44 / 1
ذمُّ الکِذبِ
الکتاب
«ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ حُرُماتِ اَللّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ أُحِلَّتْ لَکُمُ اَلْأَنْعامُ إِلاّ ما یُتْلى عَلَیْکُمْ فَاجْتَنِبُوا اَلرِّجْسَ مِنَ اَلْأَوْثانِ وَ اِجْتَنِبُوا قَوْلَ اَلزُّورِ – حُنَفاءَ لِلّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّهِ فَکَأَنَّما خَرَّ مِنَ اَلسَّماءِ فَتَخْطَفُهُ اَلطَّیْرُ أَوْ تَهْوِی بِهِ اَلرِّیحُ فِی مَکانٍ سَحِیقٍ».(1)
الحدیث
6960 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم و الکذبَ، فإنّهُ مَع الفُجورِ، و هُما فی النارِ.(2)
6961 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم و الکذبَ؛ فإنّهُ یَهدی إلَى الفُجورِ، و هُما فی النارِ.(3)
6962 . عنه صلى الله علیه و آله: أربَى الرِّبا الکذبُ.(4)
44 / 1
نکوهش دروغ
قرآن
«این است [آنچه مقرّر شده] و هر کس مقرّرات خدا را بزرگ دارد، آن براى او نزد پروردگارش بهتر است، و براى شما دام‌ها حلال شده است، مگر آنچه بر شما خوانده مى‌شود. پس، از پلیدىِ بت‌ها دورى کنید و از گفتار باطل، اجتناب ورزید. در حالى که گروندگان خالص به خدا باشید؛ نه شریک‌گیرندگان [براى] او! و هر کس به خدا شرک ورزد، چنان است که گویى از آسمان فرو افتاده و مرغان [شکارى]، او را رُبوده‌اند یا باد، او را به جایى دور افکنده است».
حدیث
6960 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از دروغ بپرهیزید؛ زیرا تواَم با فجور (انحراف از حق) است و هر دو، در آتش‌اند.
6961 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از دروغ بپرهیزید؛ زیرا به فجور (انحراف از حق) مى‌کشاند و هر دو، در آتش‌اند.
6962 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدترین رِبا، دروغ است.
6963 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا کَذَبَ العَبدُ تَباعَدَ المَلَکُ عَنهُ مِیلاً، مِن نَتْنِ ما جاءَ بهِ.(5)
6964 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا کَذَبَ العَبدُ کِذبَةً تَباعَدَ المَلَکُ مِنهُ مَسیرَةَ مِیلٍ مِن نَتْنِ ما جاءَ بهِ.(6)
6965 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ الکذبَ بابٌ مِن أبوابِ النِّفاقِ.(7)
6966 . عنه صلى الله علیه و آله: کَبُرَت خِیانَةً أن تُحَدِّثَ أخاکَ حَدیثا هُو لکَ مُصَدِّقٌ وأنتَ بهِ کاذِبٌ.(8)
6967 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تُلَقِّنوا الناسَ فیَکذِبونَ، فإنَّ بَنی یَعقوبَ لم یَعلَموا أنّ الذِّئبَ یَأکُلُ الإنسانَ فلَمّا لَقَّنَهُم: «إنّی أخافُ أنْ یَأْکُلَهُ الذِّئبُ»(9) قالوا: أکَلَهُ الذِّئبُ!(10)
6968 . عنه صلى الله علیه و آله: أعظَمُ الخَطایا اللِّسانُ الکَذوبُ.(11)
6969 . عنه صلى الله علیه و آله: کَثرَةُ الکذبِ تَذهَبُ بالبَهاءِ.(12)
44 / 2
الکِذبُ و الإیمانُ
الکتاب
«إِنَّما یَفْتَرِی اَلْکَذِبَ اَلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِآیاتِ اَللّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ اَلْکاذِبُونَ».(13)
6963 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه بنده دروغ بگوید، از بوى گندى که پدید آورده است، فرشته از او یک میل دور مى‌شود.
