19 / 1
فَضلُ ذِکرِ اللهِ
الکتاب
«اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اَللهِ أَلا بِذِکْرِ اَللهِ تَطْمَئِنُّ اَلْقُلُوبُ».(1)
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اَللهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ اَلْخاسِرُونَ» .(2)
الحدیث
8341 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ رَبِّی أمَرَنِی أن یکونَ نُطقِی ذِکراً، وصَمتِی فِکراً، ونَظَرِی عِبرَةً.(3)
19 / 2
قیمَةُ الذِّکرِ
الکتاب
«اُتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ اَلْکِتابِ وَ أَقِمِ اَلصَّلاةَ إِنَّ اَلصَّلاةَ تَنْهى عَنِ اَلْفَحْشاءِ وَ اَلْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اَللهِ
أَکْبَرُ وَ اَللهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ».(4)
19 / 1
فضیلت یاد خدا
قرآن
«همان کسانى که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام مى‌گیرد. آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش مى‌یابد».
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! [زنهار]اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند، و هر کس چنین کند، آنان خود زیانکاران‌اند».
حدیث
8341 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پروردگارم به من فرمود که گفتارم، ذکر [خدا] باشد و سکوتم، اندیشیدن و نگاهم، عبرت آموختن.
19 / 2
ارزشِ به یاد خدا بودن
قرآن
«آنچه از کتاب به سوى تو وحى شده است، بخوان، و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند، بازمى‌دارد؛ و قطعاً یاد خدا بالاتر است، و خدا مى‌داند چه مى‌کنید» .
الحدیث
8342 . رسول الله صلى الله علیه و آله: لا تَختارَنَّ(5) عَلى ذِکرِ اللهِ شَیئاً فإنّهُ یقولُ: «وَ لَذِکْرُ اَللهِ أَکْبَرُ» .(6)
8343 . مکارم الأخلاق: رسول الله صلى الله علیه و آله لَیسَ عَمَلٌ أحَبَّ إلى اللهِ تعالى ولا أنجى لِعَبدٍ مِن کُلِّ سیّئةٍ فی الدنیا والآخِرَةِ مِن ذِکرِ اللهِ. قیلَ: ولا القتالُ فی سبیلِ اللهِ؟ قالَ: لولا ذِکرُ اللهِ لم یُؤمَرْ بالقِتالِ.(7)
8344 . الإمام الباقر علیه السلام: قال النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله لأَصْحَابِهِ أَ لا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ أَعْمَالِکُمْ وَ أَزْکَاهَا عِنْدَ مَلِیکِکُمْ وَ أَرْفَعِهَا فِی دَرَجَاتِکُمْ وَ خَیْرٍ لَکُمْ مِنَ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ وَ خَیْرٍ لَکُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّکُمْ فَتَقْتُلُونَهُمْ وَ یَقْتُلُونَکُمْ؟
قَالُوا: بَلَى یَا رَسُولَ اللهِ.
قَالَ: ذِکْرُ اللهِ کَثِیراً.(8)
19 / 3
الحَثُّ عَلى کَثرةِ الذِّکرِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اُذْکُرُوا اَللهَ ذِکْراً کَثِیراً- وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً».(9)
حدیث
8342 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ چیزى را بر یاد خدا ترجیح مده؛ چرا که او مى‌فرماید: «ویاد خدا بزرگ‌تر است».
8343 . مکارم الأخلاق: پیامبر خدا فرمود: «هیچ عملى نزد خداوند متعال، محبوب‌تر و هیچ عاملى در نجات بنده از هر گناهى در دنیا و آخرت، مؤثّرتر از ذکر خدا نیست».
گفته شد: حتّى جنگ در راه خدا؟
فرمود: «اگر یاد خدا در میان نبود، دستور جنگ داده نمى‌شد».
8344 . امام باقر علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: «آیا به شما نگویم که بهترین و پاکیزه‌ترین اعمال شما نزد خدایتان چیست و چه چیز درجات شما را بیش از هر چیز، بالا مى‌برد و از درهم و دینار برایتان بهتر است و [حتّى] از این که با دشمن رو به رو شوید و بکشید و کشته شوید، ارزشمندتر است»؟
گفتند: آرى، اى پیامبر خدا!
