36 / 1
الغَضَبُ مِفتاحُ کُلِّ شَرٍّ
6806 . الترغیب و الترهیب عن رجل من أصحاب رسول اللّه صلى الله علیه و آله: قالَ رَجُلٌ: یا رَسولَ اللّهِ أوصِنی! قالَ: لا تَغضَبْ قالَ: فَفَکَّرتُ حِینَ قالَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله ما قالَ، فإذا الغَضَبُ یَجمَعُ الشَّرَّ کُلَّهُ.(1)
6807 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الغَضَبُ یُفسِدُ الإیمانَ کما یُفسِدُ الخَلُّ العَسَلَ.(2)
6808 . الإمامُ الصّادقُ علیه السلام – لَمّا سَألَهُ عبدُ الأعلى: عَلِّمْنی عِظَةً أتَّعِظُ بِها -: إنَّ رسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله أتاهُ رجُلٌ فَقالَ لَهُ: یا رسولَ اللّهِ، عَلِّمْنی عِظَةً أتَّعِظُ بِها، فقالَ لَهُ: اِنطَلِقْ و لا تَغضَبْ، ثُمّ أعادَ إلَیهِ فقالَ لَهُ: اِنطَلِقْ و لا تَغضَبْ – ثلاثَ مَرَّاتٍ-.(3)
36 / 1
خشم، کلید هر بدى است
6806 . الترغیب و الترهیب به نقل از مردى از اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله -: شخصى به پیامبر خدا گفت: به من سفارشى بنما.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «خشمگین مشو».
آن مرد مى‌گوید: من در سخن پیامبر خدا اندیشه کردم. دیدم که خشم، فراهم آورنده ی همه ی بدى‌هاست.
6807 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خشم، ایمان را تباه مى‌کند، همان‌گونه که سرکه، عسل را.
6808 . امام صادق علیه السلام – خطاب به عبدالأعلى، وقتى به ایشان گفت: مرا اندرزى بیاموز که آن را به کار بندم -: مردى خدمت پیامبر خدا آمد و گفت: اى پیامبر خدا! مرا اندرزى بیاموز که آن را به کار بندم.
به او فرمود: «برو و خشمگین مشو».
مرد، سخن خود را تکرار کرد. پیامبر صلى الله علیه و آله باز فرمود: «برو و خشمگین مشو».
این پرسش و پاسخ، سه بار تکرار شد.
36 / 2
الغَضبُ جَمرةٌ مِن الشَّیطانِ
6809 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الغَضَبُ جَمرَةٌ مِن الشَّیطانِ.(4)
6810 . عنه صلى الله علیه و آله: ألا و إنَّ الغَضَبَ جَمرَةٌ فی قَلبِ ابنِ آدمَ، أما رَأیتُم إلى حُمرَةِ عَینَیهِ و انتِفاخِ أوداجِهِ؟ ! فَمَن أحَسَّ بِشیءٍ مِن ذلکَ فَلْیَلصَقْ بالأرضِ.(5)
36 / 3
الحثُّ علَى کَظمِ الغَیظِ
الکتاب
«اَلَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی اَلسَّرّاءِ وَ اَلضَّرّاءِ وَ اَلْکاظِمِینَ اَلْغَیْظَ وَ اَلْعافِینَ عَنِ اَلنّاسِ وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ».(6)
«وَ اَلَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ اَلْإِثْمِ وَ اَلْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ».(7)
الحدیث
6811 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن کَظَمَ غَیظا مَلَأ اللّهُ جَوفَهُ إیمانا.(8)
6812 . عنه صلى الله علیه و آله: ما تَجَرَّعَ عَبدٌ جُرعَةً أفضَلَ عِندَ اللّهِ مِن جُرعَةِ غَیظٍ کَظَمَها للّهِ‌ِ ابتِغاءَ وَجهِ اللّهِ.(9)
6813 . عنه صلى الله علیه و آله: مِن أحَبِّ السَّبیلِ إلَى اللّهِ عزوجل جُرعَتانِ: جُرعَةُ غَیظٍ تَرُدُّها بِحِلمٍ، و جَرعَةُ مُصیبَةٍ
36 / 2
خشم، اخگرى است از شیطان
6809 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خشم، اخگرى است از شیطان.
