38 / 1 الحَثُّ عَلَى الوَفاءِ بِالعَهد
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُمْ بَهِیمَةُ اَلْأَنْعامِ إِلاّ ما یُتْلى عَلَیْکُمْ غَیْرَ مُحِلِّی اَلصَّیْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اَللّهَ یَحْکُمُ ما یُرِیدُ» (1)
«وَ لا تَقْرَبُوا مالَ اَلْیَتِیمِ إِلاّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ اَلْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلاً» (2)
«لَیْسَ اَلْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ اَلْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ اَلْمَلائِکَةِ وَ اَلْکِتابِ وَ اَلنَّبِیِّینَ وَ آتَى اَلْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی اَلْقُرْبى وَ اَلْیَتامى وَ اَلْمَساکِینَ وَ اِبْنَ اَلسَّبِیلِ وَ اَلسّائِلِینَ وَ فِی اَلرِّقابِ وَ أَقامَ اَلصَّلاةَ وَ آتَى اَلزَّکاةَ وَ اَلْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ اَلصّابِرِینَ فِی اَلْبَأْساءِ وَ اَلضَّرّاءِ وَ حِینَ اَلْبَأْسِ أُولئِکَ اَلَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ اَلْمُتَّقُونَ» (3)
38 / 1
تشویق به وفا به عهد
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! به قراردادها [ى خود] وفا کنید. براى شما [گوشت] چارپایانْ حلال گردیده، جز آنچه [حکمش] بر شما خوانده مى‌شود، در حالى که نباید شکار را در حال احرام، حلال بشمرید. خدا هر چه بخواهد، فرمان مى‌دهد» .
«و به مال یتیم، جز به بهترین وجه، نزدیک مشوید، تا هنگامى که به رشد برسد. و به پیمان [خود] وفا کنید؛ زیرا از پیمان، پرسش خواهد شد» .
«نیکوکارى، آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و [یا] مغرب بگردانید؛ بلکه نیکوکارى آن است که کسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [ِ آسمانى] و پیامبران، ایمان آوَرَد و مال [خود] را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و گدایان و در [راهِ آزاد کردن] بندگان بدهد و نماز بر پاى دارد و زکات بدهد، و آنان که چون عهد بندند، به عهد خود وفاداران‌اند و در سختى و زیان و به هنگام جنگ، شکیبایند. آنان‌اند کسانى که راست گفته‌اند و آنان همان پرهیزگاران‌اند» .
الحدیث
6174 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أقرَبُکُم غَدا مِنّی فی المَوقِفِ أصدَقُکُم لِلحَدیثِ، وأدَّاکُم لِلأمانَةِ، وأوفاکُم بالعَهدِ، وأحسَنُکُم خُلقا، وأقرَبُکُم مِن النّاسِ(4)
6175 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن کانَ یُؤمِنُ باللّهِ والیَومِ الآخِرِ فَلْیَفِ إذا وَعَدَ(5)
6176 . الترغیب والترهیب عن عبدُاللّهِ بنُ أبی الحَمساءِ: بایَعتُ رسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله بِبَیعٍ قَبلَ أن یُبعَثَ، فَبَقِیَت لَهُ بَقیَّةٌ ووَعَدتُهُ أن آتِیَهُ بها فی مَکانِهِ، فنَسِیتُ، ثُمّ ذَکَرتُ بَعدَ ثَلاثٍ فَجِئتُ فإذا هُو مَکانَهُ فقالَ: یافَتى، لَقَد شَقَقتَ علَیَّ، أنا هاهُنا مُنذُ ثَلاثٍ أنتَظِرُکَ!(6)
6177 . الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: إنّ رسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله واعَدَ رجُلاً إلَى الصَّخرَةِ فقالَ: أنا لکَ هاهُنا حتّى تَأتیَ قالَ: فاشتَدَّتِ الشَّمسُ علَیهِ، فقالَ لَهُ أصحابُهُ: یا رسولَ اللّهِ، لو أنّکَ تَحَوَّلتَ إلَى الظِّلِّ! قالَ: وَعَدتُهُ إلى هاهُنا. . . (7)
38 / 2 العِدةُ دَینٌ
6178 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: العِدَةُ دَینٌ(8)
6179 . عنه صلى الله علیه و آله: العِدَةُ دَینٌ، وَیلٌ لِمَن وَعَدَ ثُمّ أخلَفَ، وَیلٌ لمَن وَعَدَ ثُمّ أخلَفَ، وَیلٌ لِمَن وَعَدَ ثُمّ أخلَفَ(9)
حدیث
6174 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نزدیک‌ترینِ شما به من در موقف فرداى قیامت، راستگوترینِ شما و امانتدارترینتان و پایبندترینِ شما به پیمان و خوش‌خوترین شما و نزدیک‌ترینِ شما به مردم است.
6175 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید هر گاه وعده مى‌دهد، وفا کند.
6176 . الترغیب و الترهیب به نقل از عبد اللّه بن ابى الحَمساء : پیش از آن که پیامبر صلى الله علیه و آله مبعوث شود، با او معامله‌اى کردم و مقدارى از آنچه مى‌خواستم به ایشان بدهم، باقى ماند. من وعده دادم که آن باقى‌مانده را در همان جا که او هست، برایش ببرم؛ امّا وعده‌اى را که داده بودم، فراموش کردم. بعد از گذشت سه روز، به یادم آمد آمدم دیدم پیامبر صلى الله علیه و آله در همان جاست فرمود: «اى جوان! مرا به زحمت انداختى. سه روز است که من در این جا منتظر تو هستم!» .
