31 / 1 فضل الإقراض
الکتاب
«مَنْ ذَا اَلَّذِی یُقْرِضُ اَللّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ» (1)
الحدیث
6080 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: دَخَلَ رجُلٌ الجَنَّةَ فرَأى مَکتوبا على بابِها: الصَّدقَةُ بعَشرِ أمثالِها، والقَرضُ بثَمانیَةَ عَشَرَ(2)
6081 . عنه صلى الله علیه و آله: رَأیتُ لیلةَ اُسرِیَ بی على بابِ الجَنَّةِ مَکتوبا: الصَّدقَةُ بعَشرِ أمثالِها، والقَرضُ بثَمانیَةَ عَشرَ(3)
6082 . عنه صلى الله علیه و آله: دَخَلتُ الجَنَّةَ فرأیتُ على بابِها: الصَّدَقةُ بعَشرَةٍ، والقَرضُ بثَمانِیَةَ عَشرَ، فقلتُ: یا جَبرَئیلُ، کیفَ صارَتِ الصَّدَقةُ بعَشرَةٍ والقَرضُ بثَمانِیَةَ عَشرَ؟ قالَ: لأنَّ الصَّدَقةَ
تَقَعُ على یدِ الغَنِیّ والفَقیرِ، والقَرضُ لا یَقَعُ إلّا فی یدِ مَن یَحتاجُ إلَیه(4)
31 / 1
فضیلت قرض دادن
قرآن
«کیست آن کس که به خدا وامى نیکو دهد تا [نتیجه‌اش را] براى وى دوچندان گرداند و او را پاداشى خوش باشد؟» .
حدیث
6080 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مردى وارد بهشت شد دید که بر درِ آن، نوشته است: » [ثواب] صدقه، ده برابرِ آن است و [ثواب] قرض دادن، هجده برابر» .
6081 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شبى که مرا به آسمان بردند، دیدم که بر درِ بهشت، نوشته است: » [ثواب] صدقه، ده برابرِ آن است و [ثواب] قرض دادن، هجده برابر» .
6082 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وارد بهشت شدم دیدم بر در آن، نوشته است: » [ثواب] صدقه، ده برابر است و [ثواب] قرض دادن، هجده برابر» .
گفتم: اى جبرئیل! چرا صدقه ده برابر و قرض، هجده برابر است؟
گفت: «زیرا صدقه به دست نیازمند و بى‌نیاز مى‌رسد؛ امّا قرض، جز به دست
کسى که به آن نیاز دارد، نمى‌رسد» .
6083 . عنه صلى الله علیه و آله: رَأیتُ لیلةَ اُسرِیَ بی عَلى بابِ الجَنَّةِ مَکتوبا: الصَّدَقةُ بعَشرِ أمثالِها، والقَرضُ بثَمانِیَةَ عَشرَ، فقلتُ: یا جَبرَئیلُ، ما بالُ القَرضِ أفضَلَ مِن الصَّدقَةِ؟ قالَ: لأنَّ السائلَ یَسألُ وعِندَهُ، والمُستَقرِضَ لا یَستَقرِضُ إلّا مِن حاجَةٍ(5)
6084 . عنه صلى الله علیه و آله: الصَّدقَةُ بعَشرَةٍ، والقَرضُ بثَمانیَةَ عَشرَ، وصِلَةُ الإخوانِ بعِشرینَ، وصِلَةُ الرَّحِمِ بأربَعةٍ وعِشرینَ(6)
6085 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللّهُ جلَّ جلالُهُ: إنّی أعطَیتُ الدنیا بینَ عِبادی قَیضا(7)، فَمَن أقرَضَنی مِنها قَرضا أعطَیتُهُ بکُلِّ واحِدَةٍ مِنهُنَّ عَشرا إلى سبعِمِائةِ ضِعفٍ وما شِئتُ مِن ذلکَ(8)
6086 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أقرَضَ مَلهوفا فَأحسَنَ طَلِبَتَهُ استَأنَفَ العَمَلَ وأعطاهُ اللّهُ بِکُلِّ دِرهَمٍ ألفَ قِنطارٍ مِن الجَنَّةِ(9)
6087 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنِ احتاجَ إلَیهِ أخوهُ المُسلمُ فی قَرضٍ وهُو یَقدِرُ علَیهِ فلم یَفعَلْ حَرَّمَ اللّهُ علَیهِ ریحَ الجَنّةِ(10)
6083 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شبى که به آسمان برده شدم، دیدم که بر درِ بهشت نوشته است: » [ثواب] صدقه، ده برابر آن است و [ثواب] قرض دادن، هجده برابر» .
