَا وَ قُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا – وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِى صَغِیرًا » .(1)
الحدیث
9745.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن سَرَّهُ أن یُمَدَّ لَهُ فی عُمُرِهِ ویُزادَ فی رِزقِهِ فلْیَبَرَّ والِدَیهِ ، ولْیَصِلْ رَحِمَهُ .(2)
9746.الترغیب والترهیب عن عبد اللّه بن مسعود : سَأَلتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أیُّ العَمَلِ أحَبُّ إلَى اللّه ِ ؟ قال : الصَّلاةُ على وَقتِها . قلتُ : ثُمّ أیٌّ ؟ قالَ : بِرُّ الوالِدَینِ .(3)
2 / 1
تشویق به نیکى کردن به پدر و مادر
قرآن
«و پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود]احسان کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سال خوردگى رسیدند، به آنها [حتّى] «اُف» مگو و با آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگو و از سرِ مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو: «پروردگارا! آن دو را رحمت کن، چنان که مرا در خُردى پروردند»» .
حدیث
9745.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که خوش دارد عمرش دراز و روزى اش فراوان شود، به پدر و مادرش نیکى کند و صِله رَحِم به جا آورد.
9746.الترغیب و الترهیب ـ به نقل از عبد اللّه بن مسعود ـاز پیامبر خدا پرسیدم: محبوب ترین کارها نزد خداوند متعال چیست؟ فرمود: «نمازِ به وقت». گفتم: سپس چه؟ فرمود: «نیکى به پدر و مادر».
9747.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِرجُلٍ قالَ لَهُ : جِئتُ اُبایِعُکَ علَى الهِج: اِرجِعْ إلَیهِما ، فأضحِکْهُما کما أبکَیتَهُما .(4)
9748.عنه صلى الله علیه و آله : منَ بَرَّ والِدَیهِ طُوبى لَهُ ، زادَ اللّه ُ فی عُمرِهِ .(5)
9749.الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله أتَتهُ اُختٌ لَهُ مِن الرَّضاعَةِ ، فَلَمّا نَظَرَ إلَیها سُرَّ بِها ، وبَسَطَ مِلحَفَتَهُ لَها فَأَجلَسَها عَلَیها ، ثُمَّ أقبَلَ یُحَدِّثُها ویَضحَکُ فی وَجهِها ، ثُمَّ قامَت وذَهَبَت وجاءَ أخُوها ، فلَم یَصنَعْ بهِ ما صَنَعَ بها ، فقیلَ لهُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، صَنَعتَ باُختِهِ ما لَم تَصنَعْ بهِ وهُو رجُلٌ ! فَقالَ : لأنّها کانَت أبَرَّ بِوالِدَیها مِنهُ .(6)
9750.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : رِضا اللّه ِ فی رِضا الوالِدِ ، وسَخَطُ اللّه ِ فی سَخَطِ الوالِدِ .(7)
2 / 2
الحَثُّ على بِرِّ الوالِدَینِ بعدَ مَوتِهِما
9751.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : سَیّدُ الأبرارِ یَومَ القِیامَةِ رجُلٌ بَرَّ والِدَیهِ بَعدَ مَوتِهِما .(8)
9752.عنه صلى الله علیه و آله ـ فی وصیَّتِهِ لِرجُلٍ ـ: ووالِدَیکَ فأطِعْهُما وبَرَّهُما حَیَّینِ کانا أو مَیِّتَینِ ، وإن أمَراکَ أن تَخرُجَ مِن أهلِکَ ومالِکَ فافعَلْ ؛ فإنّ ذلکَ مِن الإیمانِ .(9)
9753.عنه صلى الله علیه و آله ـ لَمّا سُئلَ عن بِرِّ الوالِدَینِ بَعدَ مَوتِهِم: نَعَم ، الصَّلاةُ عَلَیهِما ، والاستِغفارُ لَهُما ، وإنفاذُ عَهدِهِما مِن بَعدِهِما ، وصِلَةُ الرَّحِمِ الّتی لا تُوصَلُ إلّا بِهِما ، وإکرامُ صَدیقِهِما .(10)
9747.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به مردى که نزد ایشان آمد و گفت: آمده ام تا با ش: نزد آنان برگرد و آنها را خوش حال و خندان ساز، همان گونه که [با آمدنت]گریانشان کردى.
9748.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به پدر و مادرش نیکى کند، خوشا به حالش! خداوند ، عمرش را دراز کرده است.
