2 / 1
قِوامُ الدّینِ وَالدُّنیا
الکتاب
» وَلَا تُؤْتُواْ السُّفَهَآءَ أَمْوَ لَکُمُ الَّتِى جَعَلَ اللهُ لَکُمْ قِیَـمًا وَارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَاکْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا » .(1)
الحدیث
9957.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الدَّنانیرُ وَالدَّراهِمُ خَواتِمُ اللّه ِ فی أرضِهِ ، مَن جاءَ بِخاتَمِ مَولاهُ قُضِیَت حاجَتُهُ .(2)
9958.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ فی آخِرِ الزَّمانِ ؛ لابُدَّ لِلنّاسِ فیها(3) مِنَ الدَّراهِمِ وَالدَّنانیرِ یُقیمُ الرَّجُلُ بِها دینَهُ ودُنیاهُ .(4)
2 / 1
سامان یافتن دین و دنیا
قرآن
«و اموال خود را ـ که خداوند ، آن را وسیله قوام [زندگى] شما قرار داده ـ به سفیهان مدهید ؛ ولى از [عواید] آن به ایشان بخورانید و به آنان پوشاک دهید؛ و با آنان ، سخنى پسندیده بگویید» .
حدیث
9957.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دینارها و درهم ها ، انگشترى هاى(5) خدا در زمین وى هستند . هر کس انگشترىِ مولاى خویش را بیاورد ، خواهشش برآورده مى شود .
9958.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون آخِرْ زمان فرا رسد ، مردم را چاره اى جز داشتن درهم ها و دینارها نیست تا هر فرد ، دین و دنیاى خود را با آن برپا دارد .
9959.عنه صلى الله علیه و آله : الفاقَةُ لِأَصحابی سَعادَةٌ ، وَالغِنى لِلمُؤمِنِ فی آخِرِ الزَّمانِ سَعادَةٌ ، إنِ استَطَعتُم أن تَکونوا أغنِیاءَ فَکونوا .(6)
9960.عنه صلى الله علیه و آله : نِعِمّا بِالمالِ الصّالِحِ لِلرَّجُلِ الصّالِحِ .(7)
2 / 2
العَونُ عَلَى التَّقوى
9961.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : نِعمَ العَونُ عَلى تَقوَى اللّه ِ الغِنى .(8)
9962.عنه صلى الله علیه و آله : نِعمَ العَونُ عَلى تَقوَى اللّه ِ عز و جل المالُ .(9)
9963.عنه صلى الله علیه و آله : نِعمَ العَونُ عَلَى الدّینِ قوتُ سَنَةٍ .(10)
9964.عنه صلى الله علیه و آله : لَولَا الخُبزُ ما صُمنا ولا صَلَّینا ، ولا أدَّینا فَرائِضَ رَبِّنا عز و جل .(11)
9965.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل قالَ : إنّا أنزَلنَا المالَ لِاءِقامِ الصَّلاةِ وإیتاءِ الزَّکاةِ ، ولَو کانَ لِابنِ آدَمَ وادٍ لَأَحَبَّ أن یَکونَ إلَیهِ ثانٍ ، ولَو کانَ لَهُ وادِیانِ لَأَحَبَّ أن یَکونَ إلَیهِما ثالِثٌ ، ولا یَملَأُ جَوفَ ابنِ آدَمَ إلَا التُّرابُ ، ثُمَّ یَتوبُ اللّه ُ عَلى مَن تابَ.(12)
9966.مسند ابن حنبل عن مسروق : قُلتُ لِعائِشَةَ : هَل کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَقولُ شَیئا إذا دَخَلَ البَیتَ؟ قالَت : کانَ إذا دَخَلَ البَیتَ تَمَثَّلَ : لَو کانَ لِابنِ آدَمَ وادِیانِ مِن مالٍ لَابتَغى وادِیا ثالِثا ، ولا یَملَأُ فَمَهُ إلَا التُّرابُ ، وما جَعَلنَا المالَ إلّا لِاءِقامِ الصَّلاةِ وإیتاءِ الزَّکاةِ ، ویَتوبُ اللّه ُ عَلى مَن تابَ .(13)
9959.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : براى یاران من ، تنگ دستى مایه خوش بختى است ؛ امّا در آخر زمان براى مؤمن ، توانگرى سعادت است . [در آن حال] اگر مى توانید ، در شمارِ توانگران باشید .