فرمود: «بسیار به یاد خداوند عز و جل بودن».
19 / 3
تشویق به بسیار یاد کردن خدا
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! خدا را یاد کنید، یادى بسیار. و صبح و شام، او را به پاکى بستایید» .
«کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً- وَ نَذْکُرَکَ کَثِیراً».(10)
الحدیث
8345 . رسول الله صلى الله علیه و آله: عَلیکَ بتِلاوَةِ القرآنِ وذِکرِ اللهِ کثیراً، فإنّهُ ذِکرٌ لکَ فی السماءِ ونورٌ لکَ فی الأرضِ.(11)
8346 . عنه صلى الله علیه و آله وقد سُئِلَ: اُحِبُّ أن أکونَ أخَصَّ الناسِ إلى اللهِ تعالى؟ : أکثِرْ ذِکرَ اللهِ تَکُن أخَصَّ العِبادِ إلى اللهِ تعالى.(12)
19 / 4
الحثُّ عَلى دَوامِ الذِّکرِ
8347 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ما مِن ساعةٍ تَمُرُّ بابنِ آدَمَ لَم یَذکُرِ اللهَ فیها إلّا حَسِرَ علَیها یَومَ القیامَةِ.(13)
19 / 5
الذّاکِرون
الکتاب
«إِنَّ اَلْمُسْلِمِینَ وَ اَلْمُسْلِماتِ وَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُؤْمِناتِ وَ اَلْقانِتِینَ وَ اَلْقانِتاتِ وَ اَلصّادِقِینَ وَ اَلصّادِقاتِ وَ اَلصّابِرِینَ وَ اَلصّابِراتِ وَ اَلْخاشِعِینَ وَ اَلْخاشِعاتِ وَ اَلْمُتَصَدِّقِینَ وَ اَلْمُتَصَدِّقاتِ وَ اَلصّائِمِینَ وَ اَلصّائِماتِ وَ اَلْحافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ اَلْحافِظاتِ وَ اَلذّاکِرِینَ اَللهَ کَثِیراً وَ اَلذّاکِراتِ أَعَدَّ اَللهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً».(14)
«تا تو را فراوان تسبیح گوییم، و بسیار به یاد تو باشیم» .
حدیث
8345 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر تو باد تلاوت قرآن و بسیارىِ یاد خدا؛ چرا که آن در آسمان، براى تو نام (آوازه) است و در زمین، نور.
8346 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله آن گاه که کسى به ایشان گفت: دوست دارم که خاصّ‌ترین بنده خداوند متعال باشم : خدا را فراوان یاد کن تا خاصّ‌ترین بنده خداوند متعال باشى.
19 / 4
تشویق به مداومت بر ذکر
8347 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر لحظه‌اى که بر آدمى بگذرد و در آن به یاد خدا نباشد، در روز رستاخیز براى آن لحظه افسوس مى‌خورد.
19 / 5
یاد کنندگان خدا
قرآن
«مردان و زنان مسلمان، و مردان و زنان با ایمان، و مردان و زنان عبادت‌پیشه، و مردان و زنان راستگو، و مردان و زنان شکیبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه‌دهنده، و مردان و زنان روزه‌دار، و مردان و زنان پاک‌دامن، و مردان و زنانى که خدا را فراوان یاد مى‌کنند، خدا براى [همه]آنان آمرزشى و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است».