6964 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه بنده دروغى بگوید، از بوى گَندى که پدید آورده است، فرشته به مسافت یک میل از او فاصله مى‌گیرد.
6965 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغ، درى از درهاى نفاق است.
6966 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خیانت بزرگى است که به برادرت سخنى بگویى که او سخن تو را راست بداند، در حالى که تو دروغ گفته باشى.
6967 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به مردم [سخنى را] تلقین نکنید که بر اثر آن، دروغ بگویند، چرا که فرزندان یعقوب نمى‌دانستند که [مى‌توانند این پاسخ را به پدر بدهند که:] گرگ، انسان را مى‌خورد؛ امّا چون [یعقوب] به آنان تلقین کرد که: «مى‌ترسم او را گرگ بخورد»، گفتند: یوسف را گرگ خورد.
6968 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بزرگ‌ترینِ خطاها، زبانِ دروغگوست.
6969 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغگویىِ زیاد، شُکوه را از میان مى‌برد.
44 / 2
دروغ و ایمان
قرآن
«تنها کسانى دروغ‌پردازى مى‌کنند که به آیات خدا ایمان ندارند و آنان، خودْ دروغگویان‌اند».
الحدیث
6970 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یُطبَعُ المؤمنُ على کُلِّ خَلّةٍ خلا الخِیانَةِ و الکذبِ.(14)
6971 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم و الکذبَ؛ فإنّ الکذبَ مُجانِبٌ للإیمانِ.(15)
6972 . الترغیب و الترهیب عن صفوان بن سلیم: قیلَ: یا رسول اللّهِ أیکونُ المؤمنُ جَبانا؟ قالَ: نَعَم، قیلَ لَهُ: أیکونُ المؤمنُ بَخیلاً؟ قالَ: نَعَم، قیلَ لَهُ: أیکونُ المؤمنُ کَذّابا؟ قالَ: لا.(16)
6973 . کنز العمّال عن أبی الدرداء: یا رسولَ اللّهِ هل یَسرِقُ المؤمنُ؟ قال: قد یکونُ ذلکَ، قالَ: فهل یَزنی المؤمنُ؟ قالَ: بلى و إن کَرِهَ أبو الدَّرداءِ قالَ: هَل یکذِبُ المؤمنُ؟ قالَ: إنّما یَفتَرِی الکذبَ مَن لا یُؤمِنُ، إنَّ العَبدَ یَزِلُّ الزَّلَّةَ ثُمّ یَرجِعُ إلى رَبِّهِ فَیَتوبُ فَیَتوبُ اللّهُ علَیهِ.(17)
6974 . الترغیب و الترهیب عن عبداللّه بن عمرو: إنّ رجلاً جاءَ إلى النبیّ صلى الله علیه و آله فقال: یا رسول اللّهِ ما عَملُ الجَنَّةِ؟ قالَ: الصِّدقُ، إذا صَدَقَ العَبدُ بَرَّ، و إذا بَرَّ آمَنَ، و إذا آمَنَ دَخَلَ الجَنَّةَ قالَ: یا رسولَ اللّهِ، و ما عَمَلُ النارِ؟ قالَ: الکذبُ، إذا کَذَبَ العَبدُ فَجَرَ، و إذا فَجَرَ کَفَرَ، و إذا کَفَرَ یَعنی دَخَلَ النارَ.(18)
حدیث
6970 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مؤمن بر هر خصلتى سرشته مى‌شود، بجز خیانت و دروغ.
6971 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از دروغگویى بپرهیزید؛ زیرا دروغ، از ایمانْ بر کنار است.
6972 . الترغیب و الترهیب – به نقل از صفوان بن سلیم -: از پیامبر خدا سؤال شد: آیا مؤمن، ترسو مى‌شود؟
فرمود: «آرى».
گفتم: آیا مؤمن، بخیل مى‌شود؟
فرمود: «آرى».