9960.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چه نیکوست مالى صالح براى مردى صالح!
2 / 2
کمک به پرهیزگارى
9961.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چه یاور خوبى است بى نیازى براى پرواى از خدا!
9962.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکو یاورى است مال براى پرواى از خدا!
9963.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : داشتن خوراکِ سال ، نیکْ یاورى است براى دین!
9964.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر نان نبود ، روزه نمى گزاردیم ، نماز نمى خواندیم و واجب هاى پروردگار خویش را به جاى نمى آوردیم .
9965.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر آینه ، خداوند فرموده است: «همانا مال را نازل کردیم تا نماز ، بر پا شود و زکات ، پرداخت گردد . اگر فرزند آدم را گستره اى از مال باشد ، دوست مى دارد که گستره اى دیگر نیز از آنِ او گردد ؛ و اگر دو گستره داشته باشد ، مى خواهد که گستره اى سوم نیز به مِلک او درآید . درونِ فرزند آدم را چیزى جز خاک ، پُر نمى کند و از آن پس ، خداوند ، از هر که توبه کند ، توبه پذیراست .
9966.مسند ابن حنبل ـ به نقل از مَسروق ـ: به عایشه گفتم: آن گاه که پیامبر خدا به خانه وارد مى شد ، آیا چیزى مى فرمود؟ گفت : هر گاه به خانه وارد مى شد ، چنین مَثَل مى زد : «اگر فرزند آدم را دو گستره از مال باشد ، گستره اى سوم مى طلبد ؛ و دهان او را چیزى جز خاک ، پُر نمى کند . مال را نیافریده ایم ، جز براى بر پا داشتن نماز و پرداخت زکات ؛ و البته خداوند از هر که توبه کند ، توبه پذیر است» .
2 / 3
مُضاعَفَةُ الأَجرِ
الکتاب
» وَ مَآ أَمْوَ لُکُمْ وَ لَا أَوْلَـدُکُم بِالَّتِى تُقَرِّبُکُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَا مَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَــلِحًا فَأُوْلَئِکَ لَهُمْ جَزَآءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُواْ وَ هُمْ فِى الْغُرُفَـتِ ءَامِنُونَ » .(14)
» الشَّیْطَـنُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَآءِ وَاللهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلاً وَاللهُ وَ سِعٌ عَلِیمٌ » .(15)
الحدیث
9967.الإمام الصادق علیه السلام : جاءَ الفُقَراءُ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنَّ الأَغنِیاءَ لَهُم ما یُعتِقونَ ولَیسَ لَنا ، ولَهُم ما یَحُجّونَ ولَیسَ لَنا ، ولَهُم ما یَتَصَدَّقونَ ولَیسَ لَنا ، ولَهُم ما یُجاهِدونَ ولَیسَ لَنا؟ فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن کَبَّرَ اللّه َ عز و جل مِائَةَ مَرَّةٍ کانَ أفضَلَ مِن عِتقِ مِائَةِ رَقَبَةٍ ، ومَن سَبَّحَ اللّه َ مِائَةَ مَرَّةٍ کانَ أفضَلَ مِن سِیاقِ مِائَةِ بَدَنَةٍ ، ومَن حَمِدَ اللّه َ مِائَةَ مَرَّةٍ کانَ أفضَلَ مِن حُملانِ مِائَةِ فَرَسٍ فی سَبیلِ اللّه ِ بِسُرُجِها ولُجُمِها ورُکُبِها ، ومَن قالَ : لا إلهَ إلَا اللّه ُ مِائَةَ مَرَّةٍ کانَ أفضَلَ النّاسِ عَمَلاً ذلِکَ الیَومَ ، إلّا مَن زادَ . قالَ : فَبَلَغَ ذلِکَ الأَغنِیاءَ فَصَنَعوهُ . قالَ : فَعادَ الفُقَراءُ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، قَد بَلَغَ الأَغنِیاءَ ما قُلتَ ، فَصَنَعوهُ!؟ فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ذلِکَ فَضلُ اللّه ِ یُؤتیهِ مَن یَشاءُ .(16)
2 / 3
چند برابر شدنِ پاداش
قرآن
«و اموال و فرزندانتان ، چیزى نیست که شما را به پیشگاه ما نزدیک گردانَد، مگر کسانى که ایمان آورده و کار شایسته کرده باشند. پس براى آنان ، دو برابرِ آنچه انجام داده اند ، پاداش است و آنها در غرفه ها[ى بهشتى] آسوده خاطر خواهند بود» .