476
الحدیث
8348 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الذاکِرُ فی الغافِلینَ کالمُقاتِلِ فی الفارِّینَ.(15)
8349 . عنه صلى الله علیه و آله: کُلُّ أحَدٍ یَموتُ عَطْشانَ إلّا ذاکِرَ اللهِ.(16)
8350 . کنزالعمّال عن عصمة بن مالک عن رسول الله صلى الله علیه و آله: أحَبُّ الأعمالِ إلى اللهِ سُبْحَةُ الحدیثِ. . . قیلَ: وما سُبْحَةُ الحدیثِ؟ قالَ: یکونُ القومُ یُحَدِّثونَ والرَّجُلُ یُسَبِّحُ.(17)
19 / 6
الذّاکِرُ بِمَنزلَةِ المُصَلِّی
الکتاب
«اَلَّذِینَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ».(18)
«إِنَّنِی أَنَا اَللهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ اَلصَّلاةَ لِذِکْرِی».(19)
الحدیث
8351 . رسول الله صلى الله علیه و آله: لا تَزالُ مُصلِّیاً قانِتاً ما ذَکَرتَ اللهَ، قائماً وقاعِداً أو فی سُوقِکَ أو فی نادِیکَ أو حَیثُما کُنتَ.(20)
19 / 7
الذّاکِرُ جَلیسُ اللهِ
8352 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنّ موسى بنَ عِمرانَ علیه السلام لَمّا ناجى رَبَّهُ عز و جل قالَ: یا ربِّ، أبَعیدٌ أنتَ مِنّی فَاُنادِیَکَ أمْ قَریبٌ فَاُناجِیَکَ؟ فأَوحَى اللهُ عز و جل إلیه: أنا جَلِیسُ مَن ذَکَرَنی.(21)
حدیث
8348 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که در میان غافلانْ به یاد خدا باشد، مانند کسى است که در میان فراریان [از جنگ]مى‌جنگد.
8349 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همه تشنه مى‌میرند، مگر ذاکر خدا.
8350 . کنز العمّال به نقل از عصمة بن مالک : پیامبر خدا فرمود: «محبوب‌ترین کارها نزد خداوند، تسبیحِ سخن است» . . . .
گفته شد: تسبیح سخن چیست؟
فرمود: «این که عدّه‌اى مشغول صحبت کردن باشند و انسان، تسبیح خدا گوید».
19 / 6
یاد کننده خدا، به منزله نمازگزار است
قرآن
«همان کسانى که بر نمازشان پایدارى مى‌کنند».
«منم، من، خدایى که جز من خدایى نیست. پس مرا پرستش کن و به یاد من، نماز بر پا دار».
حدیث
8351 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تا وقتى به یاد خدا باشى، ایستاده یا نشسته، در بازار یا در محفل صمیمى و یا هر کجا که باشى، پیوسته در حال نماز و عبادت هستى.
19 / 7
یاد کننده خدا، همنشین خداست
8352 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: موسى بن عمران علیه السلام چون با پروردگار خویش به راز و نیاز پرداخت، گفت: پروردگارا! آیا تو از من دورى تا آوازت دهم یا به من نزدیکى تا با تو نجوا کنم؟
خداوند عز و جل وحى فرمود: «من، همنشین کسى هستم که مرا یاد کند».
8353 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ موسى: یا ربِّ، أقَریبٌ أنتَ فَاُناجِیَکَ أمْ بَعیدٌ فَاُنادِیَکَ؟ فإنّی اُحِسُّ صَوتَکَ ولا أراکَ، فأَینَ أنتَ؟ فقالَ اللهُ: أنا خَلفَکَ وأمامَکَ وعَن یمینِکَ وعَن شِمالِکَ. یا موسى، أنا جَلِیسُ عَبدِی حینَ یَذکُرُنی، وأنا مَعَهُ إذا دَعانِی.(22)
19 / 8
اُذکُرُونِی أذکُرْکُم
الکتاب
«فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اُشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُونِ».(23)
الحدیث
8354 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ تعالى: لایَذکُرُنی عَبدٌ فی نَفسِهِ إلّا ذَکَرتُهُ فی مَلَأٍ مِن ملائکَتی، ولا یَذکُرُنی فی مَلَأٍ إلّا ذَکَرتُهُ فی الرَّفیقِ الَأعلى.(24)
19 / 9
ثَمَراتُ الذِّکرِ
أ- حیاةُ القلوبِ
8355 . رسول الله صلى الله علیه و آله: بِذِکرِ اللهِ تَحیا القُلوبُ، وبِنِسیانِهِ مَوتُها.(25)
8353 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: موسى علیه السلام گفت: پروردگارا! آیا تو نزدیکى تا با تو نجوا کنم؟ یا دورى که آوازت دهم؟ زیرا صدایت را حسّ مى‌کنم؛ امّا تو را نمى‌بینم. تو کجایى؟
خداوند فرمود: «من پشت سرِ تو و رو به روى تو و طرف راست و چپ تو هستم. اى موسى! من، همنشین بنده خود هستم، آن گاه که مرا یاد مى‌کند و با او هستم، هرگاه که مرا مى‌خواند».
