47 / 1
الحَثُّ على رِعایَةِ الأیتامِ
الکتاب
» وَ إِذْ أَخَذْنَا مِیثَـقَ بَنِى إِسْرَ ءِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَا اللهَ وَ بِالْوَ لِدَیْنِ إِحْسَانًا وَ ذِى الْقُرْبَى وَ الْیَتَـمَى وَ الْمَسَـکِینِ وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّکَوةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَا قَلِیلاً مِّنکُمْ وَ أَنتُم مُّعْرِضُونَ » .(1)
» لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَـکِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ الْمَلَـئِکَةِ وَ الْکِتَـبِ وَالنَّبِیِّینَ وَ ءَاتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبَى وَ الْیَتَـمَى وَ الْمَسَـکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّآئِلِینَ وَ فِى الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَى الزَّکَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَـهَدُواْ وَ الصَّـبِرِینَ فِى الْبَأْسَآءِ وَ الضَّرَّآءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُوْلَـئِکَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ » .(2)
الحدیث
12013.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن عالَ یَتیما حتّى یَستَغنِیَ عنهُ أوجَبَ اللّه ُ لَهُ بذلکَ الجَنَّةَ کما أوجَبَ لآکِلِ مالِ الیَتیمِ النّارَ .(3)
47 / 1
تشویق به سرپرستى یتیمان
قرآن
«و چون از فرزندان اسرائیل ، پیمان محکم گرفتیم که: «جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان ، احسان کنید و با مردم ، [به زبانِ]خوش ، سخن بگویید و نماز را به پا دارید و زکات را بدهید» ، آن گاه، جز اندکى از شما، [همگى]به حالت اِعراض ، روى برتافتید» .
«نیکوکارى ، آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و [یا]مغرب بگردانید؛ بلکه نیکوکارى ، [از آنِ] کسى است که به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [ـِ آسمانى]و پیامبران ، ایمان آوَرَد و مال [خود]را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و نیاز خواهان و در راهِ [آزاد کردن]بندگان بدهد و نماز را بر پاى دارد و زکات بدهد و آنان که چون پیمان ببندند، به پیمان خود ، وفادارند و در سختى و زیان و به هنگام جنگ، شکیبایند . آنان اند کسانى که راست گفته اند و آنان ، همانْ پرهیزگاران اند» .
حدیث
12013.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس یتیمى را سرپرستى کند تا آن که بى نیاز گردد، خداوند ، به سبب این کار، بهشت را بر او واجب مى سازد، همچنان که آتش دوزخ را بر خورنده مال یتیم ، واجب ساخته است.
12014.عنه صلى الله علیه و آله : کُنْ لِلیَتیمِ کالأبِ الرَّحیمِ ، واعلَمْ أنَّکَ تَزرَعُ کلَّ [ما] تَحصِدُ .(4)
12015.الترغیب والترهیب عن سهل بن سعد عن رسول اللّه صلى أنا وکافِلُ الیَتیمِ فی الجَنَّةِ هکذا ـ وأشارَ بالسَّبّابَةِ والوُسطى وفَرَجَ بَینَهُما ـ .(5)
12016.مجمع البیان عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أنا وکافِلُ الیَتیمِ کَهاتَینِ فی الجَنَّةِ إذا اتَّقَى اللّه َ عَزَّوجلَّ ـ وأشارَ بالسَّبّابَةِ والوُسطى ـ .(6)
12017.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ فی الجَنَّةِ دارا یُقالُ لَها : دارُ الفَرَحِ ، لایَدخُلُها إلّا مَن فَرَّحَ یَتامَى المُؤمنینَ .(7)
12018.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قَبَضَ یَتیما مِن بَینِ مُسلمینَ إلى طَعامِهِ وشَرابِهِ أدخَلَهُ اللّه ُ الجَنَّةَ ألبَتَّةَ، إلّا أن یَعمَلَ ذَنبا لا یُغفَرُ .(8)
12019.سنن ابن ماجة عن ابن عباس عن رسول اللّه صلى الله ع مَن عالَ ثَلاثَةً مِن الأیتامِ کانَ کَمَن قامَ لَیلَهُ ، وصامَ نَهارَهُ ، وغَدا وراحَ شاهِرا سَیفَهُ فی سَبیلِ اللّه ِ ، وکُنتُ أنا وهُو فی الجَنَّةِ أخَوَینِ کهاتین اُختانِ ـ وألصَقَ إصبَعَیهِ السَّبّابَةَ والوُسطى ـ .(9)
12020.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِرجُلٍ یَشکو قَسوَةَ قَلبِهِ ـ: أتُحِبُّ أن یَلینَ قَلبُکَ ، وتُدرِکَ حاجَتَکَ ؟ اِرحَمِ الیَتیمَ وامسَحْ رأسَهُ ، وأطعِمْهُ مِن طَعامِکَ ، یَلِنْ قَلبُکَ وتُدرِکْ حاجَتَکَ .(10)
12014.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : براى یتیم، چون پدرْ مهربان باش و بدان که هر چه بکارى، همان را مى دِرَوى.