گفتم: اى جبرئیل! از چه رو، قرض دادن برتر از صدقه است؟
گفت: «چون نیازمند، [گاه] دارد و باز، دستِ سؤال دراز مى‌کند؛ امّا قرض‌خواه تقاضاى قرض نمى‌کند، مگر از روى نیاز» .
6084 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [ثواب] صدقه، ده برابر است و [ثواب] قرض دادن، هجده برابر و [ثواب] صله دادن به برادران، بیست برابر و [ثواب] صله دادن به خویشاوند، بیست و چهار برابر.
6085 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل فرمود: «من، دنیا را میان بندگانم کالایى براى داد و ستد قرار دادم. پس اگر کسى از دنیا به من قرضى بدهد، به ازاى هر یک از آن قرض دادن‌ها ده تا هفتصد برابر و هر چند برابر که بخواهم، به او مى‌دهم» .
6086 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به اندوهگینى [که مالش را از دست داده] ، قرض دهد و در پس گرفتن آن مراعات کند، عمل را از نو شروع کرده است (گناهانش پاک شده) و خداوند به اِزاى هر درهم، هزار قِنطار (صد رَطل) از [درهمِ] بهشت به او عطا مى‌کند
6087 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که برادر مسلمانش در قرضى به او نیاز پیدا کند و او بتواند قرض بدهد و چنین نکند، خداوند، بوى بهشت را بر او حرام مى‌گردانَد
31 / 2 إنظارُ المُعسِرِ
الکتاب
«وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَیْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (11)
الحدیث
6088 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أنظَرَ مُعسِرا کانَ لَهُ علَى اللّهِ فی کلِّ یَومٍ صَدَقةٌ بمِثلِ ما لَهُ علَیهِ حتّى یَستَوفِیَ حَقَّهُ(12)
6089 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أنظَرَ مُعسِرا أظَلَّهُ اللّهُ بظِلِّهِ یَومَ لا ظِلَّ إلّا ظلُّهُ(13)
6090 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أقرَضَ مُؤمنا قَرضا یَنتَظِرُ بهِ مَیسورَهُ کانَ مالُهُ فی زَکاةٍ، وکانَ هو فی صَلاةٍ مِن المَلائکةِ حتّى یُؤَدِّیَهُ إلَیهِ(14)
6091 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن نَفَّسَ عن غَریمِهِ أو مَحا عَنهُ کانَ فی ظِلِّ العَرشِ یَومَ القِیامَةِ(15)
6092 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أرادَ أن تُستَجابَ دَعوَتُهُ وأن تُکشَفَ کُربَتُهُ فَلْیُفَرِّجْ عن مُعسِرٍ(16)
6093 . عنه صلى الله علیه و آله: خُذْ حَقَّکَ فی عَفافٍ وافٍ أو غَیرِ وافٍ(17)
6094 . عنه صلى الله علیه و آله: اتَّقُوا دَعوَةَ المُعسِرِ(18)
31 / 2
مهلت دادن به بدهکار تنگ‌دست
قرآن
«و اگر [بدهکارتان] تنگ‌دست باشد، پس تا [هنگام] گشایش، مهلتى به او دهید و [اگر به راستى قدرت پرداخت ندارد،] بخشیدن آن، براى شما بهتر است، اگر بدانید» .
حدیث
6088 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به تنگ‌دستى مهلت دهد، در هر روز براى او ثواب صدقه‌اى برابر با طلبى که از او دارد، بر عهده خداست، تا زمانى که مال خود را دریافت کند.
6089 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به تنگ‌دستى مهلت دهد، خداوند، در روزى که هیچ سایه‌اى جز سایه او نیست، وى را در سایه خود در مى‌آورد
6090 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به مؤمنى قرضى دهد و [براى پس گرفتن آن] صبر کند تا دستش باز شود، مال او زکات محسوب مى‌شود و در نماز با فرشتگان است تا این که قرضش به او برگردانده شود.
6091 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به بدهکار خود مهلت دهد یا از طلب خود در گذرد، روز قیامت در سایه عرش خواهد بود
6092 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که مى‌خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگ‌دستْ مهلت دهد.
6093 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حقّ خود را با خویشتندارىِ کامل یا غیر کامل بگیر (در هنگام مطالبه و گرفتن حقّت سختگیرى نکن)
6094 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بترسید از نفرین تنگ‌دست!