19 / 8
به یاد من باشید تا به یاد شما باشم
قرآن
«پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم؛ و شکرانه‌ام را به جاى آرید؛ و با من، ناسپاسى نکنید».
حدیث
8354 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال فرمود: «هیچ بنده‌اى در [دل] خود مرا یاد نکند، مگر آن که او را در میان جمعى از فرشتگانم یاد مى‌کنم؛ و در میان جمع مرا یاد نکند، مگر آن که او را در رفیق اَعلى (نزد خود) یاد مى‌کنم».
19 / 9
ثمرات یاد خدا
الف- زنده شدن دل‌ها
8355 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با یاد خدا، دل‌ها زنده مى‌شوند و با فراموش کردن او، مى‌میرند.
ب- شِفاءُ القلوبِ
8356 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ذِکرُ اللهِ شِفاءُ القُلوبِ.(26)
8357 . عنه صلى الله علیه و آله: علَیکُم بِذِکر اللهِ فإنّهُ شِفاءٌ، وإیّاکُم وذِکرَ الناسِ فإنّهُ داءٌ.(27)
ج- مَطرَدَةُ الشَّیطانِ
8358 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ الشَّیطانَ واضِعٌ(28) خَطمَهُ عَلى قَلبِ ابنِ آدَمَ، فإذا ذَکَرَ اللهَ سُبحانَهُ خَنَسَ، وإذا نَسِیَ التَقَمَ قَلبَهُ، فذلکَ الوَسواسُ الخَنَّاسُ.(29)
د- أمانٌ مِنَ النِّفاقِ
8359 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن أکثَرَ مِن ذِکرِ اللهِ فقد بَرِئَ مِنَ النِّفاقِ.(30)
ه- حُبُّ اللهِ
8360 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن أکثَرَ ذِکرَ اللهِ عز و جل أحَبَّهُ الله.(31)
و- العِصمةُ
8361 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ سبحانَهُ: إذا عَلِمتُ أنَّ الغالِبَ على عَبدِی الاشتِغالُ بِی نَقَلتُ شَهوَتَهُ فی مَسألَتِی ومُناجاتِی، فإذا کانَ عَبدِی کَذلِکَ فأَرَادَ أن یَسهُوَ حُلْتُ بَینَهُ وبَینَ أن یَسهُوَ، اُولئکَ أولیائی حقّاً، اُولئکَ الأبطالُ حقّاً.(32)
ب- شفاى دل‌ها
8356 . پیامبرخدا صلى الله علیه و آله: یاد خدا، شفاى دل‌هاست.
8357 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد به یاد خدا بودن که یاد خدا شفاست. بپرهیزید از یاد مردم، که آن درد و بیمارى است.
ج- دور شدن شیطان
8358 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا شیطان، پوزه خود را بر روى دل آدمیزاد نهاده است. هرگاه او خدا را یاد کند، شیطان پوزه‌اش را کنار مى‌کشد و هرگاه خدا را از یاد ببرد، شیطان در آن نجوا (وسوسه) مى‌کند. این است [معناى] وسواسِ خنّاس.
د- ایمنى از نفاق
8359 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خدا را بسیار یاد کند، از نفاق به دور مى‌مانَد.
ه- دوستى خدا
8360 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که بسیار به یاد خدا عز و جل باشد، خداوند دوستش مى‌دارد.
و- مصونیت
8361 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند سبحان فرمود: «چون بدانم که یادِ من بر جان بنده‌ام چیره گشته است، خواهش او را متوجّه سؤال و مناجات با خود مى‌کنم. پس چون بنده‌ام چنین شود، هرگاه بخواهد دچار سهو و غفلت شود، مانع غفلتش مى‌شوم. اینان، دوستان حقیقى من و قهرمانان واقعى هستند».
