1 / 1 خَطَرُ الهَوى
الکتاب
«بَلِ اِتَّبَعَ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا أَهْواءَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ فَمَنْ یَهْدِی مَنْ أَضَلَّ اَللّهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِینَ» (1)
«أَ فَمَنْ کانَ عَلى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ کَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَ اِتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ» (2)
«وَ اُتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ اَلَّذِی آتَیْناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ اَلشَّیْطانُ فَکانَ مِنَ اَلْغاوِینَ- وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى اَلْأَرْضِ وَ اِتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذلِکَ مَثَلُ اَلْقَوْمِ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا فَاقْصُصِ اَلْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» (3)
الحدیث
6272 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: رُبَّ شَهوَةِ ساعَةٍ تُورِثُ حُزنا طَویلاً(4)
1 / 1
خطر هوس
قرآن
» [نه، این‌چنین نیست؛] بلکه کسانى که ستم کرده‌اند، بدون هیچ گونه دانشى، هوس‌هاى خود را پیروى کرده‌اند. پس آن کس را که خدا گم‌راه کرده، چه کسى هدایت مى‌کند؟ و براى آنان یاورانى نخواهد بود» .
«آیا کسانى که بر حجّتى از جانب پروردگار خویش‌اند، چون کسانى‌اند که بدىِ کردارشان براى آنان زیبا جلوه داده شده و هوس‌هاى خود را پیروى کرده‌اند؟» .
«و خبر آن کس را برایشان بخوان که آیات خود را به او داده بودیم؛ ولى از آن عارى گشت آن گاه، شیطان او را دنبال کرد و از گم‌راهان شد. و اگر مى‌خواستیم، قدر او را به وسیله آن [آیات] بالا مى‌بردیم؛ امّا او به زمین [دنیا] گرایید و از هوس خود پیروى کرد. از این رو، داستانش چون داستان سگ است، [که] اگر بر آن حمله‌ور شوى، زبان از کام بر مى‌آوَرَد و اگر آن را رها کنى، [باز هم] زبان از کام بر مى‌آوَرَد. این، مَثَل آن گروهى است که آیات ما را تکذیب کردند. پس این داستان را [براى آنان] حکایت کن شاید که آنان بیندیشند» .
حدیث
6272 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چه بسیار شهوتى که ساعتى بیش نپاید؛ امّا اندوهى طولانى در پى آرَد.
6273 . عنه صلى الله علیه و آله: اِستَعیذوا باللّهِ مِن الرَّغَبِ(5)
6274 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ إبلیسَ قالَ: أهلَکتُهُم بالذُّنوبِ فأهلَکونی بالاستِغفارِ، فلَمّا رأیتُ ذلکَ أهلَکتُهُم بالأهواءِ فهُم یَحسَبونَ أ نّهُم مُهتَدونَ فلا یَستَغفِرونَ(6)
6275 . عنه صلى الله علیه و آله: کُفَّ أذاکَ عَن نَفسِکَ ولا تُتابِعْ هَواها فی مَعصیَةِ اللّهِ؛ إذَن تُخاصِمَکَ یَومَ القِیامَةِ فَیلعَنَ بَعضُکَ بَعضا، إلّا أن یَغفِرَ اللّهُ تعالى ویَستُرَ برَحمَتِهِ(7)
1 / 2 الهَوى إلهٌ مَعبودٌ
الکتاب
«أَ رَأَیْتَ مَنِ اِتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ أَ فَأَنْتَ تَکُونُ عَلَیْهِ وَکِیلاً» (8)
«أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اِتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اَللّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اَللّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ» (9)
الحدیث
6276 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما تَحَت ظِلِّ السَّماءِ مِن إلهٍ یُعبَدُ مِن دُونِ اللّهِ أعظَمَ عِندَ اللّهِ مِن هَوىً مُتَّبَعٍ(10)
6273 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از هوا و هوس، به خدا پناه برید.
6274 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ابلیس گفت: من آنان را با گناهان به هلاکت افکندم و آنان مرا با استغفار هلاک کردند. پس چون چنین دیدم، آنان را به واسطه [بدعت‌ها و] هوس [ى فرقه‌ها و عقاید گوناگون] به هلاکت انداختم؛ زیرا [در این صورت] خیال مى‌کنند ره‌یافته‌اند و از این رو، دیگر استغفار نمى‌کنند.
6275 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آزار خود را از نَفْسَت باز دار و در معصیت خدا، از هوس‌هاى آن پیروى مکن؛ زیرا در این صورت، روز قیامت، نفْس تو با تو به مخاصمه بر مى‌خیزد و یکدیگر را لعن و نفرین مى‌کنید، مگر این که خداوند متعال به رحمت خود، بیامرزد و پرده‌پوشى کند.
