15 / 1
تَفسِیرُ ما وَرَدَ فی ذَمِّ الشُّعَراءِ
الکتاب
» وَ الشُّعَرَآءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ – أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِى کُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ – وَ أَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ – إِلَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّــلِحَـتِ وَ ذَکَرُواْ اللهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُـلِمُواْ وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَـلَمُواْ أَىَّ مُنقَلَبٍ یَنقَلِبُونَ » .(1)
» وَ مَا عَلَّمْنَـهُ الشِّعْرَ وَ مَا یَنبَغِى لَهُ إِنْ هُوَ إِلَا ذِکْرٌ وَقُرْءَانٌ مُّبِینٌ » .(2)
الحدیث
11546.الدرّ المنثور عن أبی الحسن مولى بنى نوفل : إنّ عبدَ اللّه ِ بنَ رَواحةَ وحَسّانَ بنَ ثابتٍ أتَیا رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله حینَ نَزَلَتِ «الشُّعَراءُ» یَبکِیانِ وهو یُقرَأُ «وَالشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الغاوُونَ» حتّى بَلَغَ «إِلّا الّذینَ آمَنُوا وعَمِلُوا الصّالِحاتِ» قالَ : أنتُم «وذَکَرُوا اللّه َ کَثیرا» قالَ : أنتُم «وَانْتَصَرُوامِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» قالَ : أنتُم «وسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ» قالَ : الکُفّارُ .(3)
15 / 1
تفسیر آنچه در نکوهش شاعران آمده است
قرآن
«و شاعران را گم راهان پیروى مى کنند. آیا ندیده اى که آنان ، در هر وادى اى سرگردان اند؟ و آنان اند که چیزهایى مى گویند که انجام نمى دهند ، مگر کسانى [از آنان] که ایمان آورده اند و کارهاى شایسته کرده اند و خدا را بسیار به یاد آورده اند و پس از آن که مورد ستم قرار گرفته اند ، [از خدا] یارى خواسته اند . و کسانى که ستم کرده اند ، به زودى خواهند دانست که به کدام بازگشتگاه ، برخواهند گشت» .
«و [ما] به او شعر نیاموختیم ، و در خور وى هم نیست . این [سخن] ، جز اندرز و قرآنى روشن نیست» .
حدیث
11546.الدرّ المنثور ـ به نقل از ابو الحسن ، وابسته بنى نوفل ـ: هنگامى که سوره شعرا نازل شد ، عبد اللّه بن رَواحه وحسّان بن ثابت [که شعر مى سرودند] ، با چشمِ گریان ، خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمدند . در آن حال ، پیامبر خدا [آیه] «و شاعران را گم راهان پیروى مى کنند» را مى خواند، تا آن که به «مگر آنان که ایمان آورده اند و کار شایسته کرده اند» رسید و فرمود : «شما هستید» . [و نیز خواند:] «و خدا را بسیار به یاد آورده اند» . فرمود : «شما هستید» . [و نیز خواند:] «و بعد از آن که مورد ستم واقع شدند، یارى خواسته اند» . فرمود : «شما هستید» . [و نیز خواند:] «و کسانى که ستم کرده اند ، به زودى خواهند دانست که به چه بازگشتگاهى باز مى گردند» . فرمود : «کافران هستند» .
15 / 2
الشِّعرُ جِهادٌ بِاللِّسانِ
11547.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لَمّا سُئلَ عنِ الشِّعرِ ـ: إنّ المُؤمِنَ مُجاهِدٌ بِسَیفِهِ ولِسانِهِ ، والذی نَفسی بیدِهِ لَکأنّما یَنضِحُونَهم بِالنَّبلِ .(4)
11548.عنه صلى الله علیه و آله ـ لمّا سُئلَ عَمّا أنزَلَهُ اللّه ُ فی الشُّعراءِ: إنّ المؤمِنَ یُجاهِدُ بِسَیفِهِ ولِسانِهِ ، والذی نفسِی بیدِهِ لَکَأنَّما بِوَجهِهِم مِثلُ نَضْحِ النَّبلِ .(5)
11549.عنه صلى الله علیه و آله ـ لحَسّانَ بنِ ثابتٍ ـ: اُهجُ المُشرکینَ؛ فإنّ جَبرئیلَ مَعَکَ .(6)
11550.الدرّ المنثور عن البراء بن عازب : قیلَ : یا رسولَ اللّه ِ ، إنّ أبا سُفیانَ بنَ الحرثِ بنِ عبدِ المُطَّلِبِ یَهجُوکَ ، فقامَ ابنُ رَواحَةَ فقالَ: یا رسولَ اللّه ِ ، اِئذَنْ لی فِیهِ. قالَ : أنتَ الذی تقولُ : ثَبَّتَ اللّه؟ قالَ : نَعَم یا رسولَ اللّه ِ ، قلتُ: ثَبَّتَ اللّه ُ ما أعطاکَ مِن حَسَنٍ تَثبِیتَ موسى ونَصرا مِثلَ ما نَصَرا قالَ : وأنتَ یَفعَلُ اللّه ُ بکَ مِثلَ ذلکَ. ثُمّ وَثَبَ کَعبٌ فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ ، ائذَنْ لی فیهِ. فقالَ : أنتَ الذی تقولُ : هَمَّتْ ؟ قالَ : نَعَم یا رسولَ اللّه ِ ، قلتُ: هَمَّت سُخَینةُ أن تُغالِبَ رَبَّها فَلْیَغْلِبَنَّ مُغالِبَ الغلّابِ قالَ : أما إنَّ اللّه َلم یَنسَ لکَ ذلکَ .(7)
15 / 2
شعر، جهاد زبانى است
11547.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤالى درباره شعر ـ: همانا مؤمن ، با شمشیر و زبان خود ، جهاد مى کند . سوگند به آن که جانم در دست اوست ، شاعران [ـِ مؤمن] با شعر خود ، گویى به دشمن ، تیر مى اندازند .