8362 . عنه صلى الله علیه و آله: یقولُ اللهُ عز و جل: إذا کانَ الغالِبُ على العَبدِ الاشتِغالَ بِی، جَعَلتُ بُغیَتَهُ ولَذَّتَهُ فی ذِکرِی، فإذا جَعَلتُ بُغیَتَهُ ولَذَّتَهُ فی ذِکرِی عَشِقَنی وعَشِقتُهُ، فإذا عَشِقَنی وعَشِقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فیما بَینی وبَینَهُ، وصَیَّرتُ ذلِکَ تَغالُباً علَیهِ، لا یَسهُو إذا سَها الناسُ، اُولئکَ کلامُهُم کلامُ الأنبیاءِ، اُولئکَ الأبطالُ حقّاً.(33)
19 / 10
تَأَکُّدُ استِحبابِ ذِکرِ اللهِ فی مَواقِفَ
أ- عِند دُخولِ الأَسواقِ
8363 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن ذَکَرَ اللهَ فی السُّوقِ مُخلِصاً عِندَ غَفلَةِ الناسِ وشُغلِهِم بما هُمْ فِیهِ کَتَبَ اللهُ لَهُ ألفَ حَسَنةٍ ویَغفِرُ اللهُ لَهُ یَومَ القِیامَةِ مَغفِرَةً لَم تَخطُرْ عَلى قَلبِ بَشَرٍ.(34)
ب- عِند الغَضَبِ
8364 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أوحَى اللهُ إلى نبیٍّ مِن أنبیائهِ: ابنَ آدَمَ، اذکُرنِی عِندَ غَضَبِکَ أذکُرْکَ عِندَ غَضَبِی، فلا أمحَقُکَ فیمَن أمحَقُ.(35)
ج- عِند الهَمِّ والحُکمِ والقِسمَةِ
8365 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اُذکُرِ اللهَ عِندَ هَمِّکَ إذا هَمَمتَ، وعِندَ لِسانِکَ إذا حَکَمتَ، وعِندَ یَدِکَ إذا قَسَمتَ.(36)
8362 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «هرگاه یاد من بر بنده‌ام غالب شود، خواهش و خوشى او را در یاد خود، قرار دهم و چون خواهش و خوشى او را در یاد خود قرار دهم، عاشق من شود و من نیز عاشق او گردم و چون عاشق یکدیگر شدیم، حجاب میان خود و او را بردارم و عشق خود را بر جان او چیره گردانم؛ چندان که مانند دیگر مردم، دچار سهو و غفلت نمى‌شود. سخن اینان، سخن پیامبران است. اینان، قهرمان واقعى هستند».
19 / 10
تأکید بر موارد استحباب یاد خدا
الف- هنگام ورود به بازارها
8363 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر کسى در بازار، هنگامى که دیگر مردمان [از یاد خدا]غافل‌اند و سرگرم کار خود هستند، به یاد خدا باشد، خداوند، هزار حسنه برایش منظور مى‌دارد و در روز رستاخیز، چنان او را بیامرزد که به ذهن هیچ کس خطور نکرده باشد.
ب- هنگام خشم
8364 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند به یکى از پیامبرانش وحى فرمود: «اى پسر آدم! هنگام خشم، به یاد من باش تا من نیز در هنگام خشم، به یاد تو باشم و تو را با دیگران هلاک نگردانم».
ج- هنگام غم، داورى و تقسیم
8365 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه اراده کارى کردى، خدا را به اراده خود یادآورى کن. هر گاه خواستى حکمى دهى، خدا را به یاد زبان خود بیاور و هر گاه خواستى چیزى را تقسیم کنى، خدا را به دست خود، یادآورى کن.
