38 / 1
مَدحُ المِزاحِ
11885.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّی أمزَحُ ولا أقولُ إلّا حَقّا .(1)
11886.عنه صلى الله علیه و آله : المؤمنُ دَعِبٌ لَعِبٌ ، والمُنافقُ قَطِبٌ غَضِبٌ .(2)
11887.تنبیه الخواطر : أتَتِ امرأةٌ عَجوزٌ إلَى النّبیِّ صلى الله علیه و آله فقالَ صلى الله علیه و آله : لا تَدخُلُ الجَنّةَ عَجوزٌ ؛ فبَکتْ ، فقالَ : إنّکِ لستِ یَومئذٍ بعَجوزٍ ، قالَ اللّه ُ تعالى: «إنّا أنْشَأناهُنَّ إنشاءً – فجَعَلْناهُنَ أبْکارا»(3) .(4)
11888.سنن أبی داوود عن أنس : إنّ رجُلاً أتَى النّبیَّ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ ، احمِلْنی . قالَ النّبیُّ صلى الله علیه و آله : إنّا حامِلوکَ على وَلَدِ ناقَةٍ ! قالَ : وما أصنَعُ بوَلَدِ النّاقَةِ ؟ ! فقالَ النّبیُّ صلى الله علیه و آله : وهَل تَلِدُ الإبلَ إلّا النُّوقُ ؟ !(5)
38 / 1
ستودن شوخى
11885.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : من مزاح مى کنم؛ امّا جز حق نمى گویم.
11886.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن ، شوخ و شنگ است و منافق، اخمو و عصبانى.
11887.تنبیه الخواطر: پیرزنى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد . ایشان فرمود: «پیر به بهشت نمى رود». پیرزن گریست. [پیامبر صلى الله علیه و آله] فرمود: «در آن روز، تو پیر نخواهى بود. خداوند متعال مى فرماید: «ما آنان را پدید آوردیم ، پدیدآوردنى ، و ایشان را دوشیزه گردانیدیم» .
11888.سنن أبى داوود ـ به نقل از اَنَس ـ: مردى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : اى پیامبر خدا! به من مَرکبى بده که سوارش شوم. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «ما تو را بر بچّه شترى ماده، سوار مى کنیم!». مرد گفت: با بچّه شتر ماده، چه مى توانم بکنم؟! پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «مگر نه این است که شترانِ سوارى ، از شترانِ ماده، زاده مى شوند؟!».
11889.سنن أبی داوود عن عَوف بن مالکِ الأشجَعیّ : أتیتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فی غَزوَةِ تَبوکٍ وهُو فی قُبَّةٍ مِن أدَمٍ ، فسَلَّمتُ فَرَدَّ وقالَ : ادخُلْ ، فقلتُ : أکُلّی یا رسولَ اللّه ِ ؟ ! قالَ : کُلُّکَ ، فدَخَلتُ .(6)
11890.تنبیه الخواطر عن زید بن اسلم : أنّ امرأةً یُقالُ لها : اُمُّ أیمَنَ جاءت إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فقالَت : إنّ زَوجی یَدعوکَ ، فقالَ : ومَن هُو ، أهُو الّذی بِعَینِهِ بَیاضٌ ؟ فقالَت : واللّه ِ ، ما بعَینهِ بَیاضٌ ! فقالَ : بلى، إنّ بِعَینهِ بَیاضا ، فقالَت : لا واللّه ِ ! فقالَ صلى الله علیه و آله : ما مِن أحَدٍ إلّا وبِعَینهِ بَیاضٌ ، أرادَ بهِ البَیاضَ المُحیطَ بالحَدَقَةِ .(4)
11891.الکافی عن یونس الشیبانیُّ : قال أبو عبد اللّه علیه السلام : کیفَ مُداعَبَةُ بَعضِکُم بَعضا ؟ قلتُ : قلیلٌ ، قالَ : فلا تَفعلوا(7) ، فإنّ المُداعَبةَ مِن حُسنِ الخُلقِ ، وإنّکَ لَتُدخِلُ بها السُّرورَ على أخیکَ ، ولقد کانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یُداعِبُ الرّجُلَ یُریدُ أن یَسُرَّهُ .(8)
11892.الکافی عن مُعمّر بن خلّادٍ : سَألتُ أبا الحَسنِ علیه السلام فقلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ؛ الرَّجُلُ یکونُ مَع القَومِ فیَجری بَینَهُم کلامٌ یَمزَحونَ ویَضحَکونَ ! فقال : لابأسَ ما لَم یَکُن ، فظَنَنتُ أنّهُ عنَى الفُحشَ . ثُمّ قالَ : إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یأتیهِ الأعرابیُّ فیُهدی لَهُ الهَدیّةَ ، ثُمّ یقولُ مکانَهُ : أعْطِنا ثَمنَ هَدیّتِنا، فیَضحَکُ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله . وکانَ إذا اغتَمَّ یقولُ : ما فَعلَ الأعرابیُّ ؟! لَیتَهُ أتانا !(9)
11889.سنن أبى داوود ـ به نقل از عوف بن مالک اشجعى ـ: در جنگ تبوک، به حضور پیامبر صلى الله علیه و آله که در خیمه اى پوستى بود ، رسیدم و سلام کردم. پیامبر صلى الله علیه و آله پاسخِ سلامم را داد و فرمود: «به درون بیا». من گفتم: اى پیامبر خدا! همه هیکلم بیاید؟ فرمود: «[آرى،] همه هیکلت» و من داخل شدم.
