3 / 1
الحثُّ على أداءِ الفَرائضِ
7093 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اِعمَلْ بفَرائضِ اللّهِ تَکُن أتقَى الناسِ.(1)
7094 . المواعظ العددیّة: قالَ النّبیُّ صلى الله علیه و آله: یا علیُّ، تُریدُ سِتَّمِائةِ ألفِ شاةٍ، أو سِتَّمِائةِ ألفِ دینارٍ، أو ستَّمِائةِ ألفِ کَلِمةٍ؟ قالَ: یا رسولَ اللّهِ، سِتَّمِائةِ ألفِ کَلِمَةٍ. فقالَ صلى الله علیه و آله: اِجمَعْ سِتَّمِائةِ ألفِ کَلِمَةٍ فی سِتِّ کَلِماتٍ؛ یا علیُّ إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلُونَ بالفَضائلِ فاشتَغِلْ أنتَ بِإتمامِ الفَرائضِ، و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلُونَ بِعَمَلِ الدنیا فاشتَغِلْ أنتَ بعَمَلِ الآخِرَةِ، و إذا رأیتَ الناسَ یَشتَغِلونَ بِعُیوبِ الناسِ فاشتَغِلْ أنتَ بِعُیوبِ نفسِکَ، و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتَغِلونَ بتَزیینِ الدنیا فاشتَغِلْ أنتَ بتَزیینِ الآخِرَةِ، و إذا رَأیتَ الناسَ یَشتغِلونَ بکَثرَةِ العَمَلِ فاشتَغِلْ أنتَ بصَفوَةِ العَمَلِ، و إذا رَأیتَ الناسَ یَتوسَّلُونَ بالخَلقِ فَتَوَسَّلْ أنتَ بالخالِقِ.(2)
3 / 1
تشویق به انجام دادن واجبات
7093 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به واجبات خدا عمل کن تا با پرهیزگارترینِ مردم باشى.
7094 . المواعظ العددیة: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «اى على! ششصد هزار گوسفند مى‌خواهى یا ششصد هزار دینار یا ششصد هزار جمله؟».
گفت: اى پیامبر خدا! ششصد هزار جمله.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «[آن] ششصد هزار جمله را در شش جمله جمع (خلاصه) کن. اى على! هرگاه دیدى مردم به فضایل و مستحبّات مى‌پردازند، تو به کامل کردن فرایض (واجبات) بپرداز؛ و هرگاه دیدى مردم، سرگرم کارِ دنیایند، تو سرگرمِ کار آخرت شو؛ و هرگاه دیدى مردم به عیب‌هاى مردم مى‌پردازند، تو به عیب‌هاى خودت بپرداز؛ و هرگاه دیدى مردم به آراستن دنیا مى‌پردازند، تو به آراستن آخرت بپرداز؛ و هرگاه دیدى مردم به بسیارىِ عمل مى‌پردازند، تو به خالص کردن عمل بپرداز؛ و هرگاه دیدى مردم به خلق متوسّل مى‌شوند، تو به خالق متوسّل شو».
3 / 2
الحَثُّ عَلى مُداوَمَةِ العَمَلِ الصّالِح
7095 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: المُداوَمَةُ عَلَى العَمَلِ فی اتِّباعِ الآثارِ و السُّنَنِ و إن قَلَّ، أرضى للّهِ‌ِ و أنفَعُ عِندَهُ فی العاقِبَةِ مِنَ الاجتِهادِ فی البِدَعِ و اتِّباعِ الأهواءِ.(3)
7096 . الترغیب و الترهیب عن عائشة: کانَ لِرَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله حَصیرٌ، و کانَ یَحجُزُه بِاللَّیلِ فیُصَلّی عَلَیهِ، و یَبسُطُهُ بِالنَّهارِ فیَجلِسُ عَلَیهِ، فَجَعَلَ النّاسُ یَثوبونَ(4) إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فیُصلّونَ بِصَلاتِهِ حَتّى کَثُروا، فَأقبَلَ عَلَیهِم فقالَ: یا أیُّها النّاسُ، خُذوا مِنَ الأعمالِ ما تُطیقونَ، فإنَّ اللّهَ لا یَمَلُّ حَتّى تَمَلُّوا، و إنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّهِ ما دامَ و إن قَلَّ.