11548.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤالى درباره آیه اى که خداوند ، دربا: همانا مؤمن ، با شمشیر و زبان خود ، جهاد مى کند . سوگند به آن که جانم در دست اوست ، آنان ، با رویارویى [ـِ زبانىِ] خود، گویى تیر [به دشمن]مى زنند .
11549.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به حسّان بن ثابت ـ: مشرکان را [در شعرت] هجو کن ، که جبرئیل علیه السلام با توست .
11550.الدرّ المنثور ـ به نقل از بَراء بن عازِب ـ: به پیامبر صلى الله علیه و آله گفته شد که ابو سفیان بن حرث بن عبد المطّلب ، شما را هجو مى کند . ابن رواحه برخاست و گفت : اى پیامبر خدا! اجازه بده پاسخ او را بدهم . پیامبر خدا فرمود : «تویى که قصیده ثبّت اللّه را سروده اى؟» . گفت : آرى ، اى پیامبر خدا ! من ، چنین گفته ام : خدا هر نیکویى را که به تو داده است، استوار گردانَد همچنان که موسى را استوار داشت ، و پیروزت کند ، چنان که او را پیروز کرد . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «خدا با تو نیز چنین کند!» . سپس کعب بر جَست و گفت : اى پیامبر خدا! به من ، رخصت ده تا پاسخ او (ابو سفیان) را بدهم . پیامبر خدا فرمود : «تویى که قصیده هَمَّتْ را سروده اى؟» گفت : آرى ، اى پیامبر خدا! من گفته ام : سُخَینه(8) کوشید تا بر پروردگارش چیره شود ولى براى این ، باید بر کسى چیره بشود که بر همه چیره است . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «بدان که خدا ، این را از تو فراموش نکرده است» .
15 / 3
الشِّعرُ المَمدوحُ
11551.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ مِنَ الشِّعرِ لَحِکَما ، وإنّ مِنَ البَیانِ لَسِحرا .(9)
15 / 4
أشعَرُ کَلِمَةٍ وأصدَقُها
11552.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أشعَرُ کَلِمَةٍ تَکَلَّمَت بها العَرَبُ کَلِمَةُ لَبِیدٍ : ألا کُلُّ شَیءٍ ما خَلا اللّه َ باطلُ .(10)
11553.عنه صلى الله علیه و آله : أصدَقُ کَلِمَةٍ قالَها شاعِرٌ کَلِمَةُ لَبِیدٍ: ألا کُلُّ شَیءٍ ما خَلا اللّه َ باطلُ .(11)
15 / 3
شعرِ ستوده
11551.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برخى شعرها ، حکمت هستند و برخى بیان ها ، افسون .
15 / 4
بهترین شعر و درست ترین سخن
11552.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قوى ترین شعرى که عرب گفته ، این مصرع از شعر لَبید است : هلا ! هر چیزى غیر از خدا ، باطل است .
11553.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : درست ترین جمله اى که شاعرى گفته ، این سخن لَبید است : هلا! هر چیزى غیر از خدا ، باطل است
1) الشعراء : 224 ـ 227.
2) یس : 69.
3) الدرّ المنثور : ج 6 ص 334.
4) مجمع البیان : ج 7 ص 326 عن عبدالرحمن بن کعب بن مالک.
5) الدرّ المنثور : ج 6 ص 335 عن کعب بن مالک وفیه «نضج النبل»، و الصحیح ما أثبتناه.
6) الدرّ المنثور : ج 6 ص 336 عن البراء بن عازب.
7) الدرّ المنثور : ج 6 ص 336.
8) لقبى است براى قبیله قریش . م.
9) الأمالی للصدوق: ص 718 ح 987 عن عبداللّه بن زهیر ، بحارالأنوار : ج 71 ص 415 ح 36 ؛ سنن أبی داوود: ج 4 ص 303 ح 5011 عن إبن عبّاس نحوه.
10) صحیح مسلم : ج 1 ص 49 ح 2255 عن أبی هریرة.
11) صحیح مسلم : ج 7 ص 49 ح 2256 عن أبی هریرة.
