51 / 1
بَدءُ النِّفاق
7025 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّ النِّفاقَ یَبدو لُمظَةً سَوداءَ، فکُلّما ازدادَ النِّفاقُ عِظَما ازدادَ ذلکَ السَّوادُ، فإذا استَکمَلَ النِّفاقُ اسوَدَّ القَلبُ.(1)
51 / 2
عَلائمُ النِّفاقِ
7026 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: المُنافِقُ مَن إذا وَعَدَ أخلَفَ، و إذا فَعَلَ أفشى(2)، و إذا قالَ کَذَبَ، و إذا ائتُمِنَ خانَ، و إذا رُزِقَ طاشَ، و إذا مُنِعَ عاشَ.(3)
7027 . عنه صلى الله علیه و آله: آیَةُ المُنافِقِ ثَلاثٌ: إذا حَدَّثَ کَذَبَ، و إذا وَعَدَ أخلَفَ، و إذا ائتُمِنَ خانَ.(4)
51 / 1
آغاز نفاق
7025 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نفاق (دو رویى)، ابتدا به صورت نقطه‌اى سیاه [بر دل]، ظاهر مى‌شود و هرچه بیشتر شود، آن نقطه بزرگ‌تر مى‌گردد و چون به مرحله ی کمال رسد، دل به کلّى سیاه مى‌شود.
51 / 2
نشانه‌هاى نفاق
7026 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: منافق، کسى است که هرگاه وعده دهد، خُلف وعده مى‌کند و هرگاه کارى [خیر]کند، آن را فاش مى‌سازد (در بوق و کَرنا مى‌کُند) و هرگاه سخن بگوید، دروغ مى‌گوید و هرگاه امانتى به او سپارند، خیانت مى‌ورزد و هرگاه روزى داده شود، سبُک‌سرى مى‌کند و هرگاه روزى داده نشود (تنگ‌دست گردد)، به کم گذاشتن و تقلّب، روى مى‌آورد.
7027 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نشانه ی منافق، سه چیز است: هرگاه سخن گوید، دروغ مى‌گوید؛ و هرگاه وعده دهد، وفا نمى‌کند؛ و هرگاه به او اعتماد شود، خیانت مى‌ورزد.
7028 . عنه صلى الله علیه و آله: لِلُمنافِقِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: إذا حَدَّثَ کَذَبَ، و إذا وَعَدَ أخلَفَ، و إذا ائتُمِنَ خانَ.(5)
7029 . عنه صلى الله علیه و آله: أربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ فهُو مُنافِقٌ، و إن کانَت فیهِ واحِدَةٌ مِنهُنَّ کانَت فیهِ خَصلَةٌ مِن النِّفاقِ حتّى یَدَعَها: مَن إذا حَدَّثَ کَذَبَ، و إذا وَعَدَ أخلَفَ، و إذا عاهَدَ غَدَرَ، و إذا خاصَمَ فَجَرَ.(6)
7030 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ کانَ مُنافِقا و إن صامَ و صلّى و زَعَمَ أنّهُ مُسلِمٌ: مَن إذا ائتُمِنَ خانَ، و إذا حَدَّثَ کَذَبَ، و إذا وَعَدَ أخلَفَ، إنّ اللّهَ عزوجل قالَ فی کِتابهِ: «إِنَّ اَللّهَ لا یُحِبُّ اَلْخائِنِینَ»(7) و قالَ:«أَنَّ لَعْنَة اَللّهِ عَلَیْهِ إِنْ کانَ مِنَ اَلْکاذِبِینَ»(8)، و فی قولهِ عزوجل: «وَ اُذْکُرْ فِی اَلْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ اَلْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا»(9) (10)
7031 . عنه صلى الله علیه و آله: لِلمُنافِقینَ عَلاماتٌ یُعرَفونَ بِها: تَحِیَّتُهُم لَعنَةٌ، و طَعامُهُم نُهمَةٌ، و غَنیمَتُهُم غُلولٌ، لا یَقرَبونَ المَساجِدَ إلّا هُجرا، و لا یَأتونَ الصَّلاةَ إلّا دُبُرا، مُستَکبِرینَ لا یَألَفونَ و لا یُؤلَفونَ، خُشُبٌ باللَّیلِ سُخُبٌ بالنَّهارِ.(11)
7032 . عنه صلى الله علیه و آله: المُنافِقُ یَملِکُ عَینَیهِ یَبکی کما یَشاءُ.(12)
7033 . عنه صلى الله علیه و آله: بُکاءُ المؤمنِ مِن قَلبِهِ، و بُکاءُ المُنافِقِ مِن هامَتِهِ.(13)
2257028 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى منافق، سه نشانه است: هرگاه سخن گوید، دروغ مى‌گوید؛ و هرگاه وعده دهد، خُلفِ وعده مى‌کند؛ و هر گاه به او اعتماد شود، خیانت مى‌ورزد.