1 / 2
هوس، معبودى است پرستیده
قرآن
«آیا آن کس را که هوس خود را معبود خویش گرفته است، دیدى؟ آیا [مى‌توانى] ضامنِ او باشى؟» .
«پس آیا دیدى کسى را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گم‌راه گردانیده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر دیده‌اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا، چه کسى او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمى‌گیرید؟» .
حدیث
6276 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در زیر این آسمان، هیچ معبودى که به جاى خداوند پرستیده شود، نزد خدا منفورتر از هوس پیروى‌شده نیست.
1 / 3 التَّحذیرُ مِن الشَّهوَةِ الخَفِیَّةِ
6277 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اِحذَروا الشَّهوَةَ الخَفِیَّةَ؛ العالِمُ یُحِبُّ أن یُجلَسَ إلَیهِ(11)
1 / 4 مُخالَفَةُ الهَوى
الکتاب
«وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوى- فَإِنَّ اَلْجَنَّةَ هِیَ اَلْمَأْوى» (12)
الحدیث
6278 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: طُوبى لِمَن تَرَکَ شَهوَةً حاضِرَةً لِمَوعُودٍ لَم یَرَهُ(13)
1 / 5 غَلَبَةُ الهَوى علَى العَقلِ
6279 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: حَرامٌ على کُلِّ قَلبٍ مُتَوَلِّهٍ بالشَّهَواتِ أن یَسکُنَهُ الوَرَعُ(14)
6280 . عنه صلى الله علیه و آله: حَرامٌ على کُلِّ قَلبٍ عزّی(15) بالشَّهَواتِ أن یَجُولَ فی مَلَکوتِ السَّماواتِ(14)
6281 . عنه صلى الله علیه و آله: یقولُ اللّهُ عز و جل: وَعِزَّتی وجَلالی. . . لا یُؤثِرُ عَبدٌ هَواهُ على هَوایَ إلّا شَتَّتُّ علَیهِ
أمرَهُ، ولَبَّستُ علَیهِ دُنیاهُ، وشَغَلتُ قَلبَهُ بها، ولَم اُؤْتِهِ مِنها إلّا ما قَدَّرتُ لَهُ(16)
1 / 3
هشدار درباره هوس‌هاى قلبى
6277 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از شهوت نهانى (قلبى) بپرهیزید؛ [مانند این که] دانشمند دوست داشته باشد در مجلس او بنشینند (او جلوس کند و مردم به حضورش رسند)
1 / 4
مخالفت با هوس
قرآن
«و امّا کسى که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفْس [خود] را از هوس باز داشت، پس جایگاه او همان بهشت است» .
حدیث
6278 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا به حال کسى که شهوت نقد را به خاطر وعده‌اى [بهشتى] که آن را ندیده است، رها کند!
1 / 5
چیرگى هوس بر عقل
6279 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر هر دلى که شیفته شهوت‌ها باشد، حرام است که پارسایى، در آن منزل کند.
6280 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر هر دلى که به شهوت‌ها آرام گرفته باشد، حرام است که در ملکوت آسمان‌ها گردش کند.
6281 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «به عزّت و جلالم سوگند، . . . هیچ بنده‌اى پسندِ خود را بر پسندِ من مقدّم نمى‌دارد، مگر این که کار او را پریشان مى‌سازم و
دنیایش را بر وى نابه‌سامان مى‌کنم و دلش را به آن مشغول مى‌گردانم و از دنیا به او نمى‌دهم، مگر همانچه برایش مقدّر کرده‌ام» .
1 / 6 أقوَى النّاسِ مَن غَلَبَ هَواهُ
6282 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أشجَعُ النّاسِ مَن غَلَبَ هَواهُ(17)
6283 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ الشَّدیدَ لَیسَ مَن غَلَبَ النّاسَ، ولکِنَّ الشَّدیدَ مَن غَلَبَ على نَفسِهِ(18)
6284 . تنبیه الخواطر: قیلَ: مَرَّ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله بقَومٍ فیهِم رجُلٌ یَرفَعُ حَجَرا یُقالُ لَهُ: حَجَرُ الأشِدّاءِ، وهُم یَعجَبونَ مِنهُ، . . . فقالَ: أفَلا اُخبِرُکُم بما هُو أشَدُّ مِنهُ؟ رجُلٌ سَبَّهُ رجُلٌ فحَلُمَ عَنهُ فغَلَبَ‌نَفسَهُ، وغَلَبَ شَیطانَهُ وشَیطانَ‌صاحِبِهِ(18)
1 / 7 مَن غَلَبَ شَهوَتَهَ ظَهرَ عَقلُهُ
6285 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن غَلَبَ عِلمُهُ هَواهُ فهُو عِلمٌ نافِعٌ، ومَن جَعَلَ شَهوَتَهُ تَحتَ قَدَمَیهِ فَرَّ الشَّیطانُ مِن ظِلِّهِ(19)
1 / 8 مَن غَلَبَ هَواهُ أتَتهُ الدُّنیا راغِمَةً
6286 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یقولُ اللّهُ عز و جل: وعِزَّتی وجَلالی. . . لایُؤثِرُ عَبدٌ هَوایَ على هَواهُ إلّا
استَحفَظتُهُ مَلائکَتی، وکَفَّلتُ السَّماواتِ والأرَضِینَ (الأرضَ) رِزقَهُ، وکُنتُ لَهُ مِن وراءِ تِجارَةِ کُلِّ تاجِرٍ، وأتَتهُ الدُّنیا وهِیَ راغِمَةٌ(16)
1 / 6
قوى‌ترینِ مردم، کسى است که بر هوس خود، پیروز شود
6282 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شجاع‌ترینِ مردم، کسى است که بر هوس خود چیره آید.
