43 / 1
الحَثُّ عَلى الوَصِیَّةِ
الکتاب
» کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ لِلْوَ لِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ » .(1)
الحدیث
11963.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الوَصِیَّةُ حَقٌّ على کُلِّ مُسلمٍ .(2)
11964.عنه صلى الله علیه و آله : المَحرومُ مَن حُرِمَ الوَصیَّةَ .(3)
11965.عنه صلى الله علیه و آله : ما حَقُّ امرئٍ مُسلمٍ لَهُ شَیءٌ یُریدُ أن یُوصِیَ فیهِ یَبِیتُ لَیلَتَینِ إلّا وَصیَّتُهُ مَکتوبَةٌ عِندَهُ .(4)
43 / 1
تشویق به وصیّت کردن
قرآن
«بر شما مقرّر شده است که چون یکى از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالى بر جاى مى گذارد، براى پدر و مادر و خویشاوندان [خود] ، به طور پسندیده وصیّت کند . [این کار،] حقّى است بر [عهده] پرهیزگاران» .
حدیث
11963.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وصیّت کردن، حقّ (وظیفه) هر مسلمانى است.
11964.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : محروم [از رحمت خدا]، کسى است که از وصیّت کردن ، محروم شود .
11965.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مسلمانى که مالى دارد و مى خواهد در آن ، وصیّت کند، حق ندارد دو شب را سپرى کند، مگر این که وصیّتش ، نوشته شده نزد او باشد.
11966.عنه صلى الله علیه و آله : ما یَنبَغی لامرئٍ مُسلمٍ أن یَبِیتَ لَیلَةً إلّا ووَصیَّتُهُ تَحتَ رأسِهِ .(5)
11967.عنه صلى الله علیه و آله : مَن ماتَ على وَصیَّةٍ ماتَ على سَبیلٍ وسُنَّةٍ ، وماتَ على تُقىً وشَهادَةٍ ، وماتَ مَغفورا لَهُ .(6)
11968.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ عَزَّوجلَّ أعطاکُم ثُلُثَ أموالِکُم عِندَ وَفاتِکُم زِیادَةً فی أعمالِکُم .(7)
11969.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ تعالى تَصَدَّقَ علَیکُم عِندَ وَفاتِکُم بِثُلُثِ أموالِکُم ؛ زِیادَةً لَکُم فی أعمالِکُم .(8)
43 / 2
أدَبُ الوَصیَّةِ
الکتاب
» وَ وَصَّى بِهَآ إِبْرَ هِیمُ بَنِیهِ وَ یَعْقُوبُ یَـبَنِىَّ إِنَّ اللهَ اصْطَفَى لَکُمُ الدِّینَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَا وَ أَنتُم مُّسْلِمُونَ – أَمْ کُنتُمْ شُهَدَآءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِیهِ مَا تَعْبُدُونَ مِن بَعْدِى قَالُواْ نَعْبُدُ إِلَـهَکَ وَ إِلَـهَ ءَابَآئِکَ إِبْرَ هِیمَ وَ إِسْمَـعِیلَ وَ إِسْحَـقَ إِلَـهًا وَ حِدًا وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ » .(9)
الحدیث
11970.فلاح السائل عن الحسن بن إبراهیم بن عبداللّه عن ال : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن لَم یُحسِنِ الوَصیَّةَ عِندَ مَوتِهِ کانَ نَقصا فی عَقلِهِ ومُرُوَّتِهِ. قالوا : یا رسولَ اللّه ِ، وکَیفَ الوَصیَّةُ ؟ قالَ : إذا حَضَرَتهُ الوَفاةُ واجتَمَعَ النّاسُ إلَیهِ قالَ : اللّهُمّ فاطِرَ السَّماواتِ والأرضِ عالِمَ الغَیبِ والشَّهادَةِ الرَّحمنُ الرَّحیمُ ، إنّی أعهَدُ إلَیکَ فی دارِ الدُّنیا أنّی أشهَدَ أن لا إلهَ إلّا أنتَ وَحدَکَ لا شَریکَ لَکَ ، وأنّ محمّدا صلى الله علیه و آله عَبدُکَ ورَسولُکَ ، وأنّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیبَ فیها ، وأنَّکَ تَبعَثُ مَن فی القُبورِ ، وأنّ الحِسابَ حَقٌّ ، وأنّ الجَنَّةَ حَقٌّ ، وما وَعَدَ اللّه ُ فیها مِن النَّعیمِ من المَأکَلِ والمَشرَبِ والنِّکاحِ حَقٌّ ، وأنّ النّارَ حَقٌّ ، وأنّ الإیمانَ حَقٌّ ، وأنّ الدِّینَ کما وَصَفتَ ، وأنّ الإسلامَ کما شَرَعتَ ، وأنّ القَولَ کما قُلتَ ، وأنّ القرآنَ کما أنزَلتَ ، وأنّکَ أنتَ اللّه ُ الحَقُّ المُبینُ . وأنّی أعهَدُ إلَیکَ فی دارِ الدُّنیا أنّی رَضِیتُ بِکَ رَبّا ، وبالإسلام دِینا ، وبمحمّدٍ صلى الله علیه و آله نَبیّا ، وبعَلیٍّ إماما ، وبالقرآنِ کِتابا ، وأنّ أهلَ بَیتِ نَبیِّکَ علَیهِ وعلَیهِمُ السّلامُ أئمَّتی . اللّهُمّ أنتَ ثِقَتی عِندَ شِدَّتی ، ورَجائی عِندَ کُربَتی ، وعُدَّتی عِندَ الاُمورِ الّتی تَنزِلُ بِی ، وأنتَ وَلِیِّی فی نِعمَتی ، وإلهی وإلهُ آبائی ، صَلِّ على محمّدٍ وآلِهِ ، ولا تَکِلْنی إلى نَفسی طَرفَةَ عَینٍ أبَدا ، وآنِسْ فی قَبری وَحشَتی ، واجعَلْ لِی عِندَکَ عَهدا یَومَ ألقاکَ مَنشورا . فهذا عَهدُ المَیِّتِ یَومَ یُوصِی بحاجَتِهِ ، والوَصیَّةُ حَقٌ على کُلِّ مُسلمٍ . قالَ أبو عبدِاللّه ِ علیه السلام : وتَصدیقُ هذا فی سُورَةِ مَریمَ قولُ اللّه ِ تبارکَ وتعالى : «لا یَمْلِکونَ الشَّفاعَةَ إلّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْدا»(10) وهذا هُو العَهدُ . وقالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله لعلیٍّ علیه السلام : تَعَلَّمْها أنتَ وعَلِّمْها أهلَ بَیتِکَ وشِیعَتَکَ . قالَ : وقالَ علیه السلام : عَلَّمَنِیها جَبرئیلُ .(11)
11966.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر هیچ مسلمانى سزاوار نیست که شبى را سپرى کند، مگر این که وصیّتش زیرِ سرش باشد.
11967.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس با وصیّتى بمیرد، بر راه و سنّت [پیامبر صلى الله علیه و آله] و بر پرهیزگارى و شهادت، مُرده و آمرزیده گشته است.
11968.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل براى افزونىِ [ثواب] اعمال شما، [اجازه انفاق و تصرّف در]یکْ سومِ اموالتان را هنگام وفات ، به شما عطا فرموده است.
11969.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال ، یکْ سوم اموال شما را هنگام وفاتتان به شما تفضّل کرده است تا بدین وسیله، بر [ثواب]اعمال شما بیفزاید.
43 / 2
روش وصیّت کردن
قرآن
«و ابراهیم و یعقوب، پسران خود را به همان [آیین] سفارش کردند [و هر دو در وصیّتشان چنین گفتند:] «اى پسران من! خداوند ، براى شما این دین را برگزید. پس، البته نباید جز مسلمان بمیرید» . آیا وقتى که مرگ یعقوب فرا رسید، حاضر بودید؟ هنگامى که به پسران خود گفت: «پس از من، چه را خواهید پرستید؟» . گفتند: «معبود تو، و معبود پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق ، معبودى یگانه را مى پرستیم و در برابر او تسلیم هستیم»» .
