4 / 1
دَورُ النِّیَّةِ فی العملِ
الکتاب
«قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبِیلاً».(1)
الحدیث
7136 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یا أیُّها النّاسُ، إنّما الأعمالُ بالنِّیّاتِ، و إنّما لِکُلِّ امرئٍ ما نَوى، فمَن کانَت هِجرَتُهُ إلَى اللّهِ و رَسولِهِ فهِجرَتُهُ إلَى اللّهِ و رَسولِهِ، و مَن کانَت هِجرَتُهُ إلى دُنیا یُصیبُها أوِ امرأةٍ یَتَزَوَّجُها فهِجرَتُهُ إلى ما هاجَرَ إلَیهِ.(2)
7137 . عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا أغزى علِیّا علیه السلام فیِ سَرِیَّةٍ، فقالَ رجُلٌ لأخٍ لَهُ: اُغْزُ بِنا فی سَرِیّةِ علِیٍّ لَعلَّنا نُصیبُ خادِما أو دابَّةً أو شَیئا نَتَبَلَّغُ بهِ -: إنّما الأعمالُ بالنِّیّاتِ، و لکُلِّ امرئٍ ما نَوى، فمَن غَزا ابتِغاءَ ما عِندَ اللّهِ فَقد وَقَعَ أجرُهُ علَى اللّهِ، و مَن غَزا یُریدُ عَرَضَ الدُّنیا أو نَوى عِقالاً لَم یَکُن لَهُ إلّا ما نَوى.(3)
4 / 1
نقش نیّت در عمل
قرآن
«بگو: «هر کس بر حَسَب ساختار [روانى و بدنىِ] خود عمل مى‌کند؛ و پروردگار شما به هر که راه‌یافته‌تر باشد، داناتر است»».
حدیث
7136 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مردم! جز این نیست که اعمال، به نیّت‌هاست و در حقیقت، براى هر کس همان چیزى است که نیّت مى‌کند. پس هر که هجرتش براى خدا و فرستاده ی او باشد، به سوى خدا و رسول او هجرت کرده است و هر که هجرتش براى رسیدن به چیزى از دنیا یا ازدواج کردن با زنى باشد، هجرتش‌به سوى همان چیزى است که به نیّت آن، هجرت کرده است.
7137 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله على علیه السلام را به فرماندهىِ سپاهى، روانه ی جنگ کرد، مردى به برادر خود گفت: با ما در سپاه على به جنگ بیا، شاید غلامى یا چارپایى یا چیزى که به دردمان بخورد، به دست بیاوریم، فرمود -: جز این نیست که اعمال، به نیّت‌هاست و براى هر کس، همان چیزى است که نیّتش را دارد. پس هر که براى تحصیل آنچه نزد خداست، بجنگد، بى گمان، اجرش با خداست و هر کس براى رسیدن به متاع دنیا یا به نیّت یک عِقال (زانوبند شتر) بجنگد، [نصیب و پاداشى] جز همانچه برایش جنگیده است، نخواهد داشت
7138 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن غَزا فی سَبیلِ اللّهِ و لَم یَنوِ إلّا عِقالاً فلَهُ ما نَوى.(4)
7139 . عنه صلى الله علیه و آله – فی جَلَدِ رجُلٍ و نَشاطِهِ لَمّا قالَ أصحابُهُ فیهِ: لَو کانَ هذا فی سَبیلِ اللّهِ! -: إن کانَ خَرَجَ یَسعى على وُلدِهِ صِغارا فهُو فی سَبیلِ اللّهِ، و إن کانَ خَرَجَ یَسعى على أبوَینِ شَیخَینِ کَبیرَینِ فهُو فی سَبیلِ اللّهِ، و إن کانَ یَسعى على نَفسِهِ یُعِفُّها فهُو فی سبیلِ اللّهِ، و إن کانَ خَرَجَ [یَسعى](5) رِیاءً و مُفاخَرَةً فهُو فی سَبیلِ الشَّیطانِ.(6)
7140 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ العَمَلِ النِّیَّةُ الصّادِقَةُ.(7)
4 / 2
دَورُ النِّیَّةِ فی الحشر
الکتاب
«یَوْمَ تُبْلَى اَلسَّرائِرُ».(8)
الحدیث
7141 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یُحشَرُ النّاسُ على نِیّاتِهِم.(9)
7142 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّما یَبعَثُ اللّهُ المُقتَتِلینَ علَى النِّیّاتِ.(10)
7138 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که در جهاد شرکت کند، امّا نیّتى جز دست‌یافتن به عِقالى نداشته باشد، برایش همان باشد که به نیّت آن جنگیده است.
7139 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – آن گاه که اصحاب پیامبر خدا با مشاهده ی نیرومندى و چابکى مردى، گفتند: کاش این در راه خدا بود! -: اگر براى تأمین [مخارج] کودکان خردسال خود بیرون آمده باشد، او در راه خداست. اگر براى تأمین پدر و مادر پیر و فرتوتى بیرون آمده باشد، در راه خداست. اگر براى تأمین خودش و براى این که نگذارد محتاج کسى شود، بیرون آمده باشد، در راه خداست. امّا اگر براى خودنمایى و فخرفروشى بیرون آمده باشد، در راه شیطان است.