و فی رِوایَةٍ: و کانَ آلُ مُحَمَّدٍ إذا عَمِلوا عَمَلاً أثبَتوهُ.(5)
7097 . الترغیب و الترهیب عن عائشَةَ و اُمِّ سَلَمَةَ – لَمّا سُئلَتا عَن أحَبِّ الأعمالِ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله -: ما دِیمَ عَلَیهِ و إن قَلَّ.(6)
7098 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أمّا المُداوَمَةُ عَلى الخَیرِ فیَتشَعَّبُ مِنهُ: تَرکُ الفَواحِشِ، و البُعدُ مِنَ الطَّیشِ، و التَّحَرُّجُ، و الیَقینُ، و حُبُّ النَّجاةِ، و طاعَةُ الرَّحمنِ، و تَعظیمُ البُرهانِ، وَ اجتِنابُ الشَّیطانِ، و الإجابَةُ لِلعَدلِ، و قَولُ الحَقِّ، فهذا ما أصابَ العاقِلَ بِمُداوَمَةِ الخَیرِ.(7)
7099 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ النَّفسَ مَلولَةٌ، و إنَّ أحَدَکُم لا یَدری ما قَدرُ المُدَّةِ، فَلْیَنظُرْ مِنَ العِبادَةِ ما
3 / 2
تشویق به مداومت بر کار شایسته
7095 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مداومت بر عمل بر اساس آثار و سنّت، هر چند اندک، نزد خدا پسندیده‌تر و خوش فرجام‌تر است از سختکوشى در عبادت بر اساس بدعت و پیروىِ هوس.
7096 . الترغیب و الترهیب – به نقل از عایشه -: پیامبر خدا، بوریایى داشت که شب، آن را دولا مى‌کرد و رویش نماز مى‌خوانْد و روز، آن را پهن مى‌کرد و روى آن مى‌نشست. مردم نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمدند و با نماز ایشان، نماز مى‌گزاردند، تا جایى که تعدادشان بسیار شد. پیامبر خدا، رو به آنها کرد و فرمود: «اى مردم! در حدّى که توان دارید، عمل کنید؛ زیرا خداوند، خسته نمى‌شود، مگر این که شما خسته شوید. محبوب‌ترین عمل نزد خداوند، عملى است که ادامه‌دار باشد، گر چه اندک باشد».
در روایتى دیگر آمده است [که فرمود]: «خاندان محمّد، هر گاه عملى انجام مى‌دادند، آن را استوار مى‌ساختند».
7097 . الترغیب و الترهیب – به نقل از عایشه و امّ سَلَمه، در پاسخ به این سؤال که: محبوب‌ترین عمل نزد پیامبر صلى الله علیه و آله چه بود -: عملى که بر آن مداومت مى‌شد، گر چه اندک مى‌بود.
7098 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آنچه از مداومت برکار نیک بر مى‌خیزد، عبارت است از: ترک زشتى‌ها، دور شدن از سبُک‌سرى، بیرون آمدن از گناه، پیدا کردن یقین، عشق به رهایى [و رستگارى]، فرمان بردن از [خداى] بخشنده، بزرگداشت برهان، کناره‌گیرى از شیطان، پذیرش عدل و گفتار حق. اینها چیزهایى است که از مداومت بر کار نیک به خردمند مى‌رسد.
7099 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا نفْس، خسته [و دلگیر] مى‌شود و هیچ یک از شما نمى‌داند که چه
یُطیقُ، ثُمَّ لِیُداوِمْ عَلَیهِ، فإنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلَى اللّهِ مادِیمَ عَلَیهِ و إن قَلَّ.(8)
7100 . عنه صلى الله علیه و آله: اِکلَفوا مِنَ العَمَلِ ما تُطیقونَ فإنَّ اللّهَ لا یَمَلُّ حَتّى تَمَلّوا، فإنَّ أحَبَّ الأعمالِ إلى اللّهِ أدوَمُه و إن قَلَّ.(9)
3 / 3
أفضَلُ الأعمالِ
7101 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ الأعمالِ أحمَزُها.(10)
7102 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ العَمَلِ أدوَمُهُ و إن قَلَّ.(11)
7103 . عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا سُئلَ عَن أفضَلِ الأعمالِ -: إطعامُ الطَّعامِ، و إطیابُ الکَلامِ.(12)
7104 . عنه صلى الله علیه و آله – أیضا -: العِلمُ بِاللّهِ، و الفِقهُ فی دینِهِ.(13)
7105 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ الأعمالِ إیمانٌ بِاللّهِ و تَصدیقٌ بِهِ، و جِهادٌ فی سَبیلِ اللّهِ، و حَجٌّ مَبرورٌ، و أهوَنُ عَلَیکَ مِن ذلکَ إطعامُ الطَّعامِ ولِینُ الکَلامِ و السَّماحَةُ و حُسنُ الخُلقِ، و أهوَنُ عَلَیکَ مِن ذلکَ لا تَتَّهِمُ اللّهَ فی شَیءٍ قَضاهُ اللّهُ عَلَیکَ.(14)
7106 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ الأعمالِ إیمانٌ لا شَکَّ فیهِ، و جِهادٌ لا غُلولَ فیهِ، و حِجَّةٌ مَبرورَةٌ.(15)
7107 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ العَمَلِ الصَّلاةُ عَلى میقاتِها، ثُمَّ بِرُّ الوالِدَینِ، ثُمَّ أن یَسلَمَ النّاسُ
قدر عمر مى‌کند. پس بنگرد که از عبادت، چه در توان اوست و سپس بر همان، مداومت ورزد؛ زیرا محبوب‌ترینِ کارها نزد خداوند، کارى است که بر آن مداومت شود، هر چند اندک باشد.