6095 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: حُوسِبَ رجُلٌ ممَّن کانَ قَبلَکُم فلَم یُوجَدْ لَهُ مِن الخَیرِ شیءٌ إلّا أ نَّهُ کانَ یُخالِطُ الناسَ وکانَ مُوسِرا، وکانَ یَأمُرُ غِلمانَهُ أن یَتَجاوَزُوا عنِ المُعسِرِ. . . قالَ اللّهُ تعالى: نَحنُ أحَقُّ بذلکَ، تَجاوَزُوا عَنهُ(19)
6096 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: کما لا یَحِلُّ لِغَریمِکَ أن یَمطُلَکَ وهُو مُوسِرٌ، فکذلکَ لا یَحِلُّ لکَ أن تُعسِرَهُ إذا عَلِمتَ أ نّهُ مُعسِرٌ(20)
6097 . الترغیب والترهیب عن ابن عبّاس: دخلَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله المسجدَ وهو یقولُ: أیُّکُم یَسُرُّهُ أن یَقِیَهُ اللّهُ عز و جل مِن فَیحِ جَهنّمَ؟ قُلنا: یا رسولَ اللّهِ، کُلُّنا یَسُرُّهُ قالَ: مَن أنظَرَ مُعسِرا أو وَضَعَ لَهُ وَقاهُ اللّهُ عز و جل مِن فَیحِ جَهنَّمَ(21)
31 / 3 ذَمُّ الدَّین
6098 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إیّاکم والدَّینَ، فإنّه هَمٌّ بِاللیلِ وذُلٌّ بالنهارِ(22)
6099 . الخصال عن أبی سعیدٍ الخُدریُّ: سمعتُ رسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله یقولُ: أعوذُ بِاللّهِ مِنَ الکُفرِ والدَّینِ، قیلَ: یا رسولَ اللّهِ، أیُعدَلُ الدَّینُ بالکُفرِ؟ ! فقالَ صلى الله علیه و آله: نَعَم(23)
6095 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: «مردى از گذشتگان، مورد حسابرسى [خداوند] قرار گرفت و هیچ کار خوبى از او پیدا نشد، مگر همین که توانگر بود و با مردم، معاشرت مى‌کرد و به چاکرانش دستور مى‌داد که از تنگ‌دست، در گذرند. . . خداوند متعال فرمود: ما به این کار (گذشت و بخشش) ، سزاوارتریم. از او در گذرید» .
6096 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همچنان که بدهکار تو، اگر توانگر باشد، روا نیست در پرداخت بدهى‌اش به تو تعلّل ورزد، بر تو نیز روا نیست که اگر بدانى تنگ‌دست است، او را تحت فشار قرار دهى.
6097 . الترغیب و الترهیب به نقل از ابن عبّاس : پیامبر خدا، وارد مسجد شد و فرمود: «کدام یک از شما خوش دارد که خداوند عز و جل او را از گرماى سوزان دوزخ، نگه دارد؟» .
گفتیم: اى پیامبر خدا! همه ما خوش داریم.
فرمود: «هر که به تنگ‌دستى مهلت دهد، یا بر او ببخشد، خداوند عز و جل وى را از گرماى سوزان دوزخ، نگه مى‌دارد» .
31 / 3
نکوهش قرض کردن
6098 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از وام گرفتن بپرهیزید، که غصّه شب و خوارىِ روز است
6099 . الخصال به نقل از ابو سعید خُدرى : شنیدم که پیامبر خدا مى‌فرماید: «از کفر و وام، به خدا پناه مى‌برم» .
گفته شد: اى پیامبر خدا! آیا وام با کفر برابرى مى‌کند؟
فرمود: «آرى» .