9749.امام صادق علیه السلام : همانا خواهر رضاعىِ پیامبر خدا نزد ایشان آمد . زمانى که ایشان نگاهش به او افتاد ، خوش حال شد و ملحفه خود را براى او پهن نمود و او را بر روى آن نشانید و رُو در رو با او شروع به گفتن و خندیدن کرد ، تا این که برخاست و رفت . سپس برادر ایشان آمد؛ امّا پیامبر خدا ، رفتارى را که با خواهرش کرده بود ، با او نکرد. به او گفته شد: اى پیامبر خدا! چرا رفتارى را که با خواهرش کردى ، با او که یک مرد است، نکردى ؟ فرمود: «چون خواهرش بیشتر از او، به پدر و مادرش نیکى مى کرد» .
9750.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خشنودى خدا ، در خشنودى پدر است و ناخشنودى خدا ، در ناخشنودى پدر.
2 / 2
تشویق به نیکى کردن به پدر و مادر ، بعد از مرگ آنان
9751.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سَرورِ نیکوکاران در روز قیامت، مردى است که بعد از درگذشت پدر و مادر خود، به آنان نیکى کند.
9752.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در سفارش به مردى ـ: پدر و مادرت را فرمان ببَر و به آنان ، چه زنده باشند و چه مُرده ، نیکى کن و [حتّى]اگر دستور دادند خانواده و دارایى ات را رها کنى، این کار را بکن؛ زیرا این، جزئى از ایمان است.
9753.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤال از نیکى کردن به پدر و مادر بعد: آرى . دعاکردن براى آنها، آمرزش خواستن برایشان ، اجرا کردن وصیّت هایشان بعد از مرگ آنها، صِله رَحِم کردن با خویشان آنها و احترام گذاشتن به دوستان آنان است .
2 / 3
الجَنّةُ تَحتَ أقدامِ الاُمَّهاتِ
9754.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الجَنَّةُ تَحتَ أقدامِ الاُمَّهاتِ .(11)
9755.عنه صلى الله علیه و آله ـ لِرجُلٍ یُریدُ الجِهادَ واُمُّهُ تَرى مَنْعَهُ: عِندَ اُمِّکَ قَرَّ ، وإنَّ لَکَ مِن الأجرِ عِندَها مِثلَ ما لَکَ فی الجِهادِ .(12)
9756.کنز العمّال عن عمر بن الخطّابِ : کُنّا مَع رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله على جَبَلٍ فأشرَفنا على وادٍ ، فرَأیتُ شابّا یَرعى غَنَما لَهُ أعجَبَنی شَبابُهُ ، فقلتُ : یا رسولَ اللّه ِ ، وأیُّ شابٍّ لَو کانَ شَبابُهُ فی سَبیلِ اللّه ِ ؟ فقالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله : یا عُمَرُ ، فلَعَلَّهُ فی بَعضِ سَبیلِ اللّه ِ وأنتَ لا تَعلَمُ . ثُمّ دَعاهُ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا شابُّ ، هَل لَکَ مَن تَعُولُ ؟ قالَ : نَعَم ، قالَ : مَن ؟ قال : اُمِّی ، فقالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله : الْزَمْها فإنّ عِندَ رِجلَیها الجَنَّةَ .(13)
9757.الترغیب والترهیب عن معاویة بن جاهمة : إنّ جاهِمَة جاءَ إلى النَّبیِّ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ أرَدتُ أن أغزُوَ ، وقَد جِئتُ أستَشیرَک ، فقالَ : هَل لَکَ مِن اُمٍّ ؟ قالَ : نَعَم ، قالَ : فالْزَمْها ؛ فإنّ الجَنَّةَ عِندَ رِجلِها .(14)
2 / 3
بهشت، زیر پاى مادران است
9754.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهشت ، زیر پاى مادران است.
9755.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به مردى که مى خواست در جهاد شرکت کند، امّا مادر:ت پیش مادرت بمان. با بودن در نزد او، همان اجرى را دارى که با شرکت در جهاد به دست مى آورى.
9756.کنز العمّال ـ به نقل از عمر بن خطّاب ـ: ما با پیامبر خدا روى کوهى بودیم و بر درّه اى مُشرِف شدیم. جوانى را ـ که از جوانى اش خوشم آمد ـ دیدم که گوسفندانش را مى چرانید . گفتم: اى پیامبر خدا! عجب جوانى است! کاش جوانىِ او در راه خدا صرف مى شد. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «اى عمر! شاید در راهى از راه هاى خدا باشد و تو ندانى». پیامبر صلى الله علیه و آله آن جوان را صدا زد و فرمود: «اى جوان! آیا کسى هست که تو خرجىِ او را بدهى؟». گفت: آرى. فرمود: «چه کسى؟». گفت: مادرم. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «او را داشته باش (در خدمتش باش)؛ زیرا بهشت، پیش پاى اوست».