7140 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین عمل، نیّت صادق است.
4 / 2
نقش نیّت در حشر
قرآن
«آن روز که رازها [همه]فاش شود».
حدیث
7141 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مردم، مطابق نیّت‌هاى خود، محشور مى‌شوند
7142 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: جز این نیست که خداوند، جنگجویان را بر اساس نیّت‌هایشان بر مى‌انگیزد.
4 / 3
ثَوابُ نِیَّةِ الخَیرِ
7143 . الترغیب و الترهیب عن أنَسَ بن مالک: أنَّ رسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله قالَ: لَقد تَرَکتُم بالمَدینَةِ أقواما ما سِرتُم مَسِیرا و لا أنفَقتُم مِن نَفَقَةٍ و لا قَطَعتُم مِن وادٍ إلّا و هُم مَعَکُم قالُوا: یا رسولَ اللّهِ: و کَیفَ یَکونونَ مَعَنا وهُم بالمَدینَةِ؟ ! قالَ: حَبَسَهُمُ العُذُر.(11)
7144 . کنز العمّال عن الزبیر بن العوّام عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَرَکنا فی المَدینَةِ أقواما لا نَقطَعُ وادِیا و لا نَصعَدُ صُعودا و لا نَهبِطُ هُبوطا إلّا کانُوا مَعَنا قالُوا: کَیفَ یَکونونَ مَعَنا و لَم یَشهَدوا؟ ! قالَ: نِیّاتُهُم.(12)
7145 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – لِأبی ذرّ -: یا أبا ذرٍّ، هِمَّ بالحَسَنَةِ و إن لَم تَعمَلْها، لِکَیلا تُکتَبَ مِن الغافِلینَ.(13)
7146 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أتى فِراشَهُ و هُو یَنوی أن یَقومَ یُصَلِّی مِن اللَّیلِ فغَلَبَتهُ عَیناهُ حتّى أصبَحَ کُتِبَ لَهُ ما نَوى، و کانَ نَومُهُ صَدَقَةً علَیهِ مِن رَبِّهِ.(14)
7147 . الترغیب و الترهیب عن مَعْنِ بنِ یَزیدَ: کانَ أبی یَزیدُ أخرَجَ دَنانیرَ یَتَصَدَّقُ بها فوَضَعَها عِندَ رجُلٍ فی المَسجِدِ، فجِئتُ فأخَذتُها فأتَیتُهُ بِها، فقالَ: و اللّهِ، ما إیّاکَ أرَدتُ، فخاصَمتُهُ إلى رسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله فقالَ: لَکَ ما نَوَیتَ یا یَزیدُ، و لَکَ ما أخَذتَ یامَعْنُ.(15)
4 / 3
پاداش نیّت خوب
7143 . الترغیب و الترهیب – به نقل از انَس بن مالک -: پیامبر خدا فرمود: «شما در مدینه افرادى را به جا گذاشتید که هیچ راهى را نرفتید و هیچ انفاقى نکردید و هیچ وادى‌اى را نپیمودید، مگر آن که آنان نیز با شما بودند».
گفتند: اى پیامبر خدا! چگونه با ما بودند، در حالى که در مدینه هستند؟
فرمود: «عذر، آنها را نگه داشت (مانع آمدن آنها با شما شد)».
7144 . کنز العمّال – به نقل از زبیر بن عوام -: [در راه بازگشت از تبوک] پیامبر خدا فرمود: «افرادى را در مدینه باقى گذاشتیم که هیچ وادى‌اى را نپیمودیم و بر هیچ تپّه‌اى بالا نرفتیم و در هیچ سراشیبى قدم نگذاشتیم، مگر این که آنان نیز با ما بودند».
اصحاب گفتند: چگونه با ما هستند، در حالى که حضور پیدا نکردند؟
فرمود: «نیّت‌هایشان [با ماست]».
7145 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به ابو ذر -: اى ابو ذر! قصد کار نیک کن، هر چند انجامش ندهى، تا از غافلان نوشته نشوى.
7146 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به بستر خود برود و نیّتش این باشد که نماز شب بخواند، امّا خوابش ببرد تا صبح شود، آنچه در نیّتش بوده، براى او نوشته مى‌شود و خوابش صدقه‌اى از جانب پروردگارش براى اوست
7147 . الترغیب و الترهیب – به نقل از مَعْن بن یزید -: پدرم یزید، چند دینارى کنار گذاشت تا صدقه بدهد و آنها را نزد مردى در مسجد گذاشت. من آمدم و آن دینارها را گرفتم و پیش پدرم بردم.
پدرم گفت: به خدا سوگند که تو مقصود من نبودى.
ما اختلاف خود را نزد پیامبر صلى الله علیه و آله بردیم. ایشان فرمود: «تو – اى یزید – طبق نیّتت پاداش داده مى‌شوى و تو – اى مَعْن آنچه گرفته‌اى، از آنِ توست».