7029 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار خصلت است که در هر که باشند، منافق است و اگر یکى از آنها در او باشد، یک خصلت نفاق در او وجود دارد تا این که آن را رها کند: این که هر گاه سخن گوید، دروغ گوید؛ و هر گاه وعده دهد، خُلفِ وعده کند؛ و هر گاه پیمان بندد، پیمان‌شکنى کند؛ و هر گاه ستیزه کند، از حق، تجاوز نماید.
7030 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه خصلت است که در هر که باشند، منافق است، هر چند اهل روزه و نماز باشد و خودش را مسلمان بداند: این که هر گاه مورد اعتماد قرار گیرد، خیانت ورزد؛ و هر گاه سخن گوید، دروغ گوید، و هر گاه وعده دهد، خُلفِ وعده کند. خداوند عزوجل در کتاب خود فرمود: «به راستى که خدا، خیانتکاران را دوست ندارد» و فرمود: «لعنت خدا بر او اگر از دروغگویان باشد» و در آن جا که فرمود: «و در این کتاب، از اسماعیل، یاد کن که او راستْ‌وعده بود و فرستاده‌اى پیامبر بود».
7031 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى منافقان، نشانه‌هایى است که با آنها شناخته مى‌شوند: درودشان لعنت است پُرخور و شکمباره‌اند به غنایم، دستبرد مى‌زنند به مساجد، نزدیک نمى‌شوند، مگر با اکراه و ریاکارى نماز را آخرِ وقت مى‌خوانند خودْ برتر بین‌اند، به طورى که با کسى اُنس و اُلفت نمى‌گیرند و کسى هم با آنان اُلفت نمى‌گیرد شب، مانند چوبِ خشک مى‌افتند (شب زنده‌دارى نمى‌کنند) و روز، صداى خود را به جرّ و بحث، بلند مى‌کنند.
7032 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: منافق، چشمانش در اختیار اوست و هر گونه بخواهد، گریه مى‌کند.
7033 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گریه ی مؤمن، از دل اوست و گریه ی منافق، از سَرَش.
7034 . عنه صلى الله علیه و آله: أکثَرُ مُنافِقی اُمَّتی قُرّاؤها.(14)
51 / 3
خَصائصُ المُنافقینَ
الکتاب
«إِنَّ اَلْمُنافِقِینَ یُخادِعُونَ اَللّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى اَلصَّلاةِ قامُوا کُسالى یُراؤُنَ اَلنّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اَللّهَ إِلاّ قَلِیلاً – مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذلِکَ لا إِلى هؤُلاءِ وَ لا إِلى هؤُلاءِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اَللّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً».(15)
الحدیث
7035 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن خالَفَت سَریرَتُهُ عَلانِیَتَهُ فهُو مُنافِقٌ کائنا مَن کانَ.(16)
7036 . عنه صلى الله علیه و آله: ما زادَ خُشوعُ الجَسَدِ على ما فی القَلبِ فهُو عِندَنا نِفاقٌ.(17)
51 / 4
التَّحذیرُ مِن المُنافقِ المِنطیقِ
7037 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّی لا أتَخَوَّفُ على اُمَّتی مُؤمِنا و لا مُشرِکا، أمّا المُؤمنُ فیَحجُرُهُ إیمانُهُ، و أمّا المُشرِکُ فیَقمَعُهُ کُفرُهُ، و لکن أتَخَوَّفُ علَیکُم مُنافِقا عالِمَ اللِّسانِ؛ یَقولُ ما تَعرِفونَ، و یَعمَلُ ما تُنکِرونَ.(18)
7034 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بیشتر منافقان امّت من، قاریان آن هستند.
51 / 3
ویژگى‌هاى منافقان
قرآن
«منافقان، با خدا نیرنگ مى‌کنند، حال آن که او با آنان نیرنگ خواهد کرد؛ و چون به نماز ایستند، با کسالت برخیزند. با مردم ریا مى‌کنند و خدا را جز اندکى یاد نمى‌کنند. میانِ آن [دو گروه مؤمن و کافر] دوْ دل‌اند؛ نه با اینان‌اند و نه با آنان. و هر که را خدا گم‌راه کند، هرگز راهى براى [نجات] او نخواهى یافت».
حدیث
7035 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که باطنش با ظاهرش ناسازگار باشد، منافق است، هر که مى‌خواهد باشد.
7036 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چنانچه خُشوع بدن بر خشوع دل بچربد، این در نظر ما نفاق است.
51 / 4
هشدار درباره ی منافق زبانباز
7037 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من براى امّت خود از مؤمن و مشرک نمى‌ترسم؛ زیرا مؤمن را ایمانش مانع [از لطمه زدن به جامعه اسلامى] مى‌شود و مشرک را نیز همان کُفرش سرکوب مى‌کند؛ امّا ترس من براى شما از منافقِ زبانبازى است که حرف‌هایى مى‌زند که شما به آنها اعتقاد دارید؛ ولى [در پنهان،] کارهایى مى‌کند که شما به آنها اعتقاد ندارید.