31 / 4 الحَثُّ عَلى کتابَةِ الدَّینِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاکْتُبُوهُ وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اَللّهُ فَلْیَکْتُبْ وَ لْیُمْلِلِ اَلَّذِی عَلَیْهِ اَلْحَقُّ وَ لْیَتَّقِ اَللّهَ رَبَّهُ وَ لا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئاً فَإِنْ کانَ اَلَّذِی عَلَیْهِ اَلْحَقُّ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً أَوْ لا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ وَ اِسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ اِمْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ اَلشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا اَلْأُخْرى وَ لا یَأْبَ اَلشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغِیراً أَوْ کَبِیراً إِلى أَجَلِهِ ذلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اَللّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْنى أَلاّ تَرْتابُوا إِلاّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً حاضِرَةً تُدِیرُونَها بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَلاّ تَکْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبایَعْتُمْ وَ لا یُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ وَ إِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ وَ اِتَّقُوا اَللّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اَللّهُ وَ اَللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» (24)
الحدیث
6100 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أصنافٌ لا یُستَجابُ لَهُم، مِنهُم مَن أدانَ رَجُلاً دَیناً إلى أجَلٍ فلَم یَکتُبْ علَیهِ کِتاباً ولَم یُشهِدْ علَیهِ شُهُوداً(25)
31 / 5 النهیُ عنِ المُماطَلَةِ فی الدَّینِ
الکتاب
«وَ إِنْ کُنْتُمْ عَلى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا کاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ اَلَّذِی
اُؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اَللّهَ رَبَّهُ وَ لا تَکْتُمُوا اَلشَّهادَةَ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اَللّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ» (26)
31 / 4
ترغیب به یادداشت کردن بدهکارى‌ها
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هر گاه به وامى تا سررسیدى معیّن، با یکدیگر معامله کردید، آن را بنویسید. و باید نویسنده‌اى [صورت معامله را] بر اساس عدالت، میان شما بنویسد. و هیچ نویسنده‌اى نباید از نوشتن خوددارى کند؛ همان گونه [و به شکرانه آن] که خدا او را آموزش داده است. و کسى که بدهکار است، باید املا کند و او (نویسنده) بنویسد. و از خدا که پروردگار اوست، پروا نماید و از آن، چیزى نکاهد. پس اگر کسى که حق بر ذمّه اوست، سفیه یا ناتوان است، یا خود نمى‌تواند املا کند، پس ولىّ او باید با [رعایت] عدالت، املا نماید. و دو شاهد از مردانتان را به شهادت بطلبید. پس اگر دو مرد نبودند، مردى را با دو زن، از میان گواهانى که [به عدالت آنان] رضایت دارید، [گواه بگیرید] تا [اگر] یکى از آن دو [زن] فراموش کرد، [زنِ] دیگر، وى را یادآورى کند. و چون گواهان احضار شوند، نباید خوددارى ورزند. و از نوشتن [ِ بدهى] چه خُرد باشد یا بزرگ، ملول نشوید، تا سررسیدش [فرا رسد] . این [نوشتن] ، نزد خدا عادلانه‌تر و براى شهادت، استوارتر، و براى این که دچار شک نشوید، [به احتیاط] نزدیک‌تر است، مگر آن که داد و ستدى نقدى باشد که آن را میان خود [دست به دست] برگزار مى‌کنید. در این صورت، بر شما گناهى نیست که آن را ننویسید. و [در هر حال،] هر گاه داد و ستد کردید، گواه بگیرید. و هیچ نویسنده و گواهى نباید زیان ببیند، و اگر چنین کنید، از نافرمانى شما خواهد بود. و از خدا پروا کنید، و خدا [بدین گونه] به شما آموزش مى‌دهد، و خدا به هر چیزى داناست» .
حدیث
6100 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چند گروه‌اند که دعایشان مستجاب نمى‌شود، از جمله کسى که وام مدّت‌دار به کسى بدهد؛ امّا آن را یادداشت نکند یا چند گواه نگیرد
31 / 5
نهى از تعلّل در پرداخت بدهى
قرآن
«و اگر در سفر بودید و نویسنده‌اى نیافتید، وثیقه‌اى بگیرید؛ و اگر برخى از شما برخى دیگر
را امین دانست، پس آن کس که امین شمرده شده، باید سپرده وى را بازپس دهد؛ و باید از خداوند که پروردگار اوست، پروا کند. و شهادت را کتمان مکنید، و هر که آن را کتمان کند، قلبش گناهکار است؛ و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، داناست» .