گفته شد: آیا مؤمن، دروغگو مى‌شود؟
فرمود: «نه».
6973 . کنز العمّال – به نقل از ابو درداء -: اى پیامبر خدا! آیا مؤمن، دزدى مى‌کند؟
فرمود: «ممکن است چنین کند».
پرسید: آیا مؤمن، زنا مى‌کند؟
فرمود: «بله، هر چند ابو دردا، خوش نداشته باشد».
پرسید: آیا مؤمن، دروغ مى‌گوید؟
فرمود: «تنها کسى دروغ مى‌بندد که مؤمن نیست. همانا بنده لغزشى مى‌کند و سپس به سوى پروردگارش بر مى‌گردد و توبه مى‌کند و خداوند، توبه‌اش را مى‌پذیرد».
6974 . الترغیب و الترهیب – به نقل از عبداللّه بن عمرو -: شخصى خدمت پیامبر خدا آمد و پرسید: چه کارى موجب رفتن به بهشت مى‌شود؟
فرمود: «راستگویى. هر گاه بنده راست بگوید، نیکى کرده است و هر که نیکى کند، ایمان آورده است و هر که ایمان آورد، به بهشت مى‌رود».
مرد پرسید: اى پیامبر خدا! کارى که موجب آتش مى‌شود، چیست؟
فرمود: «دروغ. هر گاه بنده دروغ بگوید، راه انحراف در پیش گرفته است و هر که از ره انحراف در آید، کافر مى‌گردد و هر که کافر گردد، یعنى به آتش فرو رفته است».
44 / 3
الکِذبُ مِفتاحُ کُلِّ شرٍّ
6975 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّ الکِذبَ یَهدی إلَى الفُجورِ، و إنّ الفُجورَ یَهدی إلَى النارِ.(19)
6976 . شرح نهج البلاغة: رُویَ أنّ رجلاً قال للنبیّ صلى الله علیه و آله: أنا یا رسولَ اللّهِ أستَسِرُّ بِخِلالٍ أربَعٍ: الزِّنا، و شُربِ الخَمرِ، و السَّرَقِ، و الکذبِ، فأیَّتَهُنَّ شِئتَ تَرکتُها لکَ، قالَ: دَعِ الکذبَ، فلَمّا ولّى هَمَّ بالزِّنا، فقالَ: یَسألُنی، فإن جَحَدتُ نَقَضتُ ما جَعَلتُ لَهُ، و إن أقرَرتُ حُدِدتُ، ثُمّ هَمَّ بالسَّرَقِ، ثُمّ بشُربِ الخَمرِ، فَفَکَّرَ فی مِثلِ ذلکَ، فَرَجَعَ إلَیه فقالَ: قد أخَذتَ علَیَّ السَّبیلَ کُلَّهُ! فقد تَرَکتُهُنَّ أجمَعَ.(6)
44 / 4
الأمرُ بِتَرکِ جِدِّ الکِذبِ و هَزلِهِ
6977 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أنا زَعیمٌ بِبَیتٍ فی رَبَضِ الجَنّةِ، و بَیتٍ فی وَسَطِ الجَنَّةِ، و بَیتٍ فی أعلَى الجَنّةِ، لِمَن تَرَکَ المِراءَ و إن کانَ مُحِقّا، و لِمَن تَرَکَ الکذبَ و إن کانَ هازِلاً، و لِمَن حَسُنَ خُلُقُهُ.(20)
6978 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ الکِذبَ لا یَصلَحُ مِنهُ جِدٌّ و لا هَزلٌ، و لا أن یَعِدَ الرجُلُ ابنَهُ ثُمّ لا یُنجِزَ لَهُ، إنّ الصِّدقَ یَهدی إلَى البِرِّ، و إنَّ البِرَّ یَهدی إلَى الجَنَّةِ، و إنّ الکذبَ یَهدی إلَى الفُجورِ، و إنّ الفُجورَ یَهدی إلَى النارِ.(21)
44 / 3
دروغ، کلید هر بدى است
6975 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغ، به انحراف [از مسیر حق] مى‌کشاند و انحراف [از مسیر حق]، به آتش ره‌نمون مى‌شود.
