18 / 1 ذَمُّ الخِیانَةِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اَللّهَ وَ اَلرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (1)
الحدیث
6585 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أربَعٌ لا تَدخُلُ بَیتا واحِدَةٌ مِنهُنَّ إلّا خَرِبَ ولَم یَعْمُرْ بِالبَرکَةِ: الخِیانَةُ، والسَّرِقةُ، وشُربُ الخَمرِ، والزِّنا(2)
6586 . عنه صلى الله علیه و آله: لَیسَ مِنّا مَن خَانَ بالأمانَةِ(3)
6587 . عنه صلى الله علیه و آله: لَیسَ مِنّا مَن خانَ مُسلِما فی أهلِهِ ومالِهِ(4)
18 / 1
نکوهش خیانت
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبر او خیانت مکنید و [نیز] در امانت‌هاى خود خیانت نورزید، در حالى که خود مى‌دانید [که نباید خیانت کرد] » .
حدیث
6585 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار چیز است که اگر یکى از آنها وارد خانه‌اى شود، آن خانه حتما ویران مى‌شود و روى برکت را نمى‌بیند: خیانت، دزدى، شرابخوارى و زنا.
6586 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از ما نیست کسى که در امانت، خیانت کند
6587 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از ما نیست کسى که نسبت به زن و مال مسلمانى، خیانت ورزد.
6588 . عنه صلى الله علیه و آله: المَکْرُ والخَدِیعَةُ والخِیانَةُ فی النّارِ(5)
18 / 2 النَّهیُ عَن الخِیانَةِ ولو بِالخائِنِ
6589 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لا تَخُنْ مَن خانَکَ فتکونَ مِثلَهُ(6)
18 / 3 عَلامَةُ الخائِنِ
6590 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أمّا علَامةُ الخائنِ فأربَعةٌ: عِصْیانُ الرَّحمنِ، وأذى الجِیرانِ، وبُغْضُ الأقْرانِ، والقُرْبُ إلى الطُّغْیانِ(7)
6591 . عنه صلى الله علیه و آله: إفْشاءُ سِرِّ أخیکَ خِیانَةٌ، فاجتَنِبْ ذلکَ(8)
18 / 4 غایةُ الخِیانَةِ
6592 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَناصَحوا فی العِلمِ، فإنّ خِیانَةَ أحَدِکُم فی عِلْمِه أشَدُّ مِن خِیانَتِهِ فی مالِهِ(9)
6588 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حیله‌گرى و فریب و خیانت، در دوزخ‌اند.
18 / 2
نهى از خیانت کردن، حتّى به خیانتکار
6589 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به کسى که به تو خیانت کرده است، خیانت نکن که تو نیز چون او خواهى بود
18 / 3
نشانه خیانتکار
6590 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نشانه خیانتکار، چهار چیز است: نافرمانى از خداى رحمان، آزار رساندن به همسایگان، نفرت از همگنان، و نزدیک شدن به سرکشى
6591 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فاش کردن راز برادرت، خیانت است پس، از این کار، دورى کن
18 / 4
اوج خیانت
6592 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در دانش، با یکدیگر صادق باشید؛ زیرا خیانت در دانش، بدتر از خیانت در مال است
18 / 5 ما لا یَغُلُّ علیه قلبُ المسلم
6593 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ثلاثٌ لایَغُلُّ(10) علَیهِنَّ قلبُ امرئٍ مسلمٍ: إخلاصُ العَمَلِ للّهِ، ومُناصَحَةُ وُلاةِ الأمرِ، ولزومُ جَماعَةِ المُسلمینَ؛ فإنَّ دَعوَتَهُم تُحیطُ مَن وَراءَهُم(11)