12015.الترغیب و الترهیب ـ به نقل از سهل بن سعد ـ: پیامبر خدا ، در حالى که انگشت اشاره و میانىِ خود را نشان مى داد ، فرمود : «من و سرپرست یتیم ، در بهشت، مانند این دو [انگشت ، کنار هم] هستیم» .
12016.مجمع البیان : پیامبر خدا ، در حالى که انگشت اشاره و میانىِ خود را از هم باز کرده بود ، به آنها اشاره کرد و فرمود : «من و سرپرست یتیم ـ در صورتى که پرواى از خداوند عز و جل را پیشه کند ـ ، در بهشت، مانند این دو هستیم».
12017.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در بهشت، سرایى هست که به آن، «سراى شادى» گفته مى شود و تنها کسى وارد آن مى شود که یتیمانِ مؤمنان را شاد سازد.
12018.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس بچّه یتیمِ مسلمانى را در خورد و خوراک خود ، شریک گردانَد، قطعاً خداوند او را به بهشت مى برَد، مگر این که گناهى نابخشودنى مرتکب شود.
12019.سنن ابن ماجة ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پیامبر خدا فرمود: «هر که سه یتیم را سرپرستى کند، مانند کسى است که شبش را به عبادت و روزش را به روزه بگذراند و شبانه روز ، در راه خدا شمشیر بکشد . و من و او در بهشت ، برادریم، همچنان که این دو ، در کنار یکدیگرند» و انگشت نشانه و میانىِ خود را به هم چسبانید .
12020.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به مردى که از سنگْ دلىِ خود ، شکایت کرد ـ: آیا دوست دارى نرم دل شوى و به خواسته ات برسى؟ به یتیم ، مهربانى کن و دست محبّت بر سرِ او بکش و از غذایت به او بخوران . در این صورت، دلت نرم مى شود و به خواسته ات مى رسى.
12021.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ـ فی وَصِیَّتِهِ قَبلَ شَهادَتِهِ ـ: اللّه َ اللّه َ فی الأیتامِ ، فلا تُغِبُّوا(11) أفواهَهُم ، ولا یَضِیعوا بحَضرَتِکُم ، فقد سَمِعتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَقولُ : «مَن عالَ یَتیما حتّى یَستَغنِیَ أوجَبَ اللّه ُ عَزَّوجلَّ لَهُ بذلکَ الجَنَّةَ کما أوجَبَ لآکِلِ مالِ الیَتیمِ النّارَ» .(12)
47 / 2
أکلُ مالِ الیَتیمِ
الکتاب
» إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَ لَ الْیَتَـمَى ظُـلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا » .(13)
الحدیث
12022.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : شَرُّ المَآکِلِ أکلُ مالِ الیَتیمِ ظُلما .(14)
12023.الإمام الباقر علیه السلام عن رسول اللّه صلى الله یُبعَثُ اُناسٌ مِن قُبورِهِم یَومَ القِیامَةِ تأجَّجُ أفواهُهُم نارا ، فقیلَ لَهُ : یا رسولَ اللّه ِ ، مَن هؤلاءِ؟ قالَ: الّذینَ یَأکُلونَ أموالَ الیَتامى… .(15)
12024.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ فی حَدیثِ المِعراجِ ـ: نَظَرتُ فإذا أنا بِقَومٍ لَهُم مَشافِرُ کمَشافِرِ الإبِلِ ، وقَد وُکِّلَ بِهِم مَن یأخُذُ بمَشافِرِهِم ثُمَّ یَجعَلُ فی أفواهِهِم صَخرا مِن نارٍ، فَتُقذَفُ فی فی أحَدِهِم حتّى تَخرُجَ مِن أسافِلِهِم ولَهُم خُوارٌ وصُراخٌ ، فقلتُ : یا جَبرئیلُ ، مَن هؤلاءِ ؟ قالَ : هؤلاءِ الّذینَ یَأْکُلونَ أموالَ الیَتامى ظُلما إنّما یَأکُلونَ فی بُطونِهِم نارا .(16)
12021.امام على علیه السلام ـ در وصیّت خود ، پیش از شهادت ـ: درباره یتیمان، از خدا بترسید و مبادا یک روز ، سیرشان کنید و یک روز ، گرسنه بمانند! مبادا که با حضور شما ، آنان از بین بروند؛ زیرا از پیامبر خدا شنیدم که مى فرمود: «هر کس یتیمى را سرپرستى کند تا آن که بى نیاز شود، خداوند عز و جل با این کار، بهشت را بر او واجب مى گردانَد، همچنان که آتش [دوزخ] را بر خورنده مال یتیم ، واجب ساخته است».