«شیطان ، شما را از تهى دستى بیم مى دهد و شما را به زشتى وا مى دارد؛ ولى خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و بخشش مى دهد ؛ و خداوند ، گشایشگرِ داناست» .
حدیث
9967.امام صادق علیه السلام : تهى دستان ، نزد پیامبر خدا آمده ، گفتند: اى پیامبر خدا! مالداران با ثروت خویش ، بنده آزاد مى کنند و حج مى گزارند و صدقه مى دهند و جهاد مى کنند ، و ما مالى نداریم [که چنین کنیم] . پیامبر خدا فرمود : «هر کس صد بار اللّه أکبر بگوید ، برتر از آزاد کردن صد بنده است و هر کس صد بار سبحان اللّه بگوید ، بهتر از آن است که صد شتر ، پیشکش کند و هر که صد بار الحمد للّه بگوید ، نیکوتر از آن است که صد اسب را با زین و لگام و سوار [براى جهاد]در راه خدا روانه سازد و هر که صد بار لا اله إلّا اللّه بگوید ، در آن روز (رستاخیز) ، نیکوکردارترینِ افراد است ؛ مگر آن که کسى [بر این ذکرها]بیفزاید» . این خبر به توانگران رسید . آنها نیز چنین کردند . تهى دستان نزد پیامبر صلى الله علیه و آله بازگشتند و گفتند : اى پیامبر خدا! آنچه گفتى ، به گوش توانگران رسید و آنان هم همان گونه کردند . پیامبر خدا فرمود : «این ، بخشش افزونِ خداوند است که به هر که بخواهد ، عطا مى فرماید» .
9968.تاریخ بغداد عن أبی هریرة : أتى فُقَراءُ المُسلِمینَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، ذَهَبَ ذَوُو الأَموالِ بِالدَّرَجاتِ ؛ یُصَلّونَ کَما نُصَلّی ، ویَحُجّونَ کَما نَحُجُّ ، ویَصومونَ کَما نَصومُ ، ولَهُم فُضولُ أموالٍ یَتَصَدَّقونَ مِنها ، ولَیسَ لَنا ما نَتَصَدَّقُ! فَقالَ : ألا أدُلُّکُم عَلى أمرٍ إذا فَعَلتُموهُ أدرَکتُم مَن سَبَقَکُم ،ولَم یَلحَقکُم مَن خَلفَکُم ، إلّا مَن عَمِلَ بِمِثلِ ما عَمِلتُم بِهِ؟ تُسَبِّحونَ اللّه َ دُبُرَ کُلِّ صَلاةٍ ثَلاثا وثَلاثینَ ، وتَحمَدونَهُ ثَلاثا وثَلاثینَ ، وتُکَبِّرونَهُ أربَعا وثَلاثینَ . فَبَلَغَ ذلِکَ الأَغنِیاءَ ، فَقالوا مِثلَ ما قالوا ، فَأَتَوُا النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله فَأَخبَروهُ ، فَقالَ : ذلِکَ فَضلُ اللّه ِ یُؤتیهِ مَن یَشاءُ .(17)
2 / 4
سَترُ العُیوبِ
9969.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : العِلمُ وَالمالُ یَستُرانِ کُلَّ عَیبٍ ، وَالفَقرُ وَالجَهلُ یَکشِفانِ کُلَّ عَیبٍ .(18)