6594 . الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: خَطَبَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله الناسَ بِمِنى فی حِجّةِ الوَداعِ فی مَسجدِ الخَیفِ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى علَیهِ، ثُمّ قالَ: . . . ثَلاثٌ لایَغُلُّ علَیهِنّ قَلبُ امرئٍ مُسلِمٍ: إخلاصُ العَمَلِ للّهِ‌ِ، والنَّصیحَةُ لِأئمّةِ المُسلمینَ، واللُّزومُ لِجَماعَتِهِم؛ فإنّ دَعوَتَهُم مُحیطَةٌ مَن وَرائَهُم(12)
18 / 6 التَّحذیرُ من الغُلولُ
الکتاب
«وَ ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ اَلْقِیامَةِ ثُمَّ تُوَفّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ» (13)
الحدیث
6595 . الدرّ المنثور عن ابن عبّاس: نَزَلَت هذهِ الآیةُ: «وَ ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ» فی قَطیفَةٍ حَمراءَ
افتُقِدَتْ یَومَ بَدرٍ، فقالَ بعضُ الناسِ: لَعَلَّ رسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله أخَذَها! فَأنزَلَ اللّهُ: «وَ ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ. . .» (14)
18 / 5
آنچه قلب مسلمان در آن، خیانت نمى‌کند
6593 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که دلِ هیچ مرد مسلمانى در آنها خیانت روا نمى‌دارد: (15) خالص گردانیدن عمل براى خدا، خیرخواهى [و صداقت] نسبت به زمامداران، و همراهى با جامعه مسلمانان؛ زیرا دعاى آنها، زود مستجاب مى‌شود
6594 . امام صادق علیه السلام: پیامبر صلى الله علیه و آله در مراسم مِناى حجّة الوداع، در مسجد خَیف، خطبه‌اى ایراد فرمود و ابتدا حمد و ثناى الهى گفت و سپس فرمود: «. . . سه کار است که دلِ هیچ مرد مسلمانى نسبت به آنها خیانت روا نمى‌دارد: خالص گردانیدن عمل براى خدا، خیرخواهى [و صداقت] نسبت به پیشوایان مسلمانان، و همراهى با جماعت آنان؛ زیرا دعوت و رسالتشان، دیگران را نیز در میان مى‌گیرد» .
18 / 6
هشدار نسبت به خیانت در غنیمت (16)
قرآن
«و هیچ پیامبرى را نَسِزَد که خیانت ورزد، و هر کس خیانت ورزد، روز قیامت با آنچه در آن خیانت کرده، مى‌آید آن گاه به هر کس [پاداش] آنچه کسب کرده، به تمامى داده مى‌شود، و بر آنان ستم نمى‌رود» .
حدیث
6595 . الدرّ المنثور به نقل از ابن عبّاس : آیه «و هیچ پیامبرى را نسزد که خیانت ورزد» ، درباره
روانداز قرمزرنگى نازل شد که روز بدر، ناپدید شد و بعضى گفتند: شاید پیامبر خدا، آن را برداشته باشد. پس خداوند، این آیه را نازل فرمود: «هیچ پیامبرى را نَسِزد که خیانت ورزد. . .» .
6596 . الترغیب والترهیب عن ابن عبّاس: لَمّا کانَ یومُ خَیبَرَ أقبَلَ نَفَرٌ مِن أصحابِ النبیِّ صلى الله علیه و آله فقالوا: فلانٌ شَهیدٌ، وفلانٌ شَهیدٌ، وفلانٌ شهیدٌ، حتّى مَرُّوا على رَجُلٍ فقالوا: فلانٌ شَهیدٌ، فقالَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: کَلّا، إنّی رَأیتُهُ فی النارِ فی بُردَةٍ غَلَّها، أو عَباءَةٍ غَلَّها(17)
6597 . الترغیب والترهیب عن أبی حازم الأنصاری: اُتِیَ النبیُّ صلى الله علیه و آله بِنَطْعٍ مِنَ الغَنیمَةِ، فقیلَ: یا رسولَ اللّهِ، هذا لکَ تَستَظِلُّ بهِ مِنَ الشَّمسِ قالَ: أتُحِبُّونَ أن یَستَظِلَّ نَبیُّکُم بِظِلٍّ مِن نارٍ؟ !(18)
6598 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إذا لم تَغُلَّ اُمَّتی لم یَقُمْ لَها عَدُوٌّ أبَدا(19)
6596 . الترغیب و الترهیب به نقل از ابن عبّاس : روز خیبر، عدّه‌اى از یاران پیامبر صلى الله علیه و آله آمدند و گفتند: «فلان کس شهید شد فلان کس شهید شد، فلان کس شهید شد» ، تا آن که به نام مردى رسیدند و گفتند: فلانى هم شهید شد.