7100 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به اندازه‌اى که توان دارید، عملى را به عهده گیرید؛ زیرا خداوند، خسته نمى‌شود تا آن گاه که شما خسته شوید.(16) محبوب‌ترین عمل در پیشگاه خدا، مداوم‌ترینِ آنهاست، گر چه اندک باشد.
3 / 3
برترین عمل
7101 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین عمل، استوارترینِ آنهاست.
7102 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین عمل، با دوام‌ترینِ آنهاست، هر چند اندک باشد.
7103 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله-: در پاسخ به این سؤال که: برترین عمل چیست؟ -: اطعام کردن و نیکو سخن گفتن.
7104 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – نیز در پاسخ به این سؤال که: برترین عمل چیست؟ -: شناخت خدا و آگاهى در دین او.
7105 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترینِ اعمال، عبارت‌اند از: ایمان به خدا و تصدیق او، جهاد در راه خدا، و حجّ پذیرفته شده. از اینها راحت‌تر براى تو، اطعام کردن است و به نرمى سخن گفتن و بخشندگى و خوش‌خویى. و از اینها آسان‌تر براى تو، این است که خداوند را در آنچه براى تو مقدّر کرده است، متّهم نسازى.
7106 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین اعمال، عبارت‌اند از: ایمانى که در آن شک نباشد، جهادى که در غنایم آن، خیانت صورت نگیرد و حجّى که پذیرفته شود.
7107 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین عمل، خواندن نماز در وقت‌آن است. سپس نیکى کردن و
مِن لِسانِکَ.(17)
7108 . عنه صلى الله علیه و آله: سَیِّدُ الأعمالِ ثَلاثُ خِصالٍ: إنصافُکَ النّاسَ مِن نَفسِکَ، و مُواساتُکَ‌الأخَ فی اللّهِ عزوجل، و ذِکرُ اللّهِ تَعالى عَلى کُلِّ حالٍ.(18)
7109 . عنه صلى الله علیه و آله: أحَبُّ الأعمالِ إلَى اللّهِ سُرورٌ (الذی)(19) تُدخِلُهُ عَلَى المُؤمِنِ، تَطرُدُ عَنهُ جَوعَتَهُ أو تَکشِفُ عَنهُ کُربَتَهُ.(20)
7110 . الإمامُ علیٌّ علیه السلام: إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله سَألَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَیلَةَ المِعراجِ، فقالَ: یا رَبِّ، أیُّ الأعمالِ أفضَلُ؟ فقالَ اللّهُ تَعالى: لَیسَ شَیءٌ أفضَلَ عِندی مِنَ التَّوَکُّلِ عَلَیَّ، و الرِّضا بِما قَسَمتُ.(21)
3 / 4
مَن یُتَقبَّلُ عَمَلُهُ
7111 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِه لِأبی ذَرٍّ -: یا أبا ذرٍّ، کُن بِالعَمَلِ بِالتَّقوى أشَدَّ اهتِماما مِنکَ بالعَمَلِ؛ فَإنَّهُ لا یَقِلُّ عَمَلٌ بِالتَّقوى، و کَیفَ یَقِلُّ عَمَلٌ یُتَقَبَّلُ؟ ! یَقولُ اللّهُ عزوجل: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اَللّهُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ»(22) (23)
اطاعت از پدر و مادر، و آن گاه، در امان بودن مردم از زبان تو.
7108 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سَرورِ کارها سه چیزاست: انصاف داشتن با مردم، کمک و همدردى در راه خدا با برادر [دینى خود]، و به یاد خداوند متعال بودن در همه حال.
7109 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترین کارها در پیشگاه خدا، این است که شادى‌اى به مؤمنى برسانى، گرسنگى‌اش را برطرف سازى، و اندوهش را بزُدایى.
7110 . امام على علیه السلام: پیامبر صلى الله علیه و آله در شب معراج از پروردگار پاکش پرسید: پروردگارا! بهترینِ کارها کدام است؟
خداوند متعال فرمود: «نزد من، چیزى برتر از توکّل کردن به من و راضى بودن به آنچه قسمت کرده‌ام، وجود ندارد».