6976 . شرح نهج البلاغة: روایت شده است که مردى به پیامبر خدا گفت: اى پیامبر خدا! چهار کار، خوشایند من است: زِنا، شرابخوارى، دزدى، و دروغ؛ امّا هر کدام را که بفرمایى، به خاطر شما ترک مى‌کنم.
فرمود: «دروغ را رها کن».
مرد رفت و تصمیم گرفت زنا کند؛ امّا با خودش گفت: پیامبر صلى الله علیه و آله از من مى‌پرسد [که: زنا کرده‌اى یا نه؟] اگر انکار کنم، قولى را که به ایشان داده‌ام، شکسته‌ام و اگر اقرار کنم، حد مى‌خورم. سپس تصمیم گرفت دزدى کند و سپس تصمیم گرفت شراب بخورد؛ امّا هر بار همین فکر را با خود کرد. از این رو، نزد پیامبر خدا برگشت و گفت: شما راه را به کلّى بر من بستى! من همه ی این کارها را رها کردم.
44 / 4
دستور به ترک دروغِ جدّى و شوخى
6977 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من براى کسى که مجادله را رها کند، هر چند حق با او باشد و کسى که دروغ را هر چند به شوخى، وا گذارد و کسى که اخلاقش را نیکو گردانَد، خانه‌اى در حومه ی بهشت و خانه‌اى در مرکز بهشت و خانه‌اى در بالاى بهشت، ضمانت مى‌کنم.
6978 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغ، چه جدّى و چه شوخى آن، درست نیست. همچنین درست نیست که مرد به فرزند خود وعده‌اى بدهد و به آن عمل نکند. همانا راستگویى، به نیکى، ره‌نمون مى‌شود و نیکى به بهشت، هدایت مى‌کند و همانا دروغ، به انحراف [از مسیر حق] مى‌کشانَد و انحراف [از مسیر حق]، به آتش، ره‌نمون مى‌شود.
6979 . عنه صلى الله علیه و آله: وَیلٌ للذی یُحَدِّثُ فَیکذِبُ لیُضحِکَ بهِ القَومَ، وَیلٌ لَهُ، وَیلٌ لَهُ!(22)
44 / 5
الکُذَیبَة
6980. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: کَفى بالمَرءِ مِن الکذبِ أن یُحَدِّثَ بِکُلِّ ما سَمِعَ.(23)
6981 . عنه صلى الله علیه و آله: حَسبُکَ مِن الکذبِ أن تُحَدِّثَ بکُلِّ ما سَمِعتَ.(24)
6982 . عنه صلى الله علیه و آله: کَفى بالمَرءِ إثما أن یُحَدِّثَ بکُلِّ ما سَمِعَ.(25)
6983 . بحارالأنوار عن مجاهد عن أسماء بنت عُمَیسٍ: کنتُ صاحِبَةَ عائشةَ التی هَیَّأتُها و أدخَلتُها على رسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله و مَعی نِسوَةٌ، فوَاللّهِ ما وَجَدنا عِندَهُ قُوتا إلّا قَدَحا مِن لَبَنٍ، فَشَرِبَ ثُمّ ناوَلَهُ عائشةَ – قالَت: – فاستَحیَیَتِ الجارِیَةُ، فقُلتُ: لا تَرُدِّینَ یدَ رسولِ اللّهِ، خُذی مِنهُ، – قالَت: – فَأخَذَتْهُ على حَیاءٍ فَشَرِبَت مِنهُ، ثمّ قالَ: ناولی صَواحِبَکِ، فقُلنَ: لا نَشتَهیهِ، فقالَ: لا تَجمَعنَ جُوعا و کِذبا، – قالَت: – فقُلتُ: یا رسولَ اللّهِ، إن قالَت إحدانا لِشیءٍ تَشتَهیهِ: لا نَشتَهیهِ، أیُعَدُّ ذلکَ کِذبا؟ قال: إنّ الکِذبَ لَیُکتَبُ حتّى یُکتَبَ الکُذَیبَةُ کُذَیبَةً.(26)
6984 . الترغیب و الترهیب عن عبداللّهِ بن عامِرٍ: دَعَتنی اُمِّی یَوما و رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله قاعِدٌ فی بَیتِنا، فقالت: ها تَعالَ اُعطِکَ، فقالَ لها رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: ما أرَدتَ أن تُعطِیَهُ؟ قالت: أرَدتُ أن اُعطِیَهُ تَمرا، فقالَ لَها رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: أما إنّکِ لو لم تُعطِهِ شیئا کُتِبَت علَیکِ کِذبَةٌ.(27)
6979 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: واى بر کسى که براى خنداندن مردم، دروغ بگوید! واى بر او! واى بر او!