47 / 2
خوردن مال یتیم
قرآن
«در حقیقت، کسانى که اموال یتیمان را به ستم مى خورند، جز این نیست که آتشى در شکم خود ، فرو مى بَرند و به زودى، در آتشى فروزان ، در مى آیند» .
حدیث
12022.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بدترین خوراک ها، به ناحق خوردنِ مال یتیم است.
12023.امام باقر علیه السلام : پیامبر خدا فرمود: «در روز قیامت، عدّه اى از گورهایشان بیرون مى آیند، در حالى که از دهان هایشان ، آتش زبانه مى کشد». گفته شد: اى پیامبر خدا! آنان ، چه کسانى هستند؟ فرمود: «کسانى که اموال یتیمان را مى خورند …» .
12024.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در حدیث معراج ـ: نگاه کردم . به ناگاه، عدّه اى را دیدم که لب هایى مانند لب شتر دارند و یک نفر بر آنها گمارده شده و لب هاى آنان را مى گیرد و پاره سنگ هایى آتشین در دهانشان مى گذارد و داخل دهانشان مى افکَنَد و آن سنگ ها از ماتحتشان بیرون مى آید و آنان ، مانند گاو، نعره و فریاد مى کشند. گفتم: «اى جبرئیل! اینها چه کسانى هستند؟» . گفت: اینان ، کسانى هستند که اموال یتیمان را به ناحق مى خورند و در حقیقت، آتشى در شکم خود ، فرو مى برَند .
12025.عنه صلى الله علیه و آله : لِمّا اُسرِیَ بِی إلَى السَّماءِ رَأیتُ قَوما تُقذَفُ فی أجوافِهِم النّارُ ، وتَخرُجُ مِن أدبارِهِم ، فقلتُ : مَن هؤلاءِ یا جَبرئیلُ ؟ فقالَ : هؤلاءِ الّذینَ یَأکُلونَ أموالَ الیَتامى ظُلما .(17)
والحمد للّه ربّ العالمین تمّ تألیف حِکَمُ النّبی الأعظم صلى الله علیه و آله فی لیلة القدر المبارکة بفضل اللّه وتوفیقه . اللّهمّ تقبّل منّا بفضلک ورحمتک ، یا مبّدل السیّئات بالحَسَنات ، یا أرحم الراحمین! محمّد الرَّیْشَهریّ 24 مهر 1385 لیلة 23 رمضان 1427
12025.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شبى که به آسمان برده شدم، گروهى را دیدم که در شکم هاى آنان، آتش افکنده مى شود و از ماتحتشان بیرون مى آید. گفتم: «اى جبرئیل! اینها کیستند؟» . گفت: اینها کسانى هستند که اموال یتیمان را به ناحق مى خورند.
الحمد للّه ربّ العالمین به فضل خداوند منّان و توفیق او ، تألیف حکمت نامه پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله در شب مبارک قدر ، پایان یافت . اللّهم تقبّل منّا بفضلک ورحمتک ، یا مبدِّلَ السیّئاتِ بالحسنات ، یا أرحم الراحمین! بیست و سوم ماه رمضان 1427 هجرى قمرى مطابق با بیست و چهارم مهر ماه 1385 هجرى شمسى محمّد محمّدى رى شهرى
1) البقرة : 83.
2) البقرة : 177.
3) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 190 ح 5433 عن سلیم بن قیس الهلالی عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 4 ح 8.
4) کنزالفوائد : ج 2 ص 31 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 171 ح 7.
5) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 346 ح 1.
6) مجمع البیان : ج 10 ص 767.
7) کنز العمال : ج 3 ص 170 ح 6008 عن عقبة بن عامر.
8) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 347 ح 5 عن إبن عبّاس.
9) سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1213 ح 3680.
10) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 349 ح 14 عن أبی الدرداء.
11) أغبَّ القومَ : جاءهم یوما وترک یوما (القاموس المحیط : ج 1 ص 109) أی: صِلُوا أفواههم بالإطعام ولا تقطعوه عنها. (کما فی هامش نهج البلاغة ضبط الدکتور صبحی الصالح).
12) الکافی : ج 7 ص 51 ح 7 عن عبدالرحمن بن الحجاج ، بحارالأنوار : ج 42 ص 248 ح 51.
13) النساء : 10.
14) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 377 ح 5776 ، بحارالأنوار : ج 79 ص 266 ح 1.
15) تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 225 ح 47 عن أبی الجارود ، بحارالأنوار : ج 75 ص 10 ح 33.
16) الدرّ المنثور : ج 2 ص 443 عن أبی سعید الخدری.
17) تفسیر القمی : ج 1 ص 132 عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 79 ص 267 ح 2.