6810 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که خشم، اخگرى است در دل فرزند آدم. مگر نمى‌بینید که چشمانش سرخ مى‌شود و رگ‌هاى گردنش باد مى‌کند؟ هر کس احساس کرد که به خشم در آمده است، باید به زمین بچسبد (بنشیند).
36 / 3
تشویق به فرو خوردن خشم
قرآن
«همانان [متّقین] که در فراخى و تنگى انفاق مى‌کنند و خشم خود را فرو مى‌برند و از مردم، در مى‌گذرند؛ و خداوند، نیکوکاران را دوست دارد».
«و کسانى [مؤمنانى] که از گناهان بزرگ و زشتکارى‌ها خود را به دور مى‌دارند و چون به خشم در مى‌آیند، در مى‌گذرند».
حدیث
6811 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خشمى را فرو خورَد، خداوند، درون او را از ایمان، پُر مى‌کند.
6812 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده، هیچ جرعه‌اى را سر نکشید که نزد خدا برتر از جرعه ی خشمى باشد که به خاطر رضاى خدا، آن را فرو خورَد.
6813 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از محبوب‌ترینِ راه‌ها به سوى خداوند عزوجل دو جرعه است: جرعه ی خشمى که با بردبارى آن را فرو برى، و جرعه ی مصیبتى که با شکیبایى کردن آن را
تَرُدُّها بِصَبرٍ.(10)
6814 . عنه صلى الله علیه و آله: ألا اُخبِرُکُم بِأشَدِّکُم؟ مَن مَلَکَ نفسَهُ عِندَ الغَضَبِ.(11)
6815 . عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا سَألَهُ رَجُلٌ: اُحِبُّ أن أکُونَ آمِنا مِن سَخَطِ اللّهِ -: لا تَغضَبْ على أحَدٍ تَأمَنْ غَضَبَ اللّهِ و سَخَطَهُ.(12)
36 / 4
أقوَى النّاسِ
6816 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لیسَ الشَّدیدُ بالصُّرَعَةِ، إنّما الشَّدیدُ الذی یَملِکُ نفسَهُ عندَ الغَضَبِ.(13)
6817 . عنه صلى الله علیه و آله: الصُّرَعَةُ کُلُّ الصُّرَعَةِ، الصُّرَعَةُ کلُّ الصُّرَعةِ، الصُّرَعةُ کلُّ الصُّرَعةِ: الرَّجُلُ الذی یَغضَبُ فَیَشتَدُّ غَضَبُهُ، و یَحمَرُّ وَجهُهُ، و یَقشَعِرُّ جِلدُهُ، فَیَصرَعُ غَضَبَهُ.(14)
6818 . عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا رَأى قَوما یَدحُونَ حَجَرا -: أشَدُّکم مَن مَلَکَ نفسَهُ عندَ الغَضَبِ، و أحمَلُکُم مَن عَفا بعدَ المَقدِرَةِ.(15)
6819 . تحف العقول: قالَ [رسولُ اللّهِ] صلى الله علیه و آله یَوما: أیُّها النّاسُ! . . . ما الصُّرَعَةُ فیکُم؟ قالوا: الشَّدیدُ القَویُّ الذی لا یُوضَعُ جَنبُهُ، فقالَ: بلِ الصُّرَعَةُ حَقُّ الصُّرَعَةِ رَجُلٌ وَ کَزَ الشیطانُ فی قَلبِهِ واشتَدَّ غَضبُهُ و ظَهَرَ دَمُهُ، ثُمّ ذَکَرَ اللّهَ فَصَرَعَ بحِلمِهِ غَضَبَهُ.(16)
6820 . الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: مَرَّ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله بقومٍ یَرفَعُونَ حَجرا فقالَ: ما هذا؟ فقالوا: نَعرِفُ
فرو بری.
6814 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آیا شما را از قوى‌ترینتان خبر ندهم؟ کسى که در هنگام خشم، خویشتندار است.
6815 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در پاسخ مردى که گفت: دوست دارم از ناخشنودى خدا در امان باشم-: بر هیچ کس خشم مگیر، تا از خشم و ناخشنودى خدا، ایمن باشى.
36 / 4
قوى‌ترینِ مردم
6816 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پهلوانى، به زمین زدن حریف نیست؛ بلکه پهلوان کسى است که در هنگام خشم، خویشتندار باشد.