6283 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پهلوان، کسى نیست که بر مردم چیره شود؛ بلکه پهلوان، کسى است که بر نفْس خود چیره شود.
6284 . تنبیه الخواطر: گفته شده است که پیامبر صلى الله علیه و آله به عدّه‌اى بر خورد که در میان آنان، مردى در حال بلند کردن سنگى به نام سنگ پهلوانان بود و مردم از [نیروى] او تعجّب مى‌کردند. پیامبر خدا فرمود: «آیا به شما بگویم که پهلوان‌تر از این مرد، کیست؟ مردى که دیگرى او را دشنام دهد و او بردبارى ورزد و بر نفْس خود چیره آید و بر شیطان خود و شیطان او غلبه کند» .
1 / 7
شکوفایى عقل در پى غلبه بر هوس
6285 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس علمش بر هوسش چیره آید، این، علمى سودمند است و هر که شهوت خود را زیر پایش نهد، شیطان از سایه او مى‌گریزد
1 / 8
خضوع دنیا در برابر چیره شونده بر هَوَس
6286 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «سوگند به عزّت و جلالم. . . که هیچ بنده‌اى
دلخواه مرا بر دلخواه خودش ترجیح نمى‌دهد، مگر این که فرشتگانم را به نگهبانى از او مى‌گمارم و آسمان‌ها و زمین‌ها را ضامن روزىِ او مى‌گردانم و در پس تجارتِ هر تاجرى، به فکر اویم و دنیا به رغم میل خود (ذلیلانه) ، سوى او مى‌آید» .
6287 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ اللّهَ تعالى یقولُ: وعِزَّتی وجَلالی وعُلُوِّی وبَهائی وجَمالی وارتِفاعِ مَکانی، لا یؤثِرُ عَبدٌ هَوایَ على هوى نَفسِهِ إلّا أثبَتُّ أجَلَهُ عِندَ بَصَرِهِ، وضَمَّنتُ السَّماءَ والأرضَ رِزقَهُ، وکُنتُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَةِ کُلِّ تاجِرٍ(20)
6287 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال مى‌فرماید: «به عزّت و جلال و عُلو و شُکوه و بلندىِ مقام خودم سوگند، که هیچ بنده‌اى خواستِ مرا بر خواستِ خودش ترجیح نمى‌دهد، مگر این که اجل او را در جلو چشمش نگه مى‌دارم و آسمان و زمین را ضامن روزى‌اش مى‌کنم و از پس تجارتِ هر تاجرى، هواى او را دارم» .
1) الروم:29.
2) محمّد:14.
3) الأعراف:175 و 176.
4) الأمالی للطوسی: ص 533 ح 1162 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 82 ح 3.
5) کنز العمال: ج 3 ص 199 ح 6160 نقلاً عن الفردوس عن أبی سعید.
6) الترغیب والترهیب: ج 1 ص 87 ح 13 عن أبی بکر.
7) المحجّة البیضاء: ج 5 ص 115.
8) الفرقان:43.
9) الجاثیة:23.
10) المعجم الکبیر: ج 8 ص 103 عن أبی أمامة.
11) کنز العمال: ج 10 ص 185 ح 28965 نقلاً عن الفردوس عن أبی هریرة.
12) النازعات:40 و 41.
13) تحف العقول: ص 49، بحار الأنوار: ج 77 ص 153 ح 119.
14) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 122.
15) کذا فی المصدر، ولعل الصواب «غَرِیَ» من غَرِیَ بالشیء: اُولِعَ به.
16) الکافی: ج 2 ص 335 ح 2 عن أبی حمزة عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 78 ح 14.
17) معانی الأخبار: ص 195 ح 1 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 76 ح 5.
18) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 10.
19) جامع الأخبار: ص 269 ح 730، بحار الأنوار: ج 70 ص 71 ح 21.
20) کنز العمّال: ج 1 ص 231 ح 1161 نقلاً عن المعجم الکبیر عن ابن عبّاس.
