9 / 1
النَّهیُ عَن سُؤالِ النّاسِ
الکتاب
» لِلْفُقَرَآءِ الَّذِینَ أُحْصِرُواْ فِى سَبِیلِ اللهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِى الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَآءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَـهُمْ لَا یَسْألُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِیمٌ » .(1)
الحدیث
11459.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لأبی ذرّ ـ: یا أبا ذَرٍّ ، إیّاکَ والسؤالَ فإنّهُ ذُلٌّ حاضرٌ ، وفَقرٌ تَتَعَجَّلُهُ ، وفیهِ حِسابٌ طَویلٌ یَومَ القِیامَةِ.(2)
11460.عنه صلى الله علیه و آله : مَن هَداهُ اللّه ُ لِلإسلامِ وعَلَّمَهُ القرآنَ ثُمّ سَألَ الناسَ کُتِبَ بینَ عَینَیهِ: فَقیرٌ ، إلى یَومِ القِیامَةِ .(3)
9 / 1
نهى از نیازخواهى از مردم
قرآن
«[این صدقات] براى آن [دسته از] نیازمندانى است که در راه خدا ، فرو مانده اند و نمى توانند [براى تأمین هزینه زندگى ،] در زمینْ سفر کنند. از شدّت خویشتندارى ، فرد بى اطّلاع ، آنان را توانگر مى پندارد. آنها را از سیمایشان مى شناسى. با اصرار، [چیزى]از مردم نمى خواهند. و هر مالى [به آنان] انفاق کنید، قطعاً خدا از آن ، آگاه است» .
حدیث
11459.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به ابو ذر ـ: اى ابو ذر! زنهار از سؤال (/ گدایى) ، که در دنیا ، مایه خوارى و فقر است و در روز قیامت ، حسابش طولانى است .
11460.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که خداوند ، او را به اسلامْ هدایت کند و قرآن را به وى بیاموزد و با وجود این حال ، باز هم دستِ نیاز به سوى مردم دراز کند، بر پیشانىِ او نوشته مى شود : «فقیر [باش] تا روز قیامت!» .
9 / 2
النَّهیُ عَن سُؤالِ غَیر اللّه ِ
11461.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِعلیٍّ علیه السلام ـ: یا عَلِیُّ ، لأن اُدخِلَ یَدِی فی فَمِ التِّنِّینِ إلى المَرْفَقِ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن أسألَ مَن لَم یَکُن ثُمَّ کانَ .(4)
11462.عنه صلى الله علیه و آله ـ لأبی ذرّ ـ: یا أبا ذرّ،… إذا سَألتَ فَاسألِ اللّه َ عز و جل ، وإذا استَعَنتَ فاستَعِن بِاللّه ِ .(5)
9 / 3
تَرکُ السُّؤالِ وضِمانُ الجَنَّةِ
11463.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن یَتَکَفَّلُ لِی أن لا یَسألَ النّاسَ شیئا وأتَکَفَّلُ لَهُ بالجَنَّةِ ؟(6)
11464.عنه صلى الله علیه و آله ـ لأبی ذرٍّ حَیثُ ضَمِنَ لَهُ الجَنَّةَ بِشُروطٍ: عَلى أن لا تَسألَ النّاسَ شَیئا ولا سَوْطَکَ إن یَسقُطْ مِنکَ حَتَّى تَنزِلَ إلَیهِ فَتَأخُذَهُ .(7)
11465.عدّة الداعی : قالَ النبیُّ صلى الله علیه و آله یَوما لِأصحابِهِ : تُبایِعونی على أن لا تَسألُوا الناسَ شَیئا ، فکانَ بعدَ ذلک تَقَعُ المِخضَرَةُ مِن یَدِ أحَدِهِم فَیَنزِلُ لَها ، ولا یَقولُ لأحَدٍ : ناوِلْنِیها .(8)
9 / 2
نهى از نیازخواهى از غیر خدا
11461.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به امام على علیه السلام ـ: اى على! اگر دست خود را تا آرنج ، در دهان اَفعى کنم ، برایم خوش تر از آن است که از تازه به دوران رسیده ، چیزى بخواهم .