6817 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پهلوان واقعى، پهلوان واقعى، پهلوان واقعى، کسى است که به خشم آید و خشمش بالا گیرد و چهره‌اش سرخ گردد و مو بر بدنش راست شود؛ امّا خشم خود را مغلوب کند.
6818 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – وقتى عدّه‌اى را دید که سنگى را پرتاب مى‌کنند -: قوى‌ترینِ شما، کسى است که به هنگام خشم، خوددار باشد و با تحمّل‌ترینِ شما، کسى است که با وجود قدرت داشتن [بر انتقام]، گذشت کند.
6819 . تحف العقول: روزى [پیامبر خدا] فرمود: «اى مردم! . . . به نظر شما پهلوان کیست؟» .
گفتند: شخص نیرومند و پُر زورى که پهلویش به خاک رسانده نشود.
فرمود: «امّا پهلوان واقعى، آن کسى است که شیطان به دلش مُشت کوبد و خشمش بالا گیرد و خونش به جوش آید؛ امّا خدا را یاد کند و با بردبارى، خشم خود را بر زمین کوبد» .
6820 . امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا، بر عدّه‌اى گذشت که مشغول بالا بردن سنگى بودند.
بذلک أشَدَّنا و أقوانا، فقالَ صلى الله علیه و آله: ألا اُخبِرُکُم بِأشَدِّکُم و أقواکُم؟ قالوا: بَلى یا رسولَ اللّهِ، قالَ أشَدُّکُم و أقواکُمُ الذی إذا رَضِیَ لَم یُدخِلْهُ رِضاهُ فی إثمٍ و لا باطِلٍ، و إذا سَخِطَ لَم یُخرِجهُ سَخَطُهُ مِن قَولِ الحَقِّ، و إذا قَدَرَ لَم یَتَعاطَ مالیسَ بِحَقٍّ.(17)
36 / 5
جزاء مَن شَفى غَیظَهُ بمَعصیَةِ اللّهِ
6821 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِجَهَنَّمَ بابا لا یَدخُلُها إلّا مَن شَفى غَیظَهُ بمَعصیَةِ اللّهِ تعالى.(18)
6822 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن کَفَّ غَضَبَهُ کَفَّ اللّهُ عَنهُ عَذابَهُ.(19)
36 / 6
دَواءُ الغَضَبِ
6823 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – لِعَلیٍّ علیه السلام -: یا علیُّ، لاتَغضَبْ، فإذا غَضِبتَ فَاقعُدْ و تَفَکَّرْ فی قُدرَةِ الرَّبِّ علَى العِبادِ و حِلمِهِ عَنهُم، و إذا قیلَ لکَ: اِتَّقِ اللّهَ فَانبِذْ غَضَبَکَ، و راجِعْ حِلمَکَ.(20)
6824 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا غَضِبَ أحَدُکم و هو قائمٌ فَلْیَجلِسْ، فإن ذَهَبَ عَنهُ الغَضَبُ و إلّا فَلیَضطَجِعْ.(21)
6825 . الترغیب و الترهیب عن أبی وائلٍ القاصّ: دَخَلنا على عُروَةَ بنِ محمّدٍ السَّعدیِّ فَکَلَّمَهُ رجُلٌ فَأغضَبَهُ، فقامَ فَتَوَضَّأ فقالَ: حَدَّثَنی أبی عن جَدِّی عَطیّةَ قالَ: قالَ رسولُ
پرسید: «چه مى‌کنید؟».
گفتند: زورآزمایى مى‌کنیم.
فرمود: «آیا مى‌خواهید به شما بگویم که قوى‌ترین و پهلوان‌ترینِ شما کیست؟».
گفتند: آرى، اى پیامبر خدا!
فرمود: «قوى‌ترین و پهلوان‌ترینِ شما، کسى است که هرگاه خوش‌حال باشد، دست به گناه و نادرستى نیالاید و هرگاه به خشم آید، خشمش او را از گفتن حق، دور نگردانَد و هرگاه قدرت پیدا کند، چیزى را به ناحق نگیرد».
36 / 5
سزاى کسى که با نافرمانىِ خدا، خشم خود را فرو بنشاند
6821 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا دوزخ را درى است که از آن وارد نمى‌شود، مگر کسى که از طریق معصیت خداوند متعال، خشم خود را فرو بنشاند.