6177 . امام صادق علیه السلام: پیامبر صلى الله علیه و آله با مردى در کنار صخره وعده گذاشت و فرمود: «من در این جا منتظر تو مى‌مانم تا بیایى» .
آفتاب داغى بر ایشان مى‌تابید. اصحاب گفتند: اى پیامبر خدا! خوب است به سایه بروید.
پیامبر خدا فرمود: «من در این جا با او وعده گذاشته‌ام. . .» .
38 / 2
وعده، دَین است
6178 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده، دَین (بِدِهى) است.
6179 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده، دَین است؛ واى بر کسى که وعده دهد و خُلف وعده کند! واى بر کسى که وعده دهد و خُلف وعده کند! واى بر کسى که وعده دهد و خُلف وعده کند!
6180 . عنه صلى الله علیه و آله: عِدَةُ المُؤمنِ دَینٌ، وعِدَةُ المُؤمنِ کالأخذِ بالیَدِ(10)
6181 . عنه صلى الله علیه و آله: عِدَةُ المُؤمنِ أخذٌ بالیَدِ(11)
6182 . عنه صلى الله علیه و آله: الواعِدُ بالعِدَةِ مِثلُ الدَّینِ أو أشَدُّ(12)
6183 . عنه صلى الله علیه و آله: وَأْیُ (13) المُؤمنِ حَقٌّ واجِبٌ(14)
6184 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العِدَةَ عَطیَّةٌ(15)
38 / 3 ذَمُّ خُلفِ الوَعدِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ- کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اَللّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ» (16)
الحدیث
6185 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عِدَةُ المُؤمنِ نَذرٌ لاکَفّارَةَ لها(17)
6186 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا وَعَدَ الرّجُلُ أخاهُ، ومِن نِیَّتِهِ أن یَفِیَ لَهُ فلَم یَفِ ولَم یَجِئْ لِلمِیعادِ، فلا إثمَ علَیهِ.(18)
6180 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده مؤمن، دَین است [به گردن او] . وعده مؤمن، مانند دریافت کردن با دست [، قطعى] است.
6181 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده مؤمن، نقد (قطعى) است.
6182 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده‌اى که داده مى‌شود، مانند دَین، یا مهم‌تر از آن است.
6183 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده مؤمن، یک حقّ واجب [به گردن او] است.
6184 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده، یک دَهِش است.
38 / 3
نکوهش خُلف وعده
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! چرا چیزى مى‌گویید که انجام نمى‌دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزى را بگویید و انجام ندهید» .
حدیث
6185 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وعده مؤمن، نذرى است که [در شریعت،] کفّاره‌اى ندارد
6186 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه انسان به برادرش وعده‌اى دهد و نیّتش آن باشد که بِدان وفا کند، امّا وفا نکند و وعده را به جا نیاورد، گناهى بر او نیست.
6187 . عنه صلى الله علیه و آله: لَیس الخُلفُ أن یَعِد الرّجُلُ ومِن نِیَّتِهِ أن یَفیَ، ولکنَّ الخُلفَ أن یَعِدَ الرّجُلُ ومِن نِیَّتِهِ أن لا یَفِیَ(19)
38 / 4 أقَلُّ النّاسِ وَفاءً
6188 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أقلُّ النّاسِ وَفاءً المُلوکُ(20)
6187 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خُلف وعده، این نیست که آدمى وعده‌اى دهد و نیّتش این باشد که بِدان وفا کند؛ بلکه خُلف وعده، آن است که انسانْ وعده‌اى دهد و قصد انجام دادن آن را نداشته باشد.
38 / 4
کم‌وفاترینِ مردم
6188 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کم‌وفاترینِ مردم، شاهان هستند.
1) المائدة:1.
2) الإسراء:34.
3) البقرة:177.
4) الأمالی للطوسی: ص 229 ح 403 عن الحسن بن زید عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 94 ح 12.
5) تحف العقول: ص 45، بحار الأنوار: ج 77 ص 149 ح 77.
6) الترغیب والترهیب: ج 4 ص 9 ح 12.
7) مکارم الأخلاق: ج 1 ص 64 ح 63 عن الإمام الصادق علیه السلام.
8) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6866 نقلاً عن المعجم الأوسط عن الإمام علیّ علیه السلام.
9) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6865 نقلاً عن ابن عساکر عن الإمام علیّ علیه السلام.
10) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6870 نقلاً عن الفردوس عن الإمام علیّ علیه السلام.
11) بحار الأنوار: ج 75 ص 96 ح 18 نقلاً عن کتاب قضاء الحقوق للصوری.
12) کنز العمال: ج 3 ص 349 ح 6876 نقلاً عن الدیلمی عن الإمام علیّ علیه السلام.
13) الوأی: الوعد (النهایة: ج 5 ص 144).
14) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6872 نقلاً عن أبی داوود فی مراسیله.
15) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6868 نقلاً عن الخرائطی فی مکارم الأخلاق.
16) الصف:2 و 3.
17) کشف الغمة: ج 3 ص 58 عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 96 ح 17.
18) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6869 عن زید بن ارقم.
19) کنز العمال: ج 3 ص 347 ح 6871 نقلاً عن مسند أبی یعلى عن زید بن أرقم.
20) الأمالی للصدوق: ص 73 ح 41 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 77 ص 112 ح 2.