حدیث
11970.فلاح السائل ـ به نقل از حسن بن ابراهیم بن عبد اللّه از امام ص: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «هر کس هنگام فوت خود ، نیکو وصیّت نکند، این کار ، نقصى در عقل و مروّت اوست». گفتند: اى پیامبر خدا! وصیّت ، چگونه است؟ فرمود: «چون کسى زمان مرگش فرا رسد و مردم (کسان و خویشان او) پیرامونش جمع شدند، بگوید: اى خداى آفریننده آسمان ها و زمین، داناى نهان و آشکار، بخشنده مهربان! من در این سراى دنیا ، در پیشگاه تو پیمان مى بندم و گواهى مى دهم که: هیچ خدایى جز تو نیست که یگانه و بى شریکى. محمّد صلى الله علیه و آله بنده و فرستاده توست و قیامت، آمدنى است و شکّى در آن نیست و تو ، خفتگانِ گورها را بر مى انگیزى. حساب ، راست است و بهشت ، راست است و نعمت هاى بهشتى، از خوردنى و نوشیدنى و زناشویى که خداوند به آنها وعده داده، همگى راست اند و دوزخ ، راست است و ایمان ، راست است. دین ، چنان است که تو وصف کرده اى و اسلام ، همان گونه است که تو تشریع فرموده اى و سخن ، همان است که تو گفته اى و قرآن ، چنان است که تو نازل کرده اى و تو ، همان خداوند حقیقى و آشکار هستى. من در این سراى دنیا ، نزد تو پیمان مى بندم که: تو را به پروردگارى پذیرفته ام و اسلام را دین خود و محمّد صلى الله علیه و آله را به پیامبرى و على علیه السلام را به امامت و قرآن را به عنوان کتاب آسمانى خود، پذیرفته ام که اهل بیت پیامبر تو ـ که بر او و آنان ، سلام باد ـ امامان من هستند. بارخدایا! در هنگام سختى ام، تو تکیه گاه من هستى و به هنگام غم و اندوهم ، تویى امید من و به گاه گرفتارى هایى که به من هجوم مى آورند، تویى نیروى ذخیره من و تویى ولىّ نعمت من وخداى من و خداى پدران من . بر محمّد و خاندان او درود فرست و هرگز ، چشم بر هم زدنى، مرا به خودم وا مگذار و هنگام تنهایى ام در قبر، تو مونس من باش و در آن روز که با تو دیدار مى کنم، از خودت به من پیمانى دِه . و این پیمانِ میّت است در روزى که وصیّت مى کند. وصیّت، حقّى است بر ذمّه هر مسلمانى». مؤیّد این وصیّت، این سخن خداوند ـ تبارک و تعالى ـ در سوره مریم است که مى فرماید: «اختیار شفاعت ندارند، مگر کسى که از جانب [خداى]رحمان ، پیمانى گرفته است» و این ، همان پیمان است. و پیامبر صلى الله علیه و آله به على علیه السلام فرمود: «این وصیّت را بیاموز و آن را به خاندان و پیروانت نیز تعلیم دِه» و فرمود: «این را جبرئیل علیه السلام به من تعلیم داد».
43 / 3
النَّهىُ عَنِ الإضرارِ فی الوَصیّةِ
11971.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الإضرارُ فی الوَصیَّةِ مِن الکَبائرِ .(12)
43 / 4
مَن یکونُ وَصِیَّ نفسِهِ
11972.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِرجُلٍ استَوصاهُ ـ: هَیِّئْ جِهازَکَ ، وأصلِحْ زادَکَ ، وکُنْ وَصِیَّ نَفسِکَ ؛ فإنّهُ لَیسَ مِن اللّه ِ عِوَضٌ ، ولا لِقَولِ اللّه ِ خُلفٌ .(13)
43 / 3
نهى از ضرر زدن در وصیّت
11971.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ضرر زدن [به وارث] در وصیّت، از گناهان کبیره است.
43 / 4
کسى که وصىّ خود است
11972.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به مردى که از ایشان ، تقاضاى سفارشى کرد ـ: بار و بُنه ات را آماده ساز و زاد و توشه ات را درست کن و وصىّ خودت باش؛ زیرا هیچ چیز، جاى [ثواب]خدا را نمى گیرد و سخن [و وعده] خداوند، خلاف نمى شود.
1) البقرة : 180.
2) المقنعة : ص 666.
3) کنز العمال : ج 16 ص 613 ح 46051 نقلاً عن سنن ابن ماجة عن أنس.
4) کنز العمال : ج 16 ص 613 ح 46052 عن ابن عمر.
5) روضة الواعظین : ص 529 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 194 ح 3.
6) کنز العمال : ج 16 ص 613 ح 46050 نقلاً عن سنن ابن ماجة عن جابر.
7) کنز العمال : ج 16 ص 613 ح 46055 نقلاً عن المعجم الکبیر عن خالد بن عبید السلمی.
8) کنز العمال : ج 16 ص 615 ح 46064 نقلاً عن سنن ابن ماجة عن أبی هریرة.
9) البقرة : 132 و 133.
10) مریم : 87.
11) فلاح السائل : ص 144 ح 4 ، بحارالأنوار : ج 103 ص 193 ح 1.
12) کنز العمال : ج 16 ص 616 ح 46069 عن ابن عبّاس.
13) کنز العمال : ج 16 ص 136 ح 44164 نقلاً عن الدیلمی عن الإمام علیّ علیه السلام.