19 / 11
حَقیقةُ الذِّکرِ
8366 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن أطاعَ اللهَ عز و جل فَقَد ذَکَرَ اللهَ وإن قَلَّتْ صلاتُهُ وصِیامُهُ وتلاوَتُهُ لِلقرآنِ.(37)
19 / 12
أهلُ الذِّکرِ
الکتاب
«رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اَللهِ وَ إِقامِ اَلصَّلاةِ وَ إِیتاءِ اَلزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ اَلْقُلُوبُ وَ اَلْأَبْصارُ».(38)
«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّ رِجالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ».(39)
الحدیث
8367 . رسول الله صلى الله علیه و آله فی قولِهِ تعالى: «فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّکْرِ. . .» : الذِکرُ أنا، والأئمَّةُ: أهلُ الذِکرِ.(40)
19 / 13
فَضلُ مَن یُذکِّرُ اللهَ رُؤیتُهُ
8368 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أولیاءُ اللهِ الذینَ إذا رُؤوا ذُکِرَ اللهُ.(41)
19 / 11
حقیقت یاد خدا
8366 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس از خداوند عز و جل فرمان بَرد، خدا را یاد کرده است، هرچند نماز خواندن و روزه گرفتن و قرآن خواندنش اندک باشد.
19 / 12
اهل ذکر
قرآن
«مردانى که نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمى‌دارد، و از روزى که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیرورو مى‌شود، مى‌هراسند».
«و پیش از تو [هم]جز مردانى که بدیشان وحى مى‌کردیم، گسیل نداشتیم. پس اگر نمى‌دانید، از پژوهندگان کتاب‌هاى آسمانى جویا شوید».
حدیث
8367 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره آیه «پس، از اهل ذِکر بپرسید» : [مقصود از] ذِکر، من هستم و اهل ذِکر، امامان هستند.
19 / 13
ارزش کسانى که مشاهده آنها یادآور خداست
8368 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اولیا و دوستان خدا، کسانى هستند که مشاهده آنها، خدا را به یاد آورد.
8369 . عنه صلى الله علیه و آله: خِیارُکُمُ الذینَ إذا رُؤوا ذُکِرَ اللهُ.(42)
8370 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُکُمُ الذینَ إذا رُؤوا ذُکِرَ اللهُ تعالى لِرُؤیَتِهِم.(43)
8371 . عنه صلى الله علیه و آله: خِیارُکُم مَن ذَکَّرَکُم بِاللهِ رُؤیَتُهُ، وزادَ عِلمَکُم مَنطِقُهُ، ورَغَّبَکُم فی الآخِرَةِ عَمَلُهُ.(44)
19 / 14
ما یوجِبُ دَوامَ الذِّکرِ
8372 . الإمام علیّ علیه السلام فی ذِکرِ حَدیثِ مِعراجِ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آل : قالَ اللهُ تَعالى: . . . یا أحمَدُ. . . دُم على ذِکرِی، فقالَ: یا ربِّ، کیفَ أدُومُ على ذِکرِکَ؟ فقالَ: بالخَلوَةِ عنِ الناسِ، وبُغضِکَ الحُلوَ والحامِضَ، وفَراغِ بَطنِکَ وبَیتِکَ مِنَ الدنیا.(45)
19 / 15
الذِّکرُ الخَفیُّ
الکتاب
«وَ اُذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً وَ دُونَ اَلْجَهْرِ مِنَ اَلْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ اَلْغافِلِینَ».(46)
الحدیث
8373 . کنزالعمّال عن ضمرة بن حبیب عن رسول الله صلى الله علیه و آله: اُذْکُروا اللهَ ذِکراً خامِلاً، قیلَ: وما الذِّکرُ الخامِلُ؟ قالَ: الذِّکرُ الخَفِیُّ.(47)
8369 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین شما آنان‌اند که دیدنشان یادآور خدا باشد.
8370 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین افراد شما، کسانى هستند که بر اثر دیدن آنها، خداوند به یاد آورده شود.
8371 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترینِ شما کسى است که دیدنِ او شما را به یاد خدا اندازد و گفتارش بر دانش شما بیفزاید و کردارش شما را مشتاق آخرت کند.
19 / 14
عوامل تداوم یاد خدا
8372 . امام على علیه السلام در بیان حدیث معراج پیامبر صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرمود: «اى احمد! . . . . همواره به یاد من باش».