9968.تاریخ بغداد ـ به نقل از ابو هُرَیره ـ: تهى دستانِ مسلمان ، نزد پیامبر خدا آمدند و گفتند: «اى پیامبر خدا! مالداران به رتبه هایى رسیده اند . همچون ما نماز مى خوانند و حج به جاى مى آورند و روزه مى گزارند ؛ امّا اموالى بیشتر دارند که از آن ، صدقه مى دهند ، حال آن که ما مالى براى صدقه دادن نداریم . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «آیا کارى را به شما نیاموزم که اگر انجامش دهید ، پیشتازان را پشتِ سر مى گذارید و پشت سر ماندگان ، هرگز نمى توانند به شما برسند ، مگر آن که همچون شما عمل کنند؟ پس از هر نماز ، سى و سه بار سبحان اللّه بگویید و سى و سه بار الحمد للّه بگویید و سى و چهار بار اللّه اکبر » . این خبر به توانگران رسید . ایشان نیز همانى را که تهى دستان مى گفتند ، گفتند . پس تهى دستان ، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمدند و از آن به ایشان خبر دادند . فرمود: «این ، افزون بخشىِ خداست که هر که را بخواهد ، شامل شود» .
2 / 4
پوشیده شدنِ عیب ها
9969.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دانش و دارایى ، هر عیبى را مى پوشانند ، و نادارى و نادانى ، هر عیبى را آشکار مى سازند .
2 / 5
راحَةُ النَّفسِ
9970.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ النَّفسَ إذا أحرَزَت قوتَهَا استَقَرَّت .(19)
9971.عنه صلى الله علیه و آله : یَأتی عَلَى النّاسِ زَمانٌ مَن لَم یَکُن مَعَهُ أصفَرُ ولا أبیَضُ لَم یَتَهَنَّ بِالعَیشِ .(20)
2 / 6
شَرَفُ الدُّنیا
9972.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : شَرَفُ الدُّنیا الغِنى ، وشَرَفُ الآخِرَةِ التَّقوى .(21)
9973.عنه صلى الله علیه و آله : حَسَبُ المَرءِ مالُهُ .(22)
9974.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ أحسابَ أهلِ الدُّنیا الَّذی یَذهَبونَ إلَیهِ المالُ .(23)
9975.عنه صلى الله علیه و آله : الحَسَبُ المالُ ، وَالکَرَمُ التَّقوى .(24)
9976.عنه صلى الله علیه و آله : الجاهُ أحَدُ الرِّفدَینِ ، وَالآخَرُ المالُ .(25)
2 / 5
آسایش روانى
9970.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آدمى ، هر گاه وسایل زندگى اش به قدر نیاز فراهم باشد ، روانش آسایش مى یابد .
9971.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردم را زمانى فرا مى رسد که هر کس طلا و نقره (مال و منال) نداشته باشد ، زندگانىِ گوارایى نخواهد داشت .
2 / 6
عزّت در دنیا
9972.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مایه بزرگوارى دنیا ، بى نیازى است و مایه بزرگوارى آخرت ، پرهیزگارى .
9973.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شرف و گوهر مرد ، دارایى اوست .
9974.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا مایه شرافت مردم دنیا که انسان ها به آن مى گرایند ، دارایى است .
9975.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مایه شرافت ، دارایى است و مایه کرامت ، پرهیزگارى .
9976.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یکى از دو تکیه گاه ، رتبه است و دیگرى ، دارایى است .