11462.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به ابو ذر ـ: اى ابو ذر! . . . هر گاه چیزى طلبیدى ، از خداوند عز و جلبطلب و هر گاه کمک خواستى ، از خدا ، کمک بخواه .
9 / 3
ترک نیازخواهى و تضمین بهشت
11463.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چه کسى به من قول مى دهد که از مردم چیزى نخواهد ، تا من ، قول بهشت را به او دهم؟
11464.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به ابو ذر ، هنگامى که بهشت را با شرایطى براى او: به شرط آن که هیچ چیز از مردم نخواهى ؛ حتّى اگر تازیانه ات به زمین افتاد ، خودت پیاده شوى و آن را بردارى .
11465.عدّة الداعی : روزى پیامبر خدا ، به اصحاب خود فرمود: «با من بیعت کنید بر این که چیزى از مردم نخواهید» . از آن پس، اگر چوبْ دستِ کسى از دستش مى افتاد ، خودش [از مرکَب] پیاده مى شد و آن را بر مى داشت و به کسى نمى گفت : آن را به من بده .
9 / 4
مواردُ جَوازِ المَسألَةِ
11466.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ المَسألَةَ لا تَحِلُّ إلّا لِفَقرٍ مُدقِعٍ ، أو غُرْمٍ مُقطِعٍ(9) (10)
9 / 5
التَّحذِیرُ مِن السُّؤالِ عَن ظَهرِ غِنىً
11467.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن سَألَ الناسَ أموالَهُم تَکَثُّرا فإنّما هِی جَمْرةٌ ، فَلْیَستَقِلَّ مِنهُ أو لِیَستَکثِرْ .(11)
11468.عنه صلى الله علیه و آله : مَن سَألَ عن ظَهرِ غِنىً فَصُداعٌ فی الرأسِ وداءٌ فی البَطنِ .(12)
11469.عنه صلى الله علیه و آله : الذی یَسألُ مِن غَیرِ حاجَةٍ کَمِثلِ الذی یَلتَقِطُ الجَمْرَ .(13)
9 / 6
الحَثُّ عَلى الاستِغناءِ عَنِ النّاسِ
11470.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن سَألَنا أعطَیناهُ ، ومَنِ استَغنى أغناهُ اللّه ُ .(14)
11471.عنه صلى الله علیه و آله : لو أنّ أحَدَکُم یَأخُذُ حَبلاً فَیَأتِی بِحُزْمَةِ حَطَبٍ على ظَهرِهِ فَیَبِیعُها فَیَکُفُّ بها وَجهَهُ خَیرٌ لَهُ مِن أن یَسألَ .(15)
9 / 4
آن جا که نیازخواهى ، رواست
11466.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیازخواهى ، روا نیست، مگر براى [رفع] فقر کُشنده یا وامِ کمرشکن .
9 / 5
هشدار درباره نیازخواهى ، هنگام بى نیازى
11467.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که از روىِ فزون خواهى ، دستِ نیاز به سوى مردم دراز کند ، این کار ، جز اَخگرى از آتش نیست ؛ چه کم بخواهد ، چه زیاد .
11468.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در حال بى نیازى ، دست سؤالْ دراز کند ، نتیجه اش دردى در سر و دردى در دل (بیمارى هاى روانى ) است!
11469.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که بدون احتیاج ، نیازخواهى مى کند، همانند کسى است که اَخگرى از آتش به کف گیرد .
9 / 6
ترغیب به بى نیازى از مردم
11470.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که از ما چیزى بخواهد ، به او مى دهیم، و هر که بى نیازى جوید ، خداوند ، او را بى نیاز مى گردانَد .
11471.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر هر یک از شما ریسمانى بر گیرد و پشته اى هیزم بیاورد و بفروشد و با این کار ، آبروى خود را حفظ کند ، بهتر از آن است که دستِ نیازخواهى دراز کند .