پیامبر خدا گفت: پروردگارا! چگونه همواره به یاد تو باشم.
فرمود: «با کناره گرفتن از مردم، و نفرت از ترش و شیرین، و خالى نگه داشتن شکم و خانه‌ات از دنیا».
19 / 15
ذکر نهانى
قرآن
«و در دل خویش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرّع و ترس، بى صداى بلند، یاد کن و از غافلان مباش» .
حدیث
8373 . کنز العمّال به نقل از ضمرة بن حبیب پیامبر خدا فرمود: «خدا را با ذِکر خامِل، یاد کنید».
گفته شد: ذکر خامِل چیست؟
فرمود: «ذکر نهان و پوشیده».
8374 . رسول الله صلى الله علیه و آله: خیرُ الذِّکرِ الخَفِیُّ.(48)
8375 . عنه صلى الله علیه و آله: یَفضُلُ الذِّکرُ الخَفِیُّ الذی لا تَسمَعُهُ الحَفَظَةُ على الذی تَسمَعُهُ سَبعینَ ضِعفاً.(49)
19 / 16
بیوتُ الذِّکرِ
الکتاب
«فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اَللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اِسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیها بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصالِ».(50)
الحدیث
8376 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَثَلُ البیتِ الذی یُذکَرُ اللهُ فیهِ والذی لا یُذکَرُ اللهُ فیهِ مَثَلُ الحَیِّ والمَیِّتِ.(51)
8377 . الدرّ المنثور عن أنس بن مالک وبریدة: قَرَأ رسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله هذهِ الآیةَ «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اَللهُ أَنْ تُرْفَعَ» فقامَ إلَیهِ رَجُلٌ فقالَ: أیُّ بُیوتٍ هذهِ یا رسولَ‌اللهِ؟ قالَ: بُیوتُ الأنبیاءِ، فقامَ إلَیهِ أبو بکرٍ فقالَ: یا رسولَ اللهِ، هذا البیتُ مِنها؛ بیتُ(52) علیٍّ وفاطمةَ؟ قالَ: نَعَم مِن أفاضِلِها.(53)
8374 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین ذکر، ذکر خفىّ است.
8375 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ذکر خفىّ، که فرشتگان نگهبان آن را نشنوند، هفتاد بار بهتر است از ذکرى که آنان بشنوند.
19 / 16
خانه‌هاى ذکر
قرآن
«در خانه‌هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن [خانه]ها هر بامداد و شامگاه، او را نیایش مى‌کنند».
حدیث
8376 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حکایت خانه‌اى که در آن خدا یاد مى‌شود و خانه‌اى که از یاد خدا خالى است، حکایت زنده و مُرده است.
8377 . الدرّ المنثور به نقل از اَنَس و بریده : پیامبر خدا، آیه «در خانه‌هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود» را تلاوت کرد. مردى برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! اینها چه خانه‌هایى است؟
فرمود: «خانه‌هاى پیامبران».
پس ابو بکر برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! این خانه، یعنى خانه على و فاطمه، از همان خانه‌هاست؟
فرمود: «آرى. از برترینِ آنهاست».
19 / 17
أدبُ الذِّکرِ
8378 . رسول الله صلى الله علیه و آله لِأبی ذرّ : یا أبا ذَ رٍّ، لِیُعَظَّم جلالُ اللهِ فی صَدرِکَ، فلا تَذکُرْهُ کما یَذکُرُهُ الجاهِلُ عِندَ الکَلبِ اللهُمَّ أخزِهِ، وعِندَ الخِنزیرِ اللهُمَّ أخزِهِ.(54)
راجع: کتاب «نهج الذکر».
19 / 17
ادب ذکر
8378 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به ابو ذر : اى ابو ذر! باید خداوند در دل تو باشکوه و جلال باشد. پس او را چنان یاد مکن که نادان یاد مى‌کند و [تنها] هنگام دیدن سگ یا خوک، مى‌گوید: «بار خدایا! خوارش کن».
ر. ک: کتاب «نهج الذکر».
1) الرعد:28.
2) المنافقون:9.