6822 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که جلو خشم خود را بگیرد، خداوند، جلو عذاب خود را از او مى‌گیرد.
36 / 6
داروى خشم
6823 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به على علیه السلام -: اى على! خشمگین مشو و هر گاه به خشم آمدى، بنشین و درباره ی قدرتى که پروردگار بر بندگان دارد و گذشتى که از آنها مى‌کند، بیندیش و هرگاه به تو گفته شد: «از خدا بترس»، خشمت را دور افکن و به گذشت و بردبارى خویش، مراجعه کن.
6824 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هرگاه یکى از شما خشمگین شد، اگر ایستاده است، بنشیند و چنانچه خشمش برطرف نشد، دراز بکشد.
6825 . الترغیب و الترهیب به نقل از ابو وائل قاص -: نزد عروة بن محمّد رفتیم. مردى با او سخنى گفت و عصبانى‌اش کرد. عروه برخاست و وضو گرفت و گفت: پدرم از
اللّهِ صلى الله علیه و آله: إنَّ الغَضَبَ مِن الشّیطانِ، و إنَّ الشیطانَ خُلِقَ مِن النارِ، و إنّما تُطفَأُ النارُ بالماءِ، فإذا غَضِبَ أحَدُکم فَلْیَتَوَضَّأْ.(22)
36 / 7
الغَضَبُ الممدوح
6826 . الإمامُ علیٌ علیه السلام: کانَ [النبیّ] صلى الله علیه و آله لا یَغضَبُ للدنیا، فإذا أغضَبَهُ الحقُّ لَم یَعرِفْهُ أحَدٌ و لم یَقُمْ لِغَضَبِهِ شَیءٌ حتّى یَنتَصِرَ لَهُ.(23)
جدّم عطیّه برایم حدیث کرد و گفت که پیامبر خدا فرمود: «خشم، از شیطان است و شیطان، از آتش آفریده شده است و آتش، با آب خاموش مى‌شود. پس، هرگاه فردى از شما خشمگین شد، وضو بگیرد».
36 / 7
خشم ستوده
6826 . امام على علیه السلام: پیامبر خدا براى دنیا به خشم نمى‌آمد؛ امّا هر گاه حق او را به خشم مى‌آورد، هیچ کس او را نمى‌شناخت و هیچ چیز نمى‌توانست جلوى خشم او را بگیرد تا آن گاه که انتقام [حق را] مى‌گرفت.
1) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 445 ح 2.
2) الکافی: ج 2 ص 302 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 73 ص 267 ح 22.
3) الکافی: ج 2 ص 303 ح 5 عن عبدالاعلى، بحارالأنوار: ج 73 ص 275 ح 26.
4) جامع الأخبار: ص 453 ح 1273، بحارالأنوار: ج 73 ص 265 ح 15.
5) سنن الترمذی: ج 4 ص 484 ح 2191 عن أبی سعید الخدری.
6) آل عمران:134.
7) الشورى:37.
8) الامالی للطوسی: ص 182 ح 306 عن أبی قلابة، بحارالأنوار: ج 69 ص 382 ح 44.
9) کنز العمّال: ج 3 ص 130 ح 5819 عن ابن عمر.
10) الکافی: ج 2 ص 110 ح 9 عن أبی حمزة عن الإمام زین العابدین علیه السلام.
11) نثر الدرر: ج 1 ص 183.
12) کنز العمّال: ج 16 ص 129 ح 44154.
13) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 122، بحارالأنوار: ج 77 ص 151 ح 93.
14) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 447 ح 9.
15) تحف العقول: ص 45، بحارالأنوار: ج 77 ص 148 ح 67.
16) تحف العقول: ص 46-47، بحارالأنوار: ج 77 ص 150 ح 86.
17) مشکاة الأنوار: ص 382 ح 1265.
18) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 121.
19) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 71 ح 328 عن فاطمة بنت على بن موسى علیه السلام عن أبیها عن أبیه عن جدّه الإمام الصادق علیه السلام عن أبیه و عمه زید عن أبیهما على بن الحسین عن أبیه و عمه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 73 ص 263 ح 7.
20) تحف العقول: ص 14، بحارالأنوار: ج 77 ص 67 ح 6.
21) التفسیر القرطبی: ج 7 ص 287 عن أبی ذرّ.
22) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 451 ح 19.
23) المحجّة البیضاء: ج 5 ص 303.
