10 / 1 الحَثُّ عَلى العَدل
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلّهِ وَ لَوْ عَلى أَنْفُسِکُمْ أَوِ اَلْوالِدَیْنِ وَ اَلْأَقْرَبِینَ إِنْ یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقِیراً فَاللّهُ أَوْلى بِهِما فَلا تَتَّبِعُوا اَلْهَوى أَنْ تَعْدِلُوا وَ إِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اَللّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیراً».(1)
الحدیث
5719 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: العَدلُ جُنَّةٌ واقِیَةٌ، وجَنَّةٌ باقِیَةٌ.(2)
5720 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَدلَ میزانُ اللّهِ تَعالى فِی الأَرضِ، فَمَن أخَذَهُ قادَهُ إلَى الجَنَّةِ، ومَن تَرَکَهُ ساقَهُ إلَى النّارِ.(3)
5721 . عنه صلى الله علیه و آله: عَدلُ ساعَةٍ خَیرٌ مِن عِبادَةِ سِتّینَ سَنَةً قِیامِ لَیلِها وصِیامِ نَهارِها، وجَورُ ساعَةٍ
فی حُکمٍ أشَدُّ وأعظَمُ عِندَ اللّهِ مِن مَعاصی سِتّینَ سَنَةً.(4)
10 / 1
تشویق به عدالت
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! پیوسته به عدالت قیام کنید و براى خدا گواهى دهید، هرچند به زیان خودتان یا [به زیان] پدر و مادر و خویشاوندان [شما] باشد. اگر [یکى از دو طرفِ دعوا] توانگر یا نیازمند باشد، باز خدا به آن دو [از شما] سزاوارتر است پس، از پىِ هوس نروید که [در نتیجه از حق] عدول کنید. و اگر به انحراف گرایید یا اعراض نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام مى‌دهید، آگاه است» .
حدیث
5719 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عدل، سپر نگه‌دارنده و بهشت جاودانى است.
5720 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دادگرى، معیار خداى متعال در زمین است هر که آن را به کار گیرد، خدا او را به سوى بهشتْ هدایت مى‌کند و هر که آن را رها سازد، خدا او را به سوى جهنّم مى‌راند
5721 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: یک ساعت عدالت، بهتر از شصت سال عبادت است که
شبش به عبادت و روزش به روزه‌دارى بگذرد، و یک ساعت بى‌عدالتى در حکومت ) / داورى) ، نزد خدا، بدتر از شصت سال گناه است
10 / 2 صِفاتُ العادِلِ
5722 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن عامَلَ النّاسَ فلَم یَظلِمْهُم، وَحَدَّثَهُم فلَم یَکذِبْهُم، ووَعَدَهُم فلَم یُخلِفْهُم، فَهُو مِمَّن کَمُلَت مُروءَتُهُ، وظَهَرَت عَدالَتُهُ، ووَجَبَت اُخُوَّتُهُ، وحَرُمَت غِیبَتُهُ.(5)
5723 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن صاحَبَ النّاسَ بِالَّذی یُحِبُّ أن یُصاحِبوهُ کانَ عَدلاً.(6)
5724 . عنه صلى الله علیه و آله: ما کَرِهتَهُ لِنَفسِکَ فَاکرَهْ لِغَیرِکَ، وما أحبَبتَهُ لِنَفسِکَ فأحبِبْهُ لِأخیکَ؛ تَکُن عادِلاً فی حُکمِکَ، مُقسِطا فی عَدلِکَ، مُحَبَّا فی أهلِ السَّماءِ، مَودودا فی صُدورِ أهلِ الأرضِ.(7)
5725 . عنه صلى الله علیه و آله عند ما سُئِلَ عَن أبوابِ القِسطِ : إنصافُ النّاسِ مِن نَفسِکَ، وبَذلُ السَّلامِ لِلعالِمِ، وذِکرُ اللّهِ تَعالى فِی الغِنى وَالفاقَةِ، حَتّى لا تُبالِیَ ذُمِمتَ فِی اللّهِ أو حُمِدتَ.(8)
10 / 3 أعدَلُ النّاسِ
5726 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أعدَلُ النّاسِ مَن رَضِیَ لِلنّاسِ ما یَرضى لِنَفسِهِ، وکَرِهَ لَهُم ما یَکرَهُ لِنَفسِهِ.(9)
10 / 2
ویژگى‌هاى عادل
5722 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که با مردم معاشرت کند و ستم روا ندارد، و براى مردم سخن بگوید و به آنان دروغ نگوید، و به مردم وعده دهد و خُلف وعده ننماید، جزو کسانى است که جوان‌مردى‌اش کامل، دادگرى‌اش آشکار، برادرى‌اش واجب، و غیبتش حرام است
5723 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که با مردم به آن صورتى مصاحبت کند که دوست دارد با او مصاحبت کنند، [این] عدل است.