3) مشکاة الأنوار: ص 116، بحار الأنوار: ج 93 ص 165 ح 43.
4) العنکبوت:45.
5) فی المصدر: «لا تختر» ، وما أثبتناه من بحار الأنوار.
6) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 358 ح 2660 عن عبدالله بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 107 ح 1.
7) کنز العمّال: ج 2 ص 243 ح 3931 نقلاً عن ابن صصری فی أمالیه عن معاذ.
8) المحاسن: ج 1 ص 38 ح 24 عن عبدالله بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 157 ح 29.
9) الأحزاب:41 و 42.
10) طه:33 و 34.
11) الخصال: ص 525 ح 13 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 72 ح 1.
12) کنز العمّال: ج 16 ص 127 ح 44154 عن خالد بن الولید.
13) کنز العمّال: ج 1 ص 424 ح 1819 عن عائشة.
14) الأحزاب:35.
15) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 373 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 84 ح 3.
16) الدعوات للراوندی: ص 237 ح 660، بحار الأنوار: ج 81 ص 240 ح 26.
17) کنز العمّال: ج 16 ص 101 ح 44060.
18) المعارج:23.
19) طه:14.
20) کنز العمّال: ج 1 ص 446 ح 1927 عن یحیى بن أبی کثیر.
21) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 1 ص 127 ح 22 عن داوود بن سلیمان الفرّاء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 153 ح 11.
22) کنز العمّال: ج 1 ص 433 ح 1871 نقلاً عن الدیلمی عن ثوبان.
23) البقرة:152.
24) کنز العمّال: ج 1 ص 420 ح 1796 عن معاذ بن أنس.
25) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 120.
26) کنز العمّال: ج 1 ص 414 ح 1751 عن أنس.
27) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 8.
28) فی المصدر: «واضح» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی نور الثقلین: ج 5 ص 725 ح 5.
29) مجمع البیان: ج 1 ص 869 عن أنس بن مالک، بحارالأنوار: ج 63 ص 194.
30) الفردوس: ج 3 ص 564 ح 5768 عن أبی هریرة.
31) الکافی: ج 2 ص 499 ح 3 عن داوود بن سرحان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 160 ح 39.
32) عدّة الداعی: ص 235، بحارالأنوار: ج 93 ص 162.
33) کنز العمّال: ج 1 ص 433 ح 1872 عن الحسن.
34) عدّة الداعی: ص 242، بحار الأنوار: ج 103 ص 102 ح 47.
35) کنزالفوائد: ج 1 ص 134 عن عبدالله بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 321 ح 50.
36) کنزالفوائد: ج 2 ص 31، بحار الأنوار: ج 77 ص 171 ح 7.
37) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 376 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 86 ح 3.
38) النور:37.
39) النحل:43.
40) الکافی: ج 1 ص 210 ح 1 عن عبدالله بن عجلان عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 16 ص 359 ح 55.
41) کنز العمّال: ج 1 ص 418 ح 1783 نقلاً عن الحکیم عن ابن عبّاس.
42) کنز العمّال: ج 1 ص 419 ح 1786 عن ابن عمر.
43) کنز العمّال: ج 1 ص 419 ح 1784 نقلاً عن الحکیم عن أنس.
44) کنز العمّال: ج 1 ص 419 ح 1787 نقلاً عن الحکیم عن ابن عمرو.
45) إرشاد القلوب: ص 199، بحار الأنوار: ج 77 ص 22 ح 6.
46) الأعراف:205.
47) کنز العمّال: ج 1 ص 415 ح 1757 نقلاً عن ابن المبارک فی الزهد.
48) کنز العمّال: ج 1 ص 417 ح 1771 عن سعد.
49) کنز العمّال: ج 1 ص 447 ح 1929 نقلاً عن أبی الدنیا عن عائشة.
50) النور:36.
51) کنز العمّال: ج 1 ص 446 ح 1923 عن أبی موسى.
52) فی المصدر: «البیت» ، والصحیح ما أثبتناه.
53) الدرّ المنثور: ج 6 ص 203.
54) أعلام الدین: ص 196 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 82 ح 2.