44 / 5
دروغ کوچک
6980. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى دروغگویى آدمى، همین بس که هر چه مى‌شنود، بازگو کند.
6981 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى دروغگویى تو، همین بس که هر چه مى‌شنوى، بازگو کنى.
6982 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى آدمى، همین گناه بس که هر چه بشنود، بازگو کند.
6983 . بحارالأنوار – به نقل از مجاهد، از اسماء بنت عُمَیس -: من، ساقدوش عایشه بودم که او را آماده کردم و بر پیامبر خدا وارد شدیم. عدّه‌اى از زنان نیز با من بودند. به خدا سوگند، نزد پیامبر خدا، خوراکى جز یک کاسه ی شیر نبود. پیامبر خدا، مقدارى شیر نوشید و سپس کاسه را به دست عایشه داد.
دختر [از گرفتن کاسه ی شیر] شرم کرد. من گفتم: دست پیامبر خدا را رد نکن. ظرف را بگیر.
عایشه، با حالت شرم، کاسه را گرفت و مقدارى شیر نوشید.
سپس [پیامبر صلى الله علیه و آله] فرمود: «به بقیّه ی زنان هم بده» .
آنها گفتند: ما میل نداریم.
فرمود: «گرسنگى و دروغ را با هم جمع نکنید».
گفتم: اى پیامبر خدا! اگر کسى از ما میل به چیزى داشته باشد و بگوید میل ندارم، آیا این، دروغ به شمار مى‌آید؟
فرمود: «دروغ، نوشته مى‌شود. حتّى دروغ کوچک هم نوشته مى‌شود: دروغ کوچک».
6984 . الترغیب و الترهیب – به نقل از عبداللّه بن عامر -: روزى پیامبر خدا در خانه ی ما نشسته بود. مادرم مرا صدا زد و گفت: بیا به تو [چیزى] بدهم.
پیامبر خدا به او فرمود: «مى‌خواهى چه به او بدهى؟».
گفت: مى‌خواهم خرمایى به او بدهم.
پیامبر خدا به مادرم فرمود: «بدان که اگر چیزى به او ندهى، یک دروغ برایت نوشته مى‌شود».
44 / 6
عِلّةُ الکِذبِ
6985 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لا یَکذِبُ الکاذِبُ إلّا مِن مَهانَةِ نَفسِهِ علَیهِ.(28)
6986 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَکذِبُ الکاذِبُ إلّا مِن مَهانَةِ نفسِهِ، و أصلُ السُّخریَةِ الطُّمأنینَةُ إلى أهلِ الکذبِ.(29)
44 / 7
الکَذّابُ
6987 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما یَزالُ العَبدُ یَکذِبُ حتّى یَکتُبَهُ اللّهُ کذّابا.(30)
6988 . عنه صلى الله علیه و آله: ما یَزالُ العَبدُ یَکذِبُ و یَتَحَرّى الکذبَ حتّى یُکتَبَ عندَ اللّهِ کذّابا.(31)
6989 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَزالُ العَبدُ یَکذِبُ و یَتَحرَّى الکذبَ فَتُنکَتُ فی قَلبِهِ نُکتَةٌ حتّى یَسوَدَّ قَلبُهُ، فیُکتَبَ عندَاللّهِ مِن الکاذِبینَ.(32)
44 / 8
ثَمَرةُ الکِذبِ
الکتاب
«أَلا لِلّهِ اَلدِّینُ اَلْخالِصُ وَ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاّ لِیُقَرِّبُونا إِلَى اَللّهِ زُلْفى
44 / 6
علّت دروغگویى
6985 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغگو دروغ نمى‌گوید، مگر به سبب حقارتى که در اوست.