3 / 4
کسى که عملش پذیرفته مى‌شود
7111 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به ابو ذر -: اى ابو ذر! در به کار بستن پرهیزگارى اهتمام بیشترى به خرج ده تا در خود عمل؛ زیرا هیچ عملى با وجود پرهیزگارى اندک نیست. چگونه اندک باشد عملى که پذیرفته مى‌شود؟ خداوند عزوجل مى‌فرماید: «جز این نیست که خداوند از پرواپیشگان مى‌پذیرد».
3 / 5
مَن لا یَنفَعُهُ عَمَلُهُ
7112 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن لَم تَکُنْ فیهِ لَم یَقُمْ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ یَحجُزُهُ عَن مَعاصی اللّهِ عزوجل، و خُلقٌ یُداری بِهِ النّاسَ، و حِلمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ.(24)
7113 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن لَم یَکُنَّ فیهِ لَم یَقُمْ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ یحَجُزُهُ عَن مَعاصی اللّهِ عزوجل، و عِلمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهلَ السَّفیهِ، و عَقلٌ یُداری بِهِ النّاسَ.(25)
7114 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن لَم یَکُنَّ فیهِ أو واحِدَةٌ مِنهُنَّ فَلا تَعتَدَّنَّ بِشَیءٍ مِن عَمَلِهِ: تَقوىً یَحجُزُهُ عَن مَعاصی اللّهِ عزوجل، أو حِلمٌ یَکُفُّ بِهِ السَّفیهَ، أو خُلقٌ یَعیشُ بِهِ فی النّاسِ.(26)
7115 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن لَم یَکُنّ فیه لَم یَتِمَّ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ یَحجُزُهُ عَن مَعاصی اللّهِ، و خُلقٌ یُداری بِهِ النّاس، و حِلمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ.(27)
7116 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا یَنفَعُ مَعَهُنَّ عَمَلٌ: الشِّرکُ بِاللّهِ، و عُقوقُ الوالِدَینِ، و الفِرارُ مِنَ الزَّحفِ.(28)
7117 . عنه صلى الله علیه و آله: ما عَمِلَ مَن لَم یَحفَظْ لِسانَهُ.(29)
3 / 6
أدبُ العَملِ
7118 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِابنِ مَسعودٍ -: یَابنَ مَسعودٍ، إذا عَمِلتَ عَمَلاً فَاعمَلْ بِعِلمٍ
3 / 5
کسى که عملش به او سودى نمى‌بخشد
7112 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که در هر کس نباشد، هیچ یک از اعمالش حاصلى ندارد: پارسایى‌اى که او را از نافرمانى خداوند عزوجل باز دارد؛ خُلق و خویى که به وسیله ی آن، با مردم مدارا کند؛ و بردبارى‌اى که با آن، جسارت نادان را دفع کند.
7113 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که در هر کس نباشد، هیچ عملى از او به کارش نمى‌آید: پارسایى‌اى که او را از نافرمانى خداوند عزوجل باز دارد؛ دانشى که با آن، رفتار جاهلانه ی نابخرد را دفع کند؛ و خِردى که بدان با مردم مدارا نماید.
7114 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که هر کس همه یا یکى از آنها را نداشته باشد، نباید به چیزى از عمل خود، دل خوش کند: پروایى که او را از نافرمانى خداوند عزوجل باز دارد؛ یا بردبارى‌اى که با آن، جلو شخص سبُک‌سر را بگیرد؛ یا خُلق و خویى که با آن در میان مردم زندگى کند.
7115 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که در هر کس نباشد، هیچ عملى از او کامل نمى‌گردد: پارسایى‌اى که او را از نافرمانى خدا باز دارد؛ خویى که به وسیله ی آن با مردم مدارا کند؛ و بردبارى‌اى که با آن، گستاخى نادان را دفع سازد.
7116 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که با وجود آنها هیچ عملى سود نمى‌بخشد: شرک آوردن به خدا، نافرمانى و آزردن پدر و مادر، و گریختن از جهاد.
7117 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن که زبان خود را نگه ندارد، عمل نکرده است.