7038 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ أخوَفَ ما أخافُ علَیکُم بَعدی کلُّ مُنافِقٍ عَلیمِ اللِّسانِ.(19)
7039 . الإمامُ علیٌّ علیه السلام: و لَقد قالَ لی رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: إنّی لا أخافُ على اُمَّتی مُؤمِنا و لا مُشرِکا، أمّا المُؤمنُ فیَمنَعُهُ اللّهُ بإیمانِهِ، و أمّا المُشرِکُ فیَقمَعُهُ اللّهُ بشِرکِهِ، و لکنّی أخافُ علَیکُم کُلَّ مُنافِقِ الجَنانِ، عالِمِ اللِّسانِ، یقولُ ما تَعرِفونَ، و یَفعَلُ ما تُنکِرونَ.(20)
51 / 5
ذَمُّ ذی اللِّسانَینِ
7040 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا یَنظُرُ اللّهُ إلَیهِم یَومَ القِیامَةِ و لا یُزَکِّیهِم و لَهُم عَذابٌ ألِیمٌ: . . . و رجُلٌ استَقبَلَکَ بِوُدِّ صَدرِهِ فیُواری و قَلبُهُ مُمتَلئٌ غِشّا.(21)
7041 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن مَدَحَ أخاهُ المُؤمِنَ فی وَجهِهِ و اغتابَهُ مِن وَرائهِ فَقدِ انقَطَعَ ما بَینَهُما مِن العِصمَةِ.(22)
7042 . عنه صلى الله علیه و آله: تَجِدونَ شَرَّ النّاسِ ذا الوَجهَینِ؛ الّذی یأتی هؤلاءِ بوَجهٍ، و هؤلاءِ بوَجهٍ.(23)
7038 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بیشترین ترس من براى شما بعد از مرگم، از منافقان زبانباز است.
7039 . امام على علیه السلام: پیامبر صلى الله علیه و آله به من فرمود: «من براى امّتم، نه از مؤمن مى‌ترسم و نه از مشرک؛ زیرا مؤمن را خداوند به واسطه ی ایمانش جلوگیرى مى‌کند و مشرک را خداوند به سبب شِرکش از پاى در مى‌آورد؛ امّا ترس من براى شما از منافق زبانبازى است که مطابق اعتقادات شما سخن مى‌گوید، در حالى که برخلاف آنچه معتقدید، عمل مى‌کند».
51 / 5
نکوهش شخصِ دو رو
7040 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه نفرند که خداوند، در روز قیامت، به آنها نمى‌نگرد و پاکشان نمى‌شمارد و عذابى دردناک در انتظارشان است: . . . و مردى که پیشِ روى تو اظهار دوستى مى‌کند و پشتِ سرت دلش آکنده از تقلّب و خیانت است.
7041 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که پیش روى برادر مؤمن خود، او را بستاید و پشتِ سرش از او بدگویى کند، [بداند که] پیوند حرمت میان آنها بُریده خواهد شد.
7042 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدترینِ مردم را افراد دورو مى‌یابید؛ کسانى که پیش این عدّه، با چهره‌اى مى‌آیند و پیش آن عدّه، با چهره‌اى دیگر.
1) کنز العمال: ج 1 ص 406 ح 1734 عن الإمام علیّ علیه السلام.
2) فی المصدر: أساء (کما فی هامش بحارالأنوار).
3) بحار الأنوار: ج 72 ص 207 ح 8.
4) تفسیر القرطبی: ج 18 ص 122 عن أبی هریرة.
5) قرب الإسناد: ص 28 ح 92 عن مسعدة بن زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار: ج 72 ص 206 ح 6.
6) الخصال: ص 254 ح 129 عن عبداللّه بن مسعود، بحارالأنوار: ج 72 ص 261 ح 34.
7) الأنفال:58.
8) النور:7.
9) مریم:54.
10) الکافی: ج 2 ص 290 ح 8 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 72 ص 108 ح 8.
11) کنز العمال: ج 1 ص 170 ح 862 عن أبی هریرة.
12) کنز العمال: ج 1 ص 169 ح 854 نقلاً عن الفردوس عن الإمام علیّ علیه السلام.
13) کنز العمال: ج 1 ص 169 ح 850 عن حذیفة.
14) کنز العمال: ج 10 ص 186 ح 28972 عن ابن عمرو.
15) النساء:142 و 143.
16) بحارالأنوار: ج 72 ص 207 ح 8.
17) الکافی: ج 2 ص 396 ح 6 عن مسمع بن عبدالملک عن الإمام الصادق علیه السلام.
18) کنز العمال: ج 10 ص 199 ح 29046 نقلاً عن المعجم الأوسط عن الإمام علیّ علیه السلام.
19) المعجم الکبیر: ج 18 ص 237 عن عمران بن حصین.
20) نهج البلاغة: الکتاب 27، بحارالأنوار: ج 33 ص 582 ح 726.
21) تفسیر العیّاشی: ج 1 ص 179 ح 69 عن السکونیّ عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 211 ح 6.
22) الأمالی للصدوق: ص 677 ح 920 عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 249 ح 19.
23) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 602 ح 1 عن أبی هریرة.