6986 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغگو، دروغ نمى‌گوید، مگر به سبب حقارتى که در وجود اوست، و ریشه ی تمسخر، اعتماد کردن به دروغگویان است.
44 / 7
کذّاب
6987 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى پیوسته دروغ مى‌گوید، تا جایى که خداوند، او را کذّاب (بسیار دروغگو) مى‌نویسد.
6988 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى، آن قدر دروغ مى‌گوید و دنبال دروغ مى‌رود تا سرانجام، نزد خداوند، کذّاب نوشته مى‌شود.
6989 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى، چندان دروغ مى‌گوید و به دنبال دروغ مى‌رود که نقطه‌اى سیاه در دلش پدیدار مى‌شود و به تدریج، قلبش را سیاه مى‌کند و نزد خداوند، در شمار دروغگویان نوشته مى‌شود.
44 / 8
نتیجه ی دروغگویى
قرآن
«آگاه باشید: «آیینِ پاک، از آنِ خداست، و کسانى که به جاى او دوستانى براى خود گرفته‌اند [به این بهانه که:] ما آنها را جز براى این که ما را هر چه بیشتر به خدا نزدیک گردانند،
إِنَّ اَللّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ إِنَّ اَللّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کَفّارٌ».(33)
«وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلاً أَنْ یَقُولَ رَبِّیَ اَللّهُ وَ قَدْ جاءَکُمْ بِالْبَیِّناتِ مِنْ رَبِّکُمْ وَ إِنْ یَکُ کاذِباً فَعَلَیْهِ کَذِبُهُ وَ إِنْ یَکُ صادِقاً یُصِبْکُمْ بَعْضُ اَلَّذِی یَعِدُکُمْ إِنَّ اَللّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذّابٌ».(34)
«فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِی قُلُوبِهِمْ إِلى یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اَللّهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ».(35)
الحدیث
6990 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ألا إنّ الکذبَ یُسَوِّدُ الوَجهَ.(36)
6991 . عنه صلى الله علیه و آله: أقلُّ الناسِ مُرُوّةً مَن کانَ کاذِبا.(37)
6992 . عنه صلى الله علیه و آله: الکِذبُ یَنقُصُ الرِّزقَ.(38)
44 / 9
مَوارِدُ جَوازِ الکِذبِ
6993 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إن اللّهَ عزوجل أحَبَّ الکِذبَ فی الصَّلاحِ، و أبغَضَ الصِّدقَ فی الفَسادِ.(39)
6994 . عنه صلى الله علیه و آله: لیسَ بالکاذِبِ مَن أصلَحَ بینَ الناسِ فقالَ خَیرا أو نَمى خَیرا.(40)
نمى‌پرستیم، البتّه خدا میان آنان درباره ی آنچه بر سرِ آن اختلاف دارند، داورى خواهد کرد. در حقیقت، خدا آن کسى را که دروغ‌پردازِ ناسپاس است، هدایت نمى‌کند».