9757.الترغیب و الترهیب ـ به نقل از معاویة بن جاهمه ـ: جاهمه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و اجازه جهاد خواست. پیامبر خدا به او فرمود: «آیا مادرى دارى؟». گفت: آرى. فرمود: «پس، در خدمتش باش؛ زیرا بهشت، پیش پاى اوست».(15)
9758.کنز العمّال عن عائشة : قال رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : بَینا أنا فی الجَنَّةِ إذ سَمِعتُ قارئا ، فقُلتُ : مَن هذا ؟ قالوا : حارِثَةُ بنُ النُّعمانِ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : کذلکَ البِرُّ ، کذلکَ البِرُّ ، وکانَ أبَرَّ النّاسِ باُمِّهِ .(16)
9759.الإمام زین العابدین علیه السلام : جاءَ رَجلٌ إلى النبیِّ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رسولَ اللّه ِما مِن عَمَلٍ قَبیحٍ إلّا قَد عَمِلتُهُ ، فهَل لِی مِن تَوبَةٍ ؟ فقالَ لهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : فهَل مِن والِدَیکَ أحَدٌ حَیٌّ ؟ قالَ : أبی ، قالَ : فاذهَبْ فَبَرَّهُ . قالَ : فلَمّا ولّى ، قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لَو کانَت اُمُّهُ!(17)
9760.الإمام الصّادق علیه السلام : جاءَ رجُلٌ إلَى النَّبیِّ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ ، مَن أبَرُّ ؟ قالَ : اُمَّکَ ، قالَ : ثُمّ مَن ؟ قالَ : اُمَّکَ ، قالَ : ثُمَّ مَن ؟ قالَ : اُمَّکَ ، قالَ : ثُمّ مَن ؟ قالَ : أباکَ .(18)
2 / 4
إیذاءُ الوالِدَینِ و عُقُوقِهِما
الکتاب
» وَ قَضَى رَبُّکَ أَلَا تَعْبُدُواْ إِلَا إِیَّاهُ وَبِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَـنًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَ لَا تَنْهَرْهُمَا وَ قُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا » .(19)
الحدیث
9761.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مِن الکَبائرِ شَتمُ الرّجُلِ والِدَیهِ ، یسبُّ الرّجُلُ أبا الرّجُلِ فیسبُّ أباهُ ، ویسبُّ اُمَّهُ فیسبُّ اُمَّهُ .(20)
9758.کنز العمّال ـ به نقل از عایشه ـ: پیامبر خدا فرمود : «[هنگام معراج] در بهشت بودم که ناگاه، صداى قارى اى را شنیدم. پرسیدم: این کیست؟ گفتند:حارثة بن نعمان». پیامبر صلى الله علیه و آله سپس فرمود: «این است نتیجه نیکى ؛ این است نتیجه نیکى . او نیکوکارترینِ مردم نسبت به مادرش بود».
9759.امام زین العابدین علیه السلام : مردى خدمت پیامبر خدا آمد و گفت: اى پیامبر خدا! هیچ کار زشتى نیست که نکرده باشم. آیا راه بازگشتى برایم وجود دارد؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «آیا از پدر و مادرت، کسى زنده هست؟». گفت: پدرم. فرمود: «برو و به او نیکى کن». وقتى آن مرد رفت، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «کاش مادرش مى بود!».
9760.امام صادق علیه السلام : مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا! به چه کسى نیکى کنم؟ فرمود: «به مادرت». گفت: سپس به چه کسى؟ فرمود: «به مادرت». گفت: بعد از او به چه کسى؟ فرمود: «به مادرت». گفت: سپس به چه کسى؟ فرمود: «به پدرت».
2 / 4
آزردن پدر و مادر و نافرمانىِ آنها
قرآن
«و پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سال خوردگى رسیدند، به آنها [حتّى] «اُف» مگو و با آنان ، پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگو» .
حدیث
9761.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از گناهان کبیره است که انسان ، به پدر و مادر خود دشنام دهد؛ [به این صورت که]انسان ، پدر کسى را دشنام دهد و او هم متقابلاً پدر وى را دشنام دهد، یا مادر کسى را دشنام دهد و در نتیجه، آن شخص هم مادر وى را دشنام گوید.