9 / 7
طَلَبُ المَعروفِ مِن أهلِهِ
11472.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اُطلُبُوا المَعروفَ والفَضلَ مِن رُحَماءِ اُمَّتی تَعِیشُوا فی أکنافِهِم .(16)
9 / 8
التَّحذِیرُ عَن رَدِّ السّائِلِ
الکتاب
» وَ أَمَّا السَّآئِلَ فَلَا تَنْهَرْ » .(17)
الحدیث
11473.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا تَرُدُّوا السائلَ ولَو بظِلفٍ مُحْرَقٍ .(18)
11474.عنه صلى الله علیه و آله : لا تُخَیِّبْ راجِیَکَ فَیَمقُتَکَ اللّه ُ ویُعادِیَکَ .(19)
11475.عنه صلى الله علیه و آله : لا تَقطَعُوا على السائلِ مَسألَتَهُ فلَولا أنَّ المَساکینَ یَکذِبُونَ ما أفلَحَ مَن رَدَّهُم .(20)
11476.عنه صلى الله علیه و آله : لَولا أنَّ السُّؤّالَ یَکذِبُونَ ما قَدُسَ مَن رَدَّهُم .(21)
11477.الإمام علیٌ علیه السلام ـ فی مکارمِ أخلاقِ النبیِّ صلى الله علیه و آله ـ: ما سُئلَ شیئا قَطُّ فقالَ : لا ، وما رَدَّ سائلاً حاجَةً إلّا بها ، أو بمَیسورٍ مِن القَولِ .(22)
9 / 7
نیکى خواستن از اهل آن
11472.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى و بخشش را از بخشندگان [و مهربانان] امّت من بخواهید تا در سایه آنان ، زندگى کنید .
9 / 8
هشدار درباره رد کردن نیازخواه
قرآن
«و نیازخواه را مَران » .
حدیث
11473.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیازخواه را نومید بر نگردانید ، حتّى اگر با پاچه سوخته[ى گوسفندى] باشد .
11474.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى را که به تو امید بسته است ، نومید مگردان ، که به خشم و دشمنى خدا ، گرفتار مى آیى .
11475.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خواهش نیازخواه را رد نکنید . اگر دروغگویىِ مستمندان نبود ، دستِ رد زننده به سینه آنان ، هرگز رستگار نمى شد .
11476.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر نبود که نیازخواهان دروغ مى گویند ، کسى که آنها را نومید بر مى گردانْد، هرگز پاک نمى شد .
11477.امام على علیه السلام ـ در بیان خصلت هاى والاى پیامبر صلى الله علیه و آ: هرگز چیزى از ایشان خواسته نشد ، که بگوید : «نه» ، و دست رد بر سینه هیچ نیازخواهى نزد ؛ بلکه یا نیازش را بر مى آورد، یا با زبان خوش ، جواب مى کرد .
11478.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : ما مَنَعَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله سائلاً قَطُّ ، إن کانَ عِندَهُ أعطى ، وإلّا قالَ : یَأتِی اللّه ُ بِهِ .(23)
11479.عنه علیه السلام : جاءَ رَجُلٌ إلى النبیِّ صلى الله علیه و آله ، قالَ : یا رسولَ اللّه ِ، أفِی المالِ حَقٌّ سِوَى الزَّکاةِ ؟ قالَ : نَعَم ، على المُسلمِ أن یُطعِمَ الجائعَ إذا سَألَهُ ویَکْسُوَ العارِیَ إذا سَألَهُ . قالَ: إنّهُ یَخافُ أن یَکونَ کاذِبا ، قالَ : أفلا یَخافُ صِدقَهُ ؟ !(24)
9 / 9
النَّوادِرُ
11480.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أجرُ السائلِ فی حَقٍّ لَهُ کَأجرِ المُتَصَدِّقِ علَیهِ .(25)
11481.عنه صلى الله علیه و آله : اُنظُرُوا إلى السائلِ، فإن رَقَّتْ لَهُ قُلوبُکُم فَأعطُوهُ ، فإنّهُ صادِقٌ .(26)
11482.عنه صلى الله علیه و آله : الأیدِی ثلاثٌ : فَیَدُ اللّه ِ عزّوجلّ العُلیا ، ویَدُ المُعطِی التی تَلِیها ، ویَدُ السائلِ السُّفلى فَأعْطِ الفَضلَ ولا تُعجِزْ نَفسَکَ .(27)
11483.عنه صلى الله علیه و آله : شَهادَةُ الذی یَسألُ فی کَفِّهِ تُرَدُّ .(28)
11478.امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا ، هرگز نیازخواهى را نومید نکرد . اگر چیزى داشت ، به او مى داد ، و گر نه ، مى گفت : «خدا ، حاجتت را برآورَد !» .