3 / 6
آداب عمل
7118 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به ابن مسعود -: اى پسر مسعود! هر گاه عملى انجام
و عَقلٍ، و إیّاکَ و أن تَعمَلَ عَمَلاً بِغَیرِ تَدَبُّرٍ و عِلمٍ؛ فإنَّهُ جلَّ جَلالُه یَقولُ: «وَ لا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْکاثاً»(30) (31)
3 / 7
ما یَنبَغی الاتِّکالُ عَلَیهِ فی النَّجاةِ
7119 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لَن یَنجی أحَدا عَمَلُهُ، و لا أنَا، إلّا أن یَتَغَمَّدَنِیَ اللّهُ بِرَحمَتِهِ.(32)
7120 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عزوجل: . . . لا یَتَّکِلِ العامِلونَ (المُؤمِنونَ) عَلى أعمالِهِمُ الّتی یَعمَلونَها لِثَوابی؛ فإنَّهُم لَوِ اجتَهَدوا و أتعَبوا أنفُسَهُم أعمارَهُم فی عِبادَتی کانوا مُقَصِّرینَ غَیرَ بالِغینَ فی عِبادَتِهِم کُنهَ عِبادَتی فیما یَطلُبونَ عِندی مِن کَرامَتی، وَ النَّعیمِ فی جِنانی، و لکِنْ بِرحمَتی فَلْیَثِقوا.(33)
3 / 8
شِدَّةُ الحاجَةِ إلَى العَمَلِ فی القِیامَةِ
7121 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لَو کانَ لِرَجُلٍ عَمَلُ سَبعینَ نَبِیّا لَاستَقَلَّ عَمَلَهُ، مِن شِدَّةِ ما یَرى یَومَئذٍ [یَعنی یَومَ القِیامَةِ].(34)
7122 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو أنَّ رَجُلاً جُرَّ عَلى وَجهِهِ مِن یَومَ وُلِدَ إلى یَومَ یَموتُ هَرِما فی طاعَةِ اللّهِ عزوجل لَحَقَّرَ ذلکَ یَومَ القِیامَةِ، ولَوَدَّ أنَّهُ یُرَدُّ إلَى الدّنیا کَیما یَزدادَ مِنَ الأجرِ و الثَّوابِ.(35)
دادى، از روى آگاهى و خردمندى انجامش ده، و از این که عملى را بدون اندیشه و آگاهى انجام دهى، بپرهیز؛ زیرا خداوند عزوجل مى‌فرماید: «و مانند آن زنى مباشید که رشته‌اى را که محکم تافته بود، پنبه کرد».
3 / 7
تکیه‌گاه نجات
7119 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که هیچ یک از شما با عمل خود، هرگز نجات نمى‌یابد، و همچنین خود من، مگر این که رحمت خداوند، شامل حالم شود.
7120 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عزوجل فرمود: «. . . عمل کنندگان (مؤمنان) به اعمالى که براى کسب ثواب من انجام مى‌دهند، تکیه نکنند؛ چه، اگر تمام عمرشان را در عبادت من بکوشند و خود را به رنج و زحمت اندازند، باز هم در عبادتشان کوتاهى کرده‌اند و به کُنهِ عبادتم که بدان، کرامت نزد من و نعمت‌هاى بهشتم را مى‌جویند، نمى‌رسند؛ بلکه باید به رحمت و بخشایش من تکیه کنند».
3 / 8
نیاز شدید به عمل در قیامت
7121 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر انسان، عملِ هفتاد پیامبر را [با خود] داشته باشد، از سختى آنچه در آن روز (روز رستاخیز) مى‌بیند، باز اعمال خود را اندک مى‌شمارد.
7122 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر شخص از روزى که به دنیا مى‌آید تا روزى که پیر مى‌شود و مى‌میرد، در طاعت خداوند عزوجل با صورتش بر زمین کشیده شود، این همه سختى را در روز قیامت، ناچیز خواهد شمرد و دوست خواهد داشت که به دنیا باز گردانده شود تا بر اجر و پاداش خود، بیفزاید.
3 / 9
إتقانُ العَمَلِ
7123 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالى یُحِبُّ إذا عَمِلَ أحَدُکُم عَمَلاً أن یُتقِنَهُ.(36)
7124 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالى یُحِبُّ مِنَ العامِلِ إذا عَمِلَ أن یُحسِنَ.(37)
7125 . الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: لَمّا ماتَ إبراهیمُ ابنُ رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله رَأى النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله فی قَبرِهِ خَلَلاً فسَوّاهُ بِیَدِه، ثُمَّ قالَ: إذا عَمِلَ أحَدُکُم عَمَلاً فَلْیُتقِنْ.(38)
7126 . عنه علیه السلام – أتى رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله فقیلَ : إنَّ سَعدَ بنَ مُعاذ قَد ماتَ، فَقامَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله و قامَ أصحابُهُ. . . فَنَزَلَ بِهِ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله حَتّى لَحَده و سَوَّى علیه اللَّبِنَ، و جَعَلَ یَقولُ: ناوِلْنی حَجَرا، ناوِلْنی تُرابا رَطْبا، یَسُدُّ بِهِ ما بَینَ اللَّبِنِ، فلَمّا أن فَرَغَ وحَثا التُرابَ عَلَیهِ و سَوّى قَبرَهُ قالَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: إنّی لَأعلَمُ أنَّهُ سَیَبلى و یَصِلُ إلَیهِ البلى، و لکِنَّ اللّهَ تعالى یُحِبُّ عَبدا إذا عَمِلَ عَمَلاً فَأحکَمَهُ.(39)
3 / 10
ظُهورُ السَّرائِرِ
7127 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أسَرَّ ما یُرضِی اللّهَ عزوجل أظهَرَ اللّهُ لَهُ ما یَسُرُّهُ، و مَن أسَرَّ ما یُسخِطُ اللّهَ تعالى أظهَرَ اللّهُ ما یُخزِیهِ(40) (41)
3 / 9
محکم‌کارى
7123 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، دوست دارد که هرگاه فردى از شما کارى مى‌کند، آن را درست (بى‌عیب) انجام دهد.