9977.الکافی عن الحجّال : قُلتُ لِجَمیلِ بنِ دَرّاجٍ: قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : «إذا أتاکُم شَریفُ قَومٍ فَأَکرِموهُ»؟ قالَ: نَعَم. قُلتُ لَهُ: ومَا الشَّریفُ؟ قالَ: قَد سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّه ِ علیه السلام عَنِ ذلِکَ ، فَقالَ : الشَّریفُ مَن کانَ لَهُ مالٌ . قُلتُ : فَمَا الحَسیبُ؟ قالَ : الَّذی یَفعَلُ الأَفعالَ الحَسَنَةَ بِمالِهِ وغَیرِ مالِهِ . قُلتُ : فَمَا الکَرَمُ؟ قالَ : التَّقوى .(26)
9977.الکافى ـ به نقل از حَجّال ـ: به جَمیل بن دَرّاج گفتم: پیامبر خدا فرموده است: «هر گاه بزرگوارِ قومى نزد شما آمد ، به او احترام بگذارید» . گفت: آرى . گفتم: بزرگوار کیست؟ گفت: در این باره ، از امام صادق علیه السلام سؤال کردم . فرمود : «بزرگوار ، آن است که مال دارد» . گفتم: نژاده [و با گوهر] کیست؟ فرمود : «آن کس که با مال و غیر مال خویش ، کار نیکو کند» . گفتم: کرامت چیست؟ فرمود : «پرهیزگارى» .
1) النساء : 5.
2) المعجم الأوسط : ج 6 ص 316 ح 6507 عن أبی هریرة.
3) کذا وردت فی کلا المصدرین ، والسیاق یقتضی التعبیر ب «فیه» ، وإن کان یحتمل عود الضمیر على محذوف مقدَّر.
4) المعجم الکبیر : ج 20 ص 279 ح 660 عن المقداد بن معدیکرب.
5) چون انگشترى در گذشته به عنوان مُهر نیز استفاده مى شده است، از این رو به آن ، خاتم (مُهر) نیز مى گفتند.
6) الفردوس: ج 3 ص 158 ح 4427 عن ابن مسعود.
7) مسند ابن حنبل : ج 6 ص 240 ح 17818 و ص 228 ح 17778 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 158 وفیه «نِعْمَ المال الصالح للرجل الصالح» فقط.
8) الکافی: ج 5 ص 71 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار: ج 77 ص 153 ح 116 ؛ مسند الشهاب: ج 2 ص 260 ح 1317 عن محمّد بن المنکدر.
9) الفردوس : ج 4 ص 256 ح 6756 عن جابر.
10) الفردوس : ج 4 ص 256 ح 6755 عن معاویة بن حَیدة.
11) الکافی : ج 6 ص 287 ح 6 و ج 5 ص 73 ح 13 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 270 ح 6.
12) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 210 ح 21965 عن أبی واقد اللیثی.
13) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 315 ح 24330.
14) سبأ : 37.
15) البقرة : 268.
16) الکافی : ج 2 ص 505 ح 1 عن هشام بن سالم وأبی أیّوب ، بحار الأنوار : ج 96 ص 170 ح 11.
17) تاریخ بغداد: ج 3 ص 64 الرقم 1108.
18) الفردوس : ج 3 ص 71 ح 4200 عن ابن عبّاس.
19) الکافی : ج 5 ص 89 ح 2 عن ابن بکیر عن الإمام الرضا علیه السلام.
20) المعجم الکبیر : ج 20 ص 279 ح 659 عن المقدام.
21) الفردوس : ج 2 ص 358 ح 3600 عن عمر بن الخطّاب.
22) الأمالی للطوسی : ص 590 ح 1223 عن علیّ بن حمزة العلوی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 1 ص 94 ح 25.
23) سنن النسائی : ج 6 ص 64 عن ابن بریدة عن أبیه.
24) سنن الترمذی : ج 5 ص 390 ح 3271 عن سمرة ؛ تحف العقول : ص 373 عن المفضّل بن عمر عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه.
25) بحار الأنوار : ج 77 ص 165 ح 2 نقلاً عن عوالی اللآلی.
26) الکافی : ج 8 ص 220 ح 272.