5724 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آنچه براى خود نمى‌پسندى، براى دیگرى نیز مپسند و آنچه براى خود دوست مى‌دارى، براى برادرت نیز دوست بدار تا در داورى‌ات، دادگر و در به پا داشتن برابرى، عدالت‌پیشه و در میان آسمانیان، محبوب و در سینه‌هاى زمینیان، دوست‌داشتنى باشى
5725 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هنگامى که از بخش‌هاى عدالت سؤال شد : انصاف ورزیدن با مردم، هدیه نمودن سلام به دانشمند، و در [هنگام] بى‌نیازى و نیازمندى به یاد خداوند متعال بودن، به طورى که در راه خدا باکى نداشته باشى که مذمّت شوى یا ستایش گردى
10 / 3
عادل‌ترینِ مردم
5726 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عادل‌ترینِ مردم، کسى است که براى مردم، آن چیزى را مى‌پسندد که
براى خود مى‌پسندد، و براى آنها خوش ندارد، آنچه را براى خود خوش ندارد.
5727 . عنه صلى الله علیه و آله وقَد قیلَ لَهُ: اُحِبُّ أن أکونَ أعدَلَ النّاسِ : أحِبَّ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفسِکَ تَکُنْ أعدَلَ النّاسِ.(10)
10 / 4 الانتِصافُ مِن النَّفسِ
5728 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ لا تُطیقُها هذهِ الاُمَّةُ: المُواساةُ لِلأخِ فی مالِهِ، وإنصافُ النّاسِ مِن نَفسِهِ، وذِکرُ اللّهِ على کلِّ حالٍ.(11)
5729 . عنه صلى الله علیه و آله فی وصیَّتهِ لابنِ مَسعودٍ : یابنَ مَسعودٍ، أنصِفِ النّاسَ مِن نَفسِکَ، وانصَحِ الاُمَّةَ وارحَمْهُم، فإذا کُنتَ کذلکَ وغَضِبَ اللّهُ على أهلِ بَلدَةٍ أنتَ فیها وأرادَ أن یُنزِلَ علَیهِمُ العَذابَ نَظَرَ إلَیکَ فرَحِمَهُم بِکَ، یقولُ اللّهُ تعالى: «وَ ما کانَ رَبُّکَ لِیُهْلِکَ اَلْقُرى بِظُلْمٍ وَ أَهْلُها مُصْلِحُونَ» .(12)
5730 . عنه صلى الله علیه و آله: من واسَى الفَقیرَ، وأنصَفَ النّاسَ مِن نَفسِهِ، فذلکَ المؤمِنُ حَقّا.(13)
5727 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله وقتى کسى به او گفت: دوست دارم عادل‌ترینِ مردم باشم : آنچه را براى خود دوست دارى، براى مردم [نیز] دوست داشته باش که [در این صورت،] عادل‌ترینِ مردم خواهى بود
10 / 4
دادخواهى از خود
5728 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که [هیچ یک از افرادِ] این امّت، توان آن را ندارد: سهیم کردن برادر [ِ دینى] در مالش، و انصاف ورزیدنش با مردم، و به یاد خداوند بودن در همه حال
5729 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش به ابن مسعود : اى ابن مسعود! با مردم به انصاف رفتار کن و خیرخواه امّت باش و با آنان، مهربانى کن، که اگر چنین بودى و خداوند بر اهل شهرى که تو در آنى، خشم گرفت و خواست عذاب بر ایشان نازل کند، به تو مى‌نگرد و به واسطه تو، بر آنان رَحْم مى‌آورد خداوند متعال مى‌فرماید: «و پروردگار تو [هرگز] بر آن نبوده که شهرهایى را که مردمش اصلاحگرند، به ستمْ هلاک کند» .