9762.عنه صلى الله علیه و آله ـ مِن کِتابٍ لَهُ إلى أهلِ الیَمَنِ ـ: إنّ أکبَرَ الکبائرِ عندَ اللّه ِ یَومَ القِیامَةِ : الإشراکُ باللّه ِ ، وقَتلُ النَّفسِ المُؤمنَةِ بغَیرِ الحَقِّ ، والفِرارُ فی سَبیلِ اللّه ِ یَومَ الزَّحفِ ، وعُقوقُ الوالِدَینِ .(21)
9763.عنه صلى الله علیه و آله : یُقالُ لِلعاقِّ : اِعمَلْ ما شِئتَ فإنّی لا أغفِرُ لَکَ .(22)
9764.عنه صلى الله علیه و آله : اِثنَتانِ یُعَجِّلُهُما اللّه ُ فی الدُّنیا : البَغیُ وعُقوقُ الوالِدَینِ .(23)
9765.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أحزَنَ والِدَیهِ فَقَد عَقَّهُما .(24)
9766.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ فَوقَ کُلِّ عُقوقٍ عُقوقا حتّى یَقتُلَ الرّجُلُ أحَدَ والِدَیهِ ، فإذا فَعَلَ ذلکَ فلَیسَ فَوقَهُ عُقوقٌ .(25)
9762.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در نامه اى به اهل یمن ـ: بزرگ ترین گناهان کبیره نزد خداوند در روز قیامت، شرک ورزیدن به خداست و به ناحق کشتن انسان مؤمن و فرار از میدان جنگ در راه خدا و نافرمانى از پدر و مادر.
9763.پیامبر خدا علیه السلام : به فرزند نافرمان گفته مى شود: «هر کارى (عبادتى) که مى خواهى، بکن که من ، تو را نمى آمرزم».
9764.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو کار است که خداوند ، در همین دنیا کیفرش را مى دهد: دست درازى به حقوق دیگران ، و نافرمانى از پدر و مادر.
9765.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که پدر و مادر خود را اندوهگین کند، آنان را عاق کرده است.
9766.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بالاتر از هر بى احترامى اى به پدر و مادر، بى احترامى اى هست، تا این که شخص ، یکى از والدین خود را بکُشد ، و چون چنین کرد، دیگر بى احترامى اى بالاتر از آن نیست.
1) الإسراء : 23 و 24.
2) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 317 ح 16 عن أنس بن مالک.
3) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 314 ح 1.
4) صحیح ابن حبان : ج 2 ص 163 عن عبداللّه بن عمرو.
5) المعجم الکبیر : ج 20 ص 198 عن معاذ بن أنس.
6) الکافی : ج 2 ص 161 ح 12 عن عمار بن حیان ، بحار الأنوار : ج 74 ص 82 ح 85.
7) صحیح ابن حبان : ج 2 ص 172 عن عبداللّه بن عمرو.
8) بحار الأنوار : ج 74 ص 86 ح 100 عن السکونیّ عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام.
9) الکافی : ج 2 ص 158 ح 2 عن محمد بن مروان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 74 ص 34 ح 2.
10) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 323 ح 32 عن مالک بن ربیعه الساعدی.
11) کنز العمال : ج 16 ص 461 ح 45439 عن أنس.
12) کنز العمال : ج 5 ص 862 ح 14569 نقلاً عن المصنف لعبدالرزّاق عن یحیى بن العلاء.
13) کنز العمال : ج 4 ص 607 ح 11760.
14) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 316 ح 11 نقلاً عن ابن ماجة والنَّسائیّ واللّفظُ له والحاکم ، ورَواه الطَّبرانیّ بإسناد جیّد (ح 12) ، ولفظه قال : أتَیتُ النَّبیَّ صلى الله علیه و آله أستَشیرُهُ فی الجِهادِ ، فقالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله : ألَکَ والِدانِ ؟ قلتُ : نَعَم ، قالَ : اِلزَمْهُما ؛ فإنَّ الجَنَّةَ تَحتَ أرجُلِهِما.
15) این حدیث را ابن ماجه و نسایى و حاکم نیز همین گونه روایت کرده اند؛ ولى طَبَرانى آن را با سلسله سندى نیکو، چنین روایت کرده که آن مرد گفت: خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمدم تا درباره شرکت در جهاد، از ایشان نظرخواهى کنم. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «آیا پدر و مادرت زنده اند؟». گفتم : آرى. فرمود: «پیش آنان بمان ؛ زیرا بهشت، زیر پاى آن دو است».
16) کنز العمال : ج 16 ص 580 ح 45937 نقلاً عن صحیح البخاری أو صحیح مسلم.
17) الزهد للحسین بن سعید : ص 35 ح 92 عن حکم بن الحسین ، بحار الأنوار : ج 74 ص 82 ح 88.
18) الکافی : ج 2 ص 159 ح 9 عن هشام بن سالم ، بحارالأنوار : ج 74 ص 49 ح 9.
19) الإسراء : 23.
20) کنز العمال : ج 16 ص 464 ح 45455 عن ابن عمر.
21) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 327 ح 4.
22) بحار الأنوار : ج 74 ص 80 ح 82 نقلاً عن روضة الواعظین.
23) کنز العمال : ج 16 ص 464 ح 45458 عن أبی بکرة.
24) کنز العمال : ج 16 ص 478 ح 45537 نقلاً عن الخطیب فی الجامع عن الإمام علیّ علیه السلام.
25) الکافی : ج 2 ص 348 ح 4 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 74 ص 61 ح 25.