7124 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، دوست مى‌دارد که کننده ی کار، وقتى کارى انجام مى‌دهد، آن را به خوبى انجام دهد.
7125 . امام صادق علیه السلام: هنگامى که ابراهیم فرزند پیامبر خدا درگذشت، پیامبر صلى الله علیه و آله در قبر او شکافى دید. آن را با دست، پُر و هموار کرد و سپس فرمود: «هرگاه کسى از شما کارى کرد، محکم‌کارى کند» .
7126 . امام صادق علیه السلام: [هنگامى که] پیامبر خدا آمد، به او گفته شد که سعد بن مُعاذ درگذشت پیامبر خدا برخاست و اصحابش نیز قیام نمودند. . . پس پیامبر خدا [از قبر] پایین رفت تا سعد بن مُعاذ را در لحد بگذارد و روى آن خشت بچیند، و مرتّب مى‌فرمود: «سنگ بده، گِل بده!» و با آنها درز خشت‌ها را پُر مى‌کرد. وقتى کار تمام شد و روى لحد، خاک ریخت و قبر را هموار کرد، فرمود: «من مى‌دانم که به زودى این [قبر] فرسوده و خراب مى‌شود؛ امّا خداوند، بنده‌اى را دوست دارد که چون کارى را انجام مى‌دهد، آن را درست انجام دهد».
3 / 10
آشکار شدن اسرار
7127 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که چیزى را نهان بدارد که خداوند عزوجل را خشنود مى‌سازد، خداوند، برایش کارى را آشکار مى‌سازد که او را شادمان کند و هر که چیزى را نهان بدارد که خداوند متعال را به خشم مى‌آورد، خداوند برایش کارى را آشکار مى‌سازد که او را سرافکنده سازد.
7128 . عنه صلى الله علیه و آله: ما أسَرَّ عَبدٌ سَرِیرَةً إلّا ألبَسَهُ اللّهُ رِداءَها إن خَیرا فَخَیرٌ و إن شَرّا فَشَرٌّ.(42)
7129 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو أنَّ أحَدَکُم یَعمَلُ فی صَخرَةٍ صَمّاءَ لَیسَ لَهابابٌ و لا کَوَّةٌ لَخَرَجَ عَمَلُهُ للناسِ کائنا ما کانَ.(43)
3 / 11
عَرضُ الأعمالِ عَلَى اللّهِ
الکتاب
«یَعْتَذِرُونَ إِلَیْکُمْ إِذا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُلْ لا تَعْتَذِرُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اَللّهُ مِنْ أَخْبارِکُمْ وَ سَیَرَى اَللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى عالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».(44)
الحدیث
7130 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تُعرَضُ الأعمالُ یَومَ الاثنَینِ و الخَمیسِ، فمِن مُستَغفِرٍ فیُغفَرُ لَهُ، و مِن تائبٍ فیُتابُ عَلَیهِ، و یُرَدُّ أهلُ الضَّغائنِ لِضَغائنِهِم حَتّى یَتوبوا.(45)
7131 . عنه صلى الله علیه و آله: یَطَّلِعُ اللّهُ إلى جَمیعِ خَلقِهِ لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، فیَغفِرُ لِجَمیعِ خَلقِهِ إلّا لِمُشرِکٍ أو مُشاحِنٍ.(46)
3 / 12
عَرضُ الأعمالِ عَلى رَسولِ اللّهِ
الکتاب
«وَ قُلِ اِعْمَلُوا فَسَیَرَى اَللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ اَلْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهادَةِ
7128 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى نیست که نیّتى را در دل پنهان بدارد، مگر آن که خداوند، رداى آن را بر او مى‌پوشاند؛ اگر خوب باشد، رداى خوب و اگر بد باشد، رداى بد
7129 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر هر یک از شما در دل صخره‌اى سخت، که نه درى داشته باشد و نه روزنه‌اى، کارى انجام دهد، سرانجامْ مردم از عمل او، هر چه باشد، آگاه مى‌شوند
3 / 11
عرضه شدن اعمال بر خدا
قرآن
«هنگامى که به سوى آنان باز گردید، براى شما عذر مى‌آورند. بگو: «عذر نیاورید. هرگز شما را باور نخواهیم داشت. خدا، ما را از خبرهاى شما آگاه گردانیده، و به زودى خدا و فرستاده‌اش عمل شما را خواهند دید. آن گاه به سوى داناى نهان و آشکار، بازگردانیده مى‌شوید؛ و از آنچه انجام مى‌دادید، به شما خبر مى‌دهد»».