5730 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس فقیر را در مال خود شریک گرداند و با مردم به انصاف رفتار کند، او مؤمن حقیقى است
10 / 5 عِقابُ مَن لَم یَعدِلْ مِنَ الاُمَراءِ
5731 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أوَّلُ مَن یَدخُلُ النّارَ أمیرٌ مُتَسَلِّطٌ لَم یَعدِلْ، وذو ثَروَةٍ مِنَ المالِ لَم یُعطِ المالَ حَقَّهُ، وفَقیرٌ فَخورٌ.(14)
5732 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَنالُ شَفاعَتی ذا سُلطانٍ جائرٍ غَشومٍ.(15)
5733 . عنه صلى الله علیه و آله فی آخِرِ خُطبَتِه بِالمَدینَةِ وقَد سَألَهُ علیٌّ علیه السلام عَن مَنزِلَةِ الأمیرِ الجائرِ : هُوَ رابِعُ أربَعَةٍ، مِن أشدِّ النّاسِ عَذابا یَومَ القِیامَةِ: إبلیسَ، وفِرعَونَ، وقاتِلِ النِّفسِ، ورابِعُهُم سُلطانٌ جائرٌ.(16)
5734 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن وَلِیَ عَشرَةً فَلَم یَعدِلْ فیهِم جاءَ یَومَ القِیامَةِ ویَداهُ ورِجلاهُ ورَأسُهُ فی ثَقبِ فَأسٍ.(17)
10 / 5
کیفر زمامداران بیدادگر
5731 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اوّلین کسانى که در آتشْ داخل مى‌شوند، حاکمِ مسلّطى است که عدالت نورزد، و ثروتمندى که حقّ مالش را نپردازد، و فقیر متکبّر
5732 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شفاعت من به فرمان‌رواى ستمگرِ بى‌انصاف نمى‌رسد.
5733 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در آخرین خطبه‌اش در مدینه، آن گاه که امام على علیه السلام از جایگاه پیشواى ستمگر از ایشان سؤال نمود : او چهارمینِ آن چهار تنى است که عذابشان در روز قیامت، از همگان سخت‌تر است: [یعنى] ابلیس و فرعون و کسى که خودکشى کند و چهارمین آنها فرمان‌رواى ستمگر است.
5734 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس بر ده نفر امیر شود و در مورد آنها عدالت نورزد، در روز قیامت، در حالى مى‌آید که دو دست و دو پا و سرش در بَندند
1) النساء:135.
2) عوالی اللآلی: ج 1 ص 293 ح 177، بحارالأنوار: ج 77 ص 165 ح 2.
3) تنبیه الغافلین: ص 367 ح 551 عن عمر؛ مستدرک الوسائل: ج 11 ص 317 ح 13145 نقلاً عن لُبِّ اللباب.
4) جامع الأخبار: ص 435 ح 1216، بحارالأنوار: ج 75 ص 352 ح 61.
5) الخصال: ص 208 ح 28 عن سلیمان بن الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 1 ح 1.
6) کنز الفوائد: ج 2 ص 162.
7) تحف العقول: ص 14، بحارالأنوار: ج 77 ص 67 ح 6.
8) حلیة الأولیاء: ج 5 ص 207 عن أبی تمیمة.
9) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 395 ح 5840 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام الحسین علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 77 ص 112 ح 2.
10) کنز العمّال: ج 16 ص 128 ح 44154 عن خالد بن الولید.
11) الخصال: ص 125 ح 122 عن أنس بن محمّد أبو مالک عن أبیه عن الإمام الصادق عن أبیه عن جده عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 27 ح 11.
12) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 360 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 109 ح 1.
13) الخصال: ص 47 ح 48 عن جعفر بن إبراهیم الجعفری عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 40 ح 39.
14) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 28 ح 20 عن داوود بن سلیمان بن الفراء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 72 ص 126 ح 8.
15) مستدرک الوسائل: ج 12 ص 99 ح 13627 نقلاً عن القطب الراوندی فی لب اللباب.
16) ثواب الأعمال: ص 338 ح 1 عن أبی هریرة وعبداللّه بن عبّاس، بحارالأنوار: ج 76 ص 367 ح 30.
17) ثواب الأعمال: ص 309 ح 1 عن أنس بن مالک، بحارالأنوار: ج 75 ص 345 ح 40.