11479.امام صادق علیه السلام : مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : اى پیامبر خدا ! آیا در اموال، حقّى جز زکات ، وجود دارد؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «آرى . مسلمان ، باید هر گاه گرسنه اى از او غذا خواست ، غذایش دهد و هر گاه برهنه اى از او لباس خواست ، وى را بپوشانَد» . مرد گفت: مى ترسد که [نیازخواه] دروغ بگوید . پیامبر خدا فرمود : «آیا نمى ترسد که راست بگوید؟!» .
9 / 9
گوناگون
11480.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اجر کسى که حقّ خود را در خواست کند ، همانند اجر آن کسى است که به او صدقه [و حقّش را] مى دهد .
11481.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به نیازخواه بنگرید . اگر دلتان به حال او سوخت ، عطایش دهید ؛ چرا که او راست مى گوید .
11482.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دست ها ، سه گونه اند : دست خداوند عز و جل ـ که دست برتر است ـ ، و دست بخشنده ـ که بعد از آن است ـ ، و دستِ نیازخواه ـ که دستِ زیرین (گیرنده) است . پس بخشنده باش و خود را ناتوان و درمانده مساز .
11483.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شهادت دادن کسى که دستِ نیازخواهى دراز مى کند ، پذیرفته نیست .
1) البقرة : 273.
2) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 375 ح 5762 عن حماد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 77 ص 60 ح 3.
3) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 9.
4) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 373 ح 5762 عن حماد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 59 ح 3.
5) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 377 ح 2661 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 87 ح 3.
6) کنز العمّال : ج 6 ص 627 ح 17142 عن ابن جریر.
7) کنز العمّال : ج 6 ص 503 ح 16730 عن أبی ذرّ.
8) عدّة الداعی : ص 89 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 158 ح 37.
9) وفی المصدر : «مفظع» وما اثبتناه من بحار الأنوار.
10) جامع الأخبار : ص 379 ح 1062 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 156 ح 29.
11) جامع الأخبار : ص 380 ح 1066 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 156 ح 29.
12) جامع الأخبار : ص 379 ح 1065 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 156 ح 29.
13) کنز العمّال : ج 6 ص 495 ح 16693 عن حبشی بن جنادة.
14) الکافی : ج 2 ص 138 ح 2 عن أبی خدیجه سالم بن مکرم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 22 ص 128 ح 102.
15) عدة الداعی : ص 90 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 158 ح 37.
16) أعلام الدین : ص 276 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 160 ح 38.
17) الضحى : 10.
18) جامع الأخبار : ص 385 ح 1074.
19) الأمالی للطوسی : ص 299 ح 589 عن المنصور عن عم أبیه عن الإمام الهادی عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 75 ص 173 ح 2.
20) الکافی : ج 4 ص 15 ح 1 عن إسماعیل بن أبی زیاد السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 158 ح 37.
21) جامع الأخبار : ص 385 ح 1076 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 170 ح 2.
22) مکارم الأخلاق : ج 1 ص 61 ح 55 عن الإمام الحسن عن أخیه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 16 ص 152 ح 4.
23) الکافی : ج 4 ص 15 ح 5 عن أبی أسامة زید الشحام عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 16 ص 269 ح 84.
24) جامع الأخبار : ص 378 ح 1059 ، بحارالأنوار : ج 75 ص 461 ح 14.
25) النوادر للراوندی : ص 87 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 157 ح 33.
26) النوادر للراوندی : ص 86 ح 9 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 171 ح 4.
27) الخصال : ص 133 ح 144 عن مالک بن نضلة ، بحارالأنوار : ج 74 ص 409 ح 9.
28) عدة الداعی : ص 89 ، بحارالأنوار : ج 104 ص 317 ح 15.