حدیث
7130 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روز دوشنبه و پنج‌شنبه، اعمال عرضه مى‌شوند. گناهانِ آمرزش خواسته، آمرزیده مى‌شوند و توبه ی توبه‌کننده، پذیرفته مى‌گردند و کینه‌هاى کنیه‌ورزان، برگردانده مى‌شوند تا توبه کنند.
7131 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شبِ نیمه ی شعبان، خداوند به همه ی آفریدگانش مى‌نگرد و جمیع خلقش را مى‌آمرزد، بجز مشرک یا کینه‌ورز را.
3 / 12
عرضه شدن اعمال بر پیامبر خدا
قرآن
«و بگو: «[هر کارى مى‌خواهید] بکنید، که به زودى، خدا و پیامبر او و مؤمنان، در کردار شما
فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».(47)
«وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى اَلنّاسِ وَ یَکُونَ اَلرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً وَ ما جَعَلْنَا اَلْقِبْلَةَ اَلَّتِی کُنْتَ عَلَیْها إِلاّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ اَلرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَیْهِ وَ إِنْ کانَتْ لَکَبِیرَةً إِلاّ عَلَى اَلَّذِینَ هَدَى اَللّهُ وَ ما کانَ اَللّهُ لِیُضِیعَ إِیمانَکُمْ إِنَّ اَللّهَ بِالنّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ».(48)
الحدیث
7132 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ أعمالَکُم تُعرَضُ عَلَیَّ کُلَّ یَومٍ، فَما کانَ مِن حَسَنٍ استَزَدتُ اللّهَ لَکُم، و ما کانَ مِن قَبیح استَغفَرتُ اللّهَ لَکُم.(49)
7133 . الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: إنَّ أعمالَ العِبادِ تُعرَضُ عَلى رُسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله کُلَّ صَباحٍ أبرارِها و فُجّارِها، فَاحذَروا فَلْیَستَحْییِ أحَدُکُم أن یُعرَضَ عَلى نَبِیِّهِ العَمَلُ القَبیحُ.(50)
7134 . عنه علیه السلام: تُعرَضُ الأعمالُ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله أعمالُ العِبادِ کُلَّ صَباحٍ أبرارِها و فُجّارِها، فَاحذَروها؛ و هُوَ قَولُ اللّهِ تَعالى: «اِعْمَلُوا فَسَیَرَى اَللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ».(51)
7135 . الإمامُ الرِّضا علیه السلام: إنَّ الأعمالَ تُعرَضُ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله أبرارَها و فُجّارَها.(52)
خواهند نگریست، و به زودى به سوى داناى نهان و آشکار، باز گردانیده مى‌شوید. پس شما را به آنچه انجام مى‌دادید، آگاه خواهد کرد».
«و بدین گونه، شما را امّتى میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید؛ و پیامبر بر شما گواه باشد. و قبله‌اى را که [چندى] بر آن بودى، مقرّر نکردیم، جز براى آن که کسى را که از پیامبر پیروى مى‌کند، از آن کس که از عقیده ی خود برمى‌گردد، باز شناسیم؛ و البتّه [این کار] جز بر کسانى که خدا هدایت [شان] کرده، سخت گران بود و خدا بر آن نبود که ایمان شما را ضایع گردانَد؛ زیرا خدا [نسبت]به مردم، دلسوز و مهربان است» .
حدیث
7132 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کارهاى شما، هر روز به من نشان داده مى‌شود. اگر خوب باشند، از خدا مى‌خواهم بر کارهاى شما بیفزاید و اگر زشت باشند، برایتان از خدا آمرزش مى‌طلبم.
7133 . امام صادق علیه السلام: هر بامداد، کارهاى‌بندگان، از نیک و بد، به رؤیت پیامبر خدا مى‌رسد. بنابراین، به هوش باشید، و هر یک از شما باید شرم کند از این که کار زشت بر پیامبرش عرضه کند.
7134 . امام صادق علیه السلام: در هر بامداد، کارهاى نیک و بد بندگان بر پیامبر خدا عرضه مى‌شود. پس مواظب باشید. همین است معناى سخن خداوند متعال: «عمل کنید؛ زیرا به زودى خدا و فرستاده ی او عمل شما را مى‌بینند».
7135 . امام رضا علیه السلام: کارها، از نیک و بد، به پیامبر خدا نشان داده مى‌شود.
1) الکافی: ج 2 ص 82 ح 4 عن السکونیّ عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 196 ح 4.
2) المواعظ العددیّة: ص 293.
3) الکافی: ج 8 ص 8 ح 1 عن اسماعیل بن مخلد السراج عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 78 ص 216 ح 93.