«و مردى مؤمن از خاندان فرعون که ایمان خود را نهان مى‌داشت، گفت: «آیا مردى را مى‌کشید که مى‌گوید: پروردگار من خداست؟ ! و مسلّماً براى شما از جانب پروردگارتان دلایل آشکارى آورده، و اگر دروغگو باشد دروغش به زیان اوست، و اگر راستگو باشد، برخى از آنچه وعده‌تان مى‌دهد، به شما خواهد رسید؛ چرا که خدا کسى را که افراطکار دروغزن باشد، هدایت نمى‌کند».
«در نتیجه، به سزاى آن که با خدا خُلفِ وعده کردند و از آن روى که دروغ مى‌گفتند، در دل‌هایشان – تا روزى که او را دیدار مى‌کنند – پیامدهاى نفاق را باقى گذارد».
حدیث
6990 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغ، روسیاهى مى‌آورد.
6991 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کم مروّت‌ترینِ مردم، کسى است که دروغگو باشد.
6992 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دروغ، روزى را کم مى‌کند.
44 / 9
موارد جایز بودن دروغ
6993 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عزوجل، دروغ گفتن براى ایجاد آشتى را دوست دارد و راستگویى به قصد فسادانگیزى را دشمن مى‌دارد.
6994 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که براى اصلاح میان مردم، سخن خوبى [که دروغ است] بگوید، یا به خوبى خبرکِشى کند، دروغگو به شمار نمى‌آید.
44 / 10
التَّورِیَةُ
الکتاب
«فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی اَلنُّجُومِ – فَقالَ إِنِّی سَقِیمٌ».(41)
«قالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ هذا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ کانُوا یَنْطِقُونَ».(42)
«فَلَمّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ جَعَلَ اَلسِّقایَةَ فِی رَحْلِ أَخِیهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَیَّتُهَا اَلْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ».(43)
الحدیث
6995 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ فی المَعاریضِ لَمَندوحةً عنِ الکذبِ.(44)
6996 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فی المَعاریضِ ما یُغنی الرجُلَ العاقِلَ عنِ الکذبِ.(45)
6997 . کنز العمّال عن أبی هریرة: رَکِبَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله خَلفَ أبی بَکرٍ ناقَتَهُ، و قالَ: یا أبا بکرٍ دَلِّهِ(46) الناس عنه، فإنّهُ لا یَنبَغی لِنَبیٍّ أن یَکذِبَ، فَجَعَلَ الناسُ یَسألونَهُ مَن أنت؟ قالَ: باغٍ یَبتَغی، قالوا: و مَن وَراءَکَ؟ قال: هادٍ یَهدِینی.(47)
44 / 10
تَوریه
قرآن
«پس نظرى به ستارگان افکند، و گفت: «من، کسالت دارم»».
«گفت: «[نه؛] بلکه آن را این، بزرگ‌ترشان کرده است. اگر سخن مى‌گویند، از آنها بپرسید»».
«پس هنگامى که آنان را به خوار و بارشان مجهّز کرد، آبخورى را در بارِ برادرش نهاد. سپس [به دستور او] نداکننده‌اى بانگ درداد: «اى کاروانیان! قطعاً شما دزد هستید»».
حدیث
6995 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا در سخنان چند پهلو، براى پرهیز از دروغ، راه گریزى باز است.
6996 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در سربسته‌گویى‌ها، ظرافت‌هایى است که مرد خِردمند را از دروغ گفتن، بى‌نیاز مى‌کند.
6997 . کنز العمّال – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا، پشت سرِ ابو بکر بر ناقه‌اش سوار شد و فرمود: «اى ابو بکر! مردم را گیج و سر درگم کن؛(48) زیرا براى یک پیامبر، سزاوار نیست که دروغ بگوید».
مردم شروع کردند به سؤال از ابوبکر که: تو کیستى؟
ابوبکر پاسخ داد: جوینده‌اى که [راه] مى‌جوید.
پرسیدند: چه کسى پشت سرِ توست؟
ابوبکر پاسخ داد: راه‌نمایى که مرا راه‌نمایى مى‌کند.
1) الحجّ:30 و 31.
2) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 113.