11890.تنبیه الخواطر : ـ به نقل از زید بن اَسلَم ـ: زنى به نام اُمّ اَیمَن ، نزد پیامبر خدا آمد و گفت: شوهرم شما را دعوت مى کند. فرمود: «شوهرت کیست؟ همان که در چشمش سفیدى است؟». زن گفت: به خدا در چشم او سفیدى نیست! فرمود: «چرا، هست». گفت: نه به خدا! فرمود: «هر کسى، در چشمش سفیدى هست» و منظور ایشان، سفیدى دورِ سیاهى چشم بود.
11891.الکافى ـ به نقل از یونس شیبانى ـ: امام صادق علیه السلام فرمود: «با یکدیگر شوخى هم مى کنید؟». گفتم: کم. فرمود: «این گونه نکنید؛ زیرا شوخى، از خوش خویى است و تو بِدان ، برادرت را شاد مى سازى. پیامبر خدا ، براى این که کسى را شاد کند، با او شوخى مى کرد».
11892.الکافى ـ به نقل از معمّر بن خلّاد ـ: از امام کاظم علیه السلام پرسیدم و گفتم: کسى با عدّه اى مى نشیند و با هم مى گویند و شوخى مى کنند و مى خندند. فرمود: «اگر چیزى [در آن] نباشد، اشکالى ندارد» و به گمانم، مقصود ایشان، ناسزاگویى بود . سپس فرمود: «بادیه نشینى بود که نزد پیامبر خدا مى آمد و براى ایشان ، هدیه مى آورد و همان جا مى گفت: پولِ هدیه ما را بده! و پیامبر خدا مى خندید. [پیامبر صلى الله علیه و آله]هر گاه اندوهگین مى شد، مى فرمود: آن بادیه نشین چه مى کند؟ کاش نزد ما مى آمد! «.
38 / 2
ذَمُّ کَثرَةِ المِزاحِ وبِما لَیسَ مِنهُ بِحقٍّ
11893.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : کَثرَةُ المِزاحِ یَذهَبُ بماءِ الوجهِ .(10)
11894.عنه صلى الله علیه و آله ـ لِعَلیٍّ علیه السلام ـ: یا علیُّ، لا تَمزَحْ فیَذهَبَ بَهاؤکَ ، و لا تَکذِبْ فیَذهَبَ نورُکَ .(11)
11895.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَبلُغُ العَبدُ صَریحَ الإیمانِ حتّى یَدَعَ المِزاحَ والکِذبَ ، ویَدَعَ المِراءَ وإن کانَ مُحِقّا .(12)
11896.الترغیب والترهیب عن أبی الحسَنِ ـ وکانَ عَقَبیّا بَدْریّا ـ: کُنّا جُلوسا معَ رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فقامَ رجُلٌ ونَسِیَ نَعلَیهِ، فأخَذَهُما رجُلٌ فوَضَعهُما تَحتَهُ ، فرَجعَ الرّجُلُ فقالَ : نَعْلَیَّ ، فقالَ القَومُ : ما رأیناهُما ، فقالَ : هُوَ ذَه، فقالَ [رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله] : فکیفَ برَوعَةِ المؤمنِ؟! فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ، إنّما صَنعتُهُ لاعِبا ، فقال : فکیفَ برَوعَةِ المؤمنِ ؟! ـ مَرَّتینِ أو ثلاثا ـ .(13)
38 / 2
نکوهش شوخى زیاد و شوخى به چیزى که حق نیست
11893.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شوخىِ زیاد، آبرو را مى برد.
11894.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به امام على علیه السلام ـ: اى على! شوخى مکن ، که احترامت از بین مى رود و دروغ مگو ، که نورانیّتت از میان مى رود.
11895.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بنده به ایمان ناب نمى رسد، مگر آن گاه که شوخى و دروغ را ترک کند و جدالگرى را رها سازد، هر چند حق با او باشد.
11896.الترغیب و الترهیب ـ به نقل از ابو الحسن که از شرکت کنندگان در پیمان: با پیامبر خدا نشسته بودیم که مردى [از جمع ما]برخاست و رفت و کفش هایش را فراموش کرد [ببرد]. یک نفر ، آنها را برداشت و زیر خود گذاشت. آن مرد برگشت و گفت: کفش هایم کو؟ کسانى که آن جا نشسته بودند، گفتند: ما آنها را ندیده ایم. مردى که کفش ها را زیر خود پنهان کرده بود، گفت: این جاست. پیامبر خدا فرمود: «ترساندن مؤمن، چه معنا دارد؟!». مرد گفت: اى پیامبر خدا! به شوخى، این کار را کردم. [پیامبر صلى الله علیه و آله] دو یا سه بار فرمود: «ترساندن مؤمن، چه معنا دارد؟!».
1) شرح نهج البلاغة : ج 6 ص 330.
2) تحف العقول : ص 49 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 153 ح 115.
3) الواقعة : 35 و 36.
4) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 112.
5) سنن أبی داوود : ج 4 ص 300 ح 4998.
6) سنن أبی داوود : ج 4 ص 300 ح 5000.
7) المداعبة : المُمازحة (لسان العرب : ج 1 ص 375) . أی فلا تفعلوا ما تفعلون من قلّة المداعبة ، بل کونوا على حدّ الوسط (کما فی هامش المصدر) ، وفی مکارم الأخلاق : ج 1 ص 58 ح 47 «هَلّا تفعلوا» وهو الأصوب.
8) الکافی : ج 2 ص 663 ح 3 ، بحارالأنوار : ج 16 ص 298 ح 2.
9) الکافی : ج 2 ص 663 ح 1 ، بحارالأنوار : ج 16 ص 259 ح 45.
10) الأمالی للصدوق : ص 344 ح 412 عن طلحة بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 72 ص 259 ح 22.
11) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 321 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 77 ص 48 ح 3.
12) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 594 ح 20 عن عمر.
13) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 484 ح 5.