4) أی یرجعون (کما فی هامش المصدر).
5) الترغیب و الترهیب: ج 4 ص 128 ح 1.
6) الترغیب و الترهیب: ج 4 ص 130 ح 6.
7) تحف العقول: ص 17، بحارالأنوار: ج 1 ص 118 ح 11.
8) کنزالعمّال: ج 3 ص 30 ح 5312 نقلاً عن المعجم الاوسط عن ابن عمر.
9) کنزالعمّال: ج 3 ص 30 ح 5309 عن عائشة.
10) بحارالأنوار: ج 70 ص 191 نقلاً عن الغرر للسید المرتضى.
11) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 63.
12) المحاسن: ج 1 ص 455 ح 1050، بحارالأنوار: ج 71 ص 312 ح 12.
13) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 82.
14) کنز العمّال: ج 15 ص 948 ح 43639 عن عبّادة بن الصامت.
15) کنزالعمّال: ج 15 ص 949 ح 43645 عن عبداللّه بن حبشی الخثعمی.
16) یعنى عنایت و رحمت خداوند براى کسى که اطاعتش کند، پایان نمى‌پذیرد، مگر زمانى که خسته شود و درخواست خود را قطع کند. م.
17) کنز العمّال: ج 15 ص 823 ح 43271 نقلاً عن شعب الإیمان عن ابن مسعود.
18) الخصال: ص 125 ح 121 عن الإمام الصادق علیه السلام؛ بحارالأنوار: ج 93 ص 150 ح 3.
19) لا توجد کلمة «الذی» فی بحارالأنوار، و هو الأصحّ.
20) الکافی: ج 2 ص 191 ح 11 عن مالک بن عطیة عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 74 ص 295 ح 24.
21) إرشاد القلوب: ص 199، بحارالأنوار: ج 77 ص 21 ح 6.
22) المائدة:27.
23) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 375 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 86 ح 3.
24) الخصال: ص 125 ح 121 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 69 ص 371 ح 13.
25) تحف العقول: ص 7، بحارالأنوار: ج 77 ص 62 ح 4.
26) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 90 عن ابن عباس، بحارالأنوار: ج 71 ص 394 ح 63.
27) الکافی: ج 2 ص 116 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام.
28) کنز العمّال: ج 16 ص 35 ح 43824 نقلاً عن المعجم الکبیر عن ثوبان.
29) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 374 ح 2661، بحارالأنوار: ج 77 ص 85 ح.
30) النحل:92.
31) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 361 ح 2660 عن عبداللّه بن مسعود، بحارالأنوار: ج 77 ص 110 ح 1.
32) کنزالعمّال: ج 3 ص 31 ح 5316 عن أبی هریرة.
33) التمحیص: ص 57 ح 115 عن أبی عبیدة الحذاء عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 151 ح 53.
34) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 370 ح 2661، بحارالأنوار: ج 77 ص 82 ح 3.
35) کنز العمّال: ج 15 ص 788 ح 43120 عن محّمد بن أبی عمرة المزنی.
36) کنز العمّال: ج 3 ص 907 ح 9128 نقلاً عن شعب الإیمان عن عائشة.
37) کنز العمّال: ج 3 ص 907 ح 9129 نقلاً عن شعب الإیمان عن کلیب.
38) الکافی: ج 3 ص 263 ح 45 عن ابن القداح، بحارالأنوار: ج 22 ص 157 ح 16.
39) علل الشرائع: ص 310 ح 4 عن عداللّه بن سنان، بحارالأنوار: ج 6 ص 220 ح 14.
40) و فی المصدر: «یحزنه» و ما اثبتناه من بحارالأنوار.
41) الأمالی للطوسی: ص 182 ح 306 عن أبی قلابة، بحارالأنوار: ج 71 ص 365 ح 10.
42) کنز العمّال: ج 3 ص 25 ح 5275 عن جندب البجلی.
43) کنز العمّال: ج 3 ص 25 ح 5274 عن أبی سعید.
44) التوبة:94.
45) المعجم الاوسط: ج 7 ص 251 ح 7419 عن جابر.
46) الترغیب و الترهیب: ج 3 ص 459 ح 18.
47) التوبة:105.
48) البقرة:143.
49) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 191 ح 582، بحارالأنوار: ج 22 ص 550 ح 2.
50) تفسیر القمی: ج 1 ص 304 عن محمد بن الحسن الصفار، بحارالأنوار: ج 17 ص 149 ح 44.
51) الکافی: ج 1 ص 219 ح 1 عن أبی بصیر، بحارالأنوار: ج 17 ص 131 ح 3.
52) الکافی: ج 1 ص 220 ح 6 عن الوشاء، بحارالأنوار: ج 17 ص 131 ح 4.