3) المعجم الکبیر: ج 19 ص 381.
4) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 377 ح 5780، بحارالأنوار: ج 72 ص 263 ح 47.
5) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 597 ح 30 عن إبن عمر.
6) شرح نهج البلاغة: ج 6 ص 357.
7) کنز العمال: ج 3 ص 621 ح 8212 نقلاً عن الخرائطی فی مساوى الأخلاق عن أبی اُمامة.
8) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 114.
9) إشارة إلى الآیة:13 من سورة یوسف، «وَ أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ اَلذِّئْبُ».
10) کنز العمال: ج 3 ص 624 ح 8228 نقلاً عن الدیلمی عن ابن عمر.
11) کنز العمال: ج 3 ص 619 ح 8203 نقلاً عن ابن لال عن ابن مسعود.
12) الأمالی للصدوق: ص 344 ح 412 عن طلحة بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 72 ص 259 ح 22.
13) النحل:105.
14) مسند الشهاب: ج 1 ص 344 ح 589 عن مصعب بن سعد عن أبیه.
15) کنز العمال: ج 3 ص 620 ح 8206 نقلاً عن مسند ابن حنبل.
16) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 595 ح 24.
17) کنز العمال: ج 3 ص 874 ح 8994 نقلاً عن ابن جریر.
18) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 592 ح 13.
19) کنز العمال: ج 3 ص 622 ح 8217 نقلاً عن شعب الإیمان و المستدرک على الصحیحین عن ابن مسعود.
20) الخصال: ص 144 ح 170 عن جبلة الافریقی، بحارالأنوار: ج 2 ص 128 ح 8.
21) کنز العمال: ج 3 ص 622 ح 8217 عن ابن مسعود.
22) کنز العمال: ج 3 ص 621 ح 8215 نقلاً عن معاویة بن حیدة.
23) کنز العمال: ج 3 ص 620 ح 8208 و 8209 نقلاً عن صحیح مسلم عن أبی هریرة.
24) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 122.
25) کنز العمال: ج 3 ص 620 ح 8207 نقلاً عن صحیح مسلم عن أبی هریرة و ح 8224 نقلاً عن العسکری فی الأمثال عن ابن عمر.
26) بحارالأنوار: ج 72 ص 258 ح 20.
27) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 598 ح 34.
28) کنز العمال: ج 3 ص 625 ح 8231 نقلاً عن الدیلمی عن أبی هریرة.
29) الاختصاص: ص 232، بحارالأنوار: ج 72 ص 262 ح 45.
30) الکافی: ج 2 ص 338 ح 2 عن الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار: ج 72 ص 235 ح 2.
31) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 114 عن إبن مسعود.
32) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 592 ح 14 عن إبن مسعود.
33) الزمر:3.
34) غافر:28.
35) التوبة:77.
36) صحیح ابن حبان: ج 13 ص 44 ح 5735 عن أبی برزه.
37) الأمالی للصدوق: ص 73 ح 41 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 72 ص 259 ح 21.
38) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 596 ح 29 عن أبی هریرة.
39) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 320 ح 2656 عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 77 ص 47 ح 3.
40) سنن أبی داوود: ج 4 ص 281 ح 4920 عن احمد [بن محمد] و مسدد.
41) الصافّات:88 و 89.
42) الأنبیاء:63.
43) یوسف:70.
44) کنز العمال: ج 3 ص 630 ح 8249 عن عمران بن حصین.
45) کنز العمال: ج 3 ص 632 ح 8253 نقلاً عن الدیلمی عن الإمام علی علیه السلام.
46) لعلّ المراد: ورِّ بإجابتک للناس عن سؤالهم عنّی (کما فی هامش المصدر).
47) کنز العمال: ج 3 ص 876 ح 9001 نقلاً عن الحسن بن سفیان و الدیلمی.
48) شاید مقصود، این باشد که: اگر مردم درباره ی من از تو پرسیدند، پاسخشان را سربسته و با توریه بده.