4 / 4
نِیّةُ المؤمنِ خَیرٌ مِن عملهِ
7148 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ.(16)
7149 . عنه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ، و عَمَلُ المُنافِقِ خَیرٌ من نِیَّتِهِ، و کُلٌّ یَعمَلُ على نِیَّتِهِ، فإذا عَمِلَ المُؤمنُ عَمَلاً نارَ فی قَلبِهِ نُورٌ.(17)
7150 . عنه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ، و نِیَّةُ الفاجِرِ شَرٌّ مِن عَمَلِهِ.(18)
7151 . عنه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ، و نِیَّةُ الکافِرِ شَرٌّ مِن عَمَلِهِ، و کُلُّ عامِلٍ یَعمَلُ على نِیَّتِهِ.(19)
7152 . عنه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمنِ أبلَغُ مِن عَمَلِهِ.(20)
7153 . عنه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمنِ أبلَغُ مِن عَمَلِهِ، و کذلکَ الفاجِرُ.(21)
7154 . عنه صلى الله علیه و آله: نِیَّةُ المُؤمِنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ، و إنّ اللّهَ عزوجل لَیُعطی العَبدَ على نِیَّتِهِ ما لا یُعطیهِ على عَمَلِهِ، و ذلکَ أنَّ النِّیَّةَ لا رِیاءَ فیها، و العَمَلَ یُخالِطُهُ الرِّیاءُ.(22)
4 / 5
الحَثُّ علَى النِّیَّةِ الصّالِحَةِ فی کُلِّ شَیءٍ
7155 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یا أبا ذرٍّ، لِیَکُن لَکَ فی کُلِّ شَیءٍ نِیَّةٌ صالِحَةٌ، حتّى فی النَّومِ و الأکلِ.(23)
4 / 4
نیّت مؤمن، بهتر از عمل اوست
7148 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، بهتر از عمل اوست.
7149 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، بهتر از عمل اوست و عمل منافق، بهتر از نیّت اوست و هر کسى مطابق نیّت خود عمل مى‌کند. پس هر گاه مؤمن عملى انجام دهد، در دلش نورى تابیدن مى‌گیرد.
7150 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، بهتر از عمل اوست و نیّت فاجر، بدتر از عمل اوست.
7151 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، بهتر از عمل اوست و نیّت کافر، بدتر از عمل اوست و هر عمل کننده‌اى، مطابق نیّت خود عمل مى‌کند.
7152 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، رساننده‌تر از عمل اوست.
7153 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، رساننده‌تر از عمل اوست و همین طور فاجر (کافر) .
7154 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نیّت مؤمن، بهتر از عمل اوست. و خداوند عزوجل به خاطر نیّت بنده، به او چیزى را مى‌دهد که به خاطر عملش نمى‌دهد و علّتش این است که در نیّت، ریا راه ندارد؛ امّا عمل، [گاه] با ریا آمیخته مى‌شود.
4 / 5
تشویق به داشتن نیّت پاک در هر کار
7155 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به ابو ذر -: اى ابو ذر! باید در هر کارى نیّتى پاک داشته باشى، حتّى در خوابیدن و خوردن.
1) الإسراء:84.
2) کنز العمال: ج 3 ص 424 ح 7272 عن عمر.
3) الأمالی للطوسی: ص 618 ح 1274 عن علی بن جعفر و علی بن موسى کلاهما عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 212 ح 38.
4) کنز العمال: ج 4 ص 336 ح 10777 عن عباد.
5) ما بین المعقوفین أثبتناه من الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 63 ح 10.
6) الترغیب و الترهیب: ج 3ص 63ح10.
7) المعجم الکبیر: ج 19 ص 129 عن کعب بن عجرة.
8) الطارق:9.
9) کنز العمال: ج 3 ص 420 ح 7245 عن جابر.
10) کنز العمال: ج 4 ص 336 ح 10778 نقلاً عن ابن عساکر عن عمر.
11) الترغیب و الترهیب: ج 1 ص 57 ح 18.
12) کنز العمال: ج 3 ص 422 ح 7261.
13) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 378 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 88 ح 3.
14) الترغیب و الترهیب: ج 1 ص 60 ح 27 عن أبی الدرداء.
15) الترغیب و الترهیب: ج 1 ص 60 ح 25.
16) کنز العمال: ج 3 ص 419 ح 7236 نقلاً عن شعب الإیمان عن أنس.
17) کنز العمال: ج 3 ص 419 ح 7237 نقلاً عن المعجم الکبیر عن سهل بن سعد.
18) کنز العمال: ج 3 ص 424 ح 7271 نقلاً عن العسکری فی الأمثال عن نواس بن سمعان.
19) الکافی: ج 2 ص 84 ح 2 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 189 ح 2.
20) کنز العمال: ج 3 ص 424 ح 7269 عن ثابت البنانی.
21) الأمالی للطوسی: ص 454 ح 1013 عن الفضیل بن یسار عن الإمام الباقر علیه السلام و عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 208 ح 23.
22) کنز العمال: ج 3 ص 424 ح 7270 نقلاً عن الدیلمی عن أبی موسى.
23) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 370 ح 2661.