در این هنگام، پیامبر خدا فرمود: » [شهید] نه! من او را به سبب کِش رفتن بُردى یا عبایى از غنایم، در آتش دیدم» .
6597 . الترغیب و الترهیب به نقل از ابو حازم انصارى : سفره چرمینى از غنایم، خدمت پیامبر خدا آوردند و گفتند: اى پیامبر خدا! این، مال تو باشد تا با آن براى خود از [نور] خورشید سایه‌بانى بسازى.
فرمود: «آیا دوست دارید که پیامبرتان در سایبانى از آتش، سایه بگیرد؟» .
6598 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه امّت من (در غنیمت جنگى) خیانت نورزند، هرگز دشمنى در برابر آنها قد عَلَم نمى‌کند.
1) الأنفال:27.
2) الأمالی للصدوق: ص 482 ح 652 عن اسماعیل بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 170 ح 2.
3) مشکاة الأنوار: ص 108، بحار الأنوار: ج 75 ص 172 ح 14.
4) الاختصاص: ص 248، بحارالأنوار: ج 75 ص 172 ح 13.
5) الجعفریّات: ص 171 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام.
6) النوادر للراوندی: ص 95 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 103 ص 175 ح 3.
7) تحف العقول: ص 22، بحارالأنوار: ج 1 ص 122 ح 11.
8) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 379 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 89 ح 3.
9) الأمالی للطوسی: ص 126 ح 198 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 2 ص 68 ح 17.
10) قال ابن الأثیر: «ثلاث لا یغلّ علیهنّ قلب مؤمن» هو من الإغلال: الخیانة فیکلّ شیء. ویروى «یَغِلّ» بفتح الیاء، من الغِلّ وهوالحقد والشحناء: أی لایدخله حقد یزیله عن الحقّ ورُوی «یَغِلُ» بالتخفیف من الوغول: الدخول فی الشرّ، والمعنى: أنّ هذه الخلال الثلاث تُستصلَح بها القلوب، فمن تمسّک بها طَهُر قلبه من‌الخیانه‌والدَّغَل والشرّ، و «علیهنّ» فی موضع الحال، تقدیره لایغلّ کائنا علیهنّ قلب مؤمن (النهایة: ج 3 ص 381).
11) کنز العمّال: ج 16 ص 230 ح 44272 نقلاً عن ابن النجّار عن أنس.
12) الخصال: ص 149 ح 182 عن عبداللّه بن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 27 ص 67 ح 3.
13) آل عمران:161.
14) الدرّ المنثور: ج 2 ص 361.
15) ابن اثیر، در توضیح واژه «لا یُغِلُّ» که در متن عربى این حدیث آمده، مى‌گوید: این کلمه از باب افعال («اغلال» به معناى خیانت در هر چیزى) است به صورت «یَغِلُّ» نیز روایت شده که از «غِلّ» است، به معناى کینه و بدخواهى؛ یعنى هیچ گونه کینه‌اى به دل او راه پیدا نمى‌کند که از حق، دورش کند. به صورت «یَغِلُ» (بدون تشدید لام) نیز روایت شده که از مادّه «وغول» به معناى داخل شدن در بدى است و معناى حدیث این است که این سه کار، موجب اصلاح دل‌هاست و هر که به آنها چنگ در زند، دلش از خیانت و دغلى و بدى پاک مى‌ماند. «علیهنّ» نیز حالیه است و تقدیر آن، چنین است: «لا یغل کائناً علیهنّ قلب مسلم؛ دل مسلمان، در حالى که این سه عمل را رعایت کند، دچار خیانت و دغلى و بدى نمى‌شود».
16) غُلول که در عنوان عربى آمده، عبارت است از دزدى و کِش رفتن از غنایم، پیش از تقسیم آنها م.
17) الترغیب والترهیب: ج 2 ص 307 ح 4.
18) المعجم الأوسط: ج 7 ص 152.
19) کنز العمّال: ج 4 ص 386 ح 11044 نقلاً عن الدیلمی عن أبی ذرّ.