الحدیث
6101 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن یَمطُلْ على ذِی حَقٍّ حَقَّهُ وهُو یَقدِرُ على أداءِ حَقِّهِ فعلَیهِ کُلَّ یومٍ خَطیئةُ عَشّارٍ(27)
6102 . عنه صلى الله علیه و آله: الدَّینُ على ثلاثةِ وُجُوهٍ: رَجُلٌ إذا کانَ لَهُ فَأنظَرَ وإذا کانَ علَیهِ أعطى ولَم یُماطِلْ فذلکَ لَهُ ولا علَیهِ، ورجلٌ إذا کانَ لَهُ استَوفى وإن کانَ علَیهِ أوفى فذلکَ لا لَهُ ولا علَیهِ، ورجلٌ إذا کانَ لَهُ استَوفى وإذا کانَ علَیهِ مَطَلَ فذلک علَیهِ و لا لَهُ(28)
6103 . عنه صلى الله علیه و آله: مَطْلُ الغَنِیِّ ظُلمٌ(29)
حدیث
6101 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر کسى بتواند حقّ کسى را بپردازد و تعلّل ورزد، هر روز که بگذرد، گناه باجگیر برایش نوشته مى‌شود
6102 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدهى، سه گونه است: کسى که هر گاه طلبکار باشد، مهلت مى‌دهد و چون بدهکار باشد، [به موقع] مى‌پردازد و تعلّل (کوتاهى و تأخیر) نمى‌ورزد. چنین کسى سود مى‌برَد و زیان نمى‌کند؛ و کسى که اگر طلبکار باشد، به موقع مى‌گیرد و اگر بدهکار باشد، نیز به موقع مى‌پردازد چنین کسى نه سودى مى‌برد و نه زیانى مى‌کند؛ و کسى که اگر طلبکار باشد، به موقع پس مى‌گیرد و اگر بدهکار باشد، در پرداخت آن تعلّل مى‌ورزد، چنین کسى زیان مى‌کند و سودى نمى‌برد
6103 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تعلّل ورزیدن توانگر [در پرداخت بدهى] ، ظلم است
1) الحدید:11.
2) الترغیب والترهیب: ج 2 ص 40 ح 3 عن أبی أمامة.
3) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 812 ح 2431 عن أنس بن مالک.
4) کنز العمّال: ج 6 ص 210 ح 15373 عن أبی أمامة.
5) کنز العمّال: ج 6 ص 210 ح 15374 عن أنس.
6) مکارم الأخلاق: ج 1 ص 293 ح 910 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 74 ص 311 ح 65.
7) من قاضه یقیضه وقایضه مقایضة فی البیع: إذا أعطاه سلعة وأخذ عوضها سلعة، والمعنى: إنّی أعطیت الدنیا بینهم‌للمبادلة والمعاوضة بأن یقرضونی فاُعوّضهم أضعافها لا لیمسکوا علیها وفی نسخة الکافی: «إنّی جعلت الدنیا بین عبادی قرضا» إلى آخر الحدیث بأدنى تفاوت. وفی بعض نسخ الخصال: «فیضا» من فاض الماء إذا کثر حتّى سال کالوادی. (کما فی هامش الخصال).
8) الخصال: ص 130 ح 135 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 85 ح 32.
9) ثواب الأعمال: ص 341 ح 1 عن أبی هریرة وعبداللّه بن عبّاس، بحارالأنوار: ج 77 ص 368 ح 30.
10) الأمالی للصدوق: ص 516 ح 707 عن الحسین بن یزید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 76 ص 335 ح 1.
11) البقرة:280.
12) تفسیر العیاشیّ: ج 1 ص 155 ح 519 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 103 ص 151 ح 17.
13) الکافی: ج 8 ص 9 ح 1 عن إسماعیل بن مخلد السراج عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 78 ص 218 ح 93.
14) ثواب الأعمال: ص 166 ح 1 عن جابر عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 103 ص 139 ح 4.
15) کنز العمّال: ج 6 ص 211 ح 15379 عن أبی قتادة.
16) کنز العمّال: ج 6 ص 215 ح 15398 عن ابن عمر.
17) کنز العمّال: ج 6 ص 217 ح 15405 عن أبی هریرة.
18) کنز العمّال: ج 6 ص 220 ح 15424 نقلاً عن الدیلمی عن أبی هریرة.
19) تفسیر القرطبی: ج 3 ص 374.
20) ثواب الأعمال: ص 167 ح 5 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 103 ص 139 ح 8.
21) الترغیب والترهیب: ج 2 ص 46 ح 15.
22) علل الشرائع: ص 527 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 103 ص 141 ح 4.
23) الخصال: ص 44 ح 39 عن أبی سعید الخدری، بحارالأنوار: ج 103 ص 141 ح 2.
24) البقرة:282.
25) قرب الإسناد: ص 79 ح 258 عن مسعدة بن زیاد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 104 ص 301 ح 1.
26) البقرة:283.
27) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 16 ح 4968 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 103 ص 146 ح 3.
28) الخصال: ص 90 ح 29 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 103 ص 147 ح 5.
29) الموطّأ: ج 2 ص 674 ح 84 عن أبی هریرة.
