1 / 1
حُقوقُ اللّه ِ
9791.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ حُقوقَ اللّه ِ جَلَّ ثَناؤُه أعْظَمُ مِن أنْ یَقومَ بِها العِبادُ ، وإنّ نِعَمَ اللّه ِ أکْثَرُ مِن أنْ یُحْصیَها العِبادُ ، ولکنْ أمْسُوا وأصْبِحوا تائِبینَ .(1)
1 / 2
حُقوقُ الإنسانِ
9792.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : النّاسُ سَواءٌ کأسنانِ المُشطِ .(2)
1 / 3
حُقوقُ المُسلِم
أ ـ حُرمَةُ النَّفسِ وَالمالِ
9793.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ألا إنَّ المُسلِمَ أخُو المُسلِمِ ، فَلَیسَ یَحِلُّ لِمُسلِمٍ مِن أخیهِ شَیءٌ إلّا ما أحَلَّ مِن نَفسِهِ .(3)
1 / 1
حقوق خداوند
9791.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حقوق خداوند عز و جل بزرگ تر از آن است که بندگان بتوانند آنها را به جاى آورند و نعمت هاى خدا بیشتر از آن است که بندگان ، بتوانند شماره کنند ؛ امّا شب و روز ، توبه کنید .
1 / 2
حقوق مردم
9792.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردم [، در حقوق انسانى شان] ، همانند دندانه هاى شانه برابرند .
1 / 3
حقوق مسلمان
الف ـ حرمت داشتن جان و مال
9793.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بدانید که مسلمان ، برادر مسلمان است . پس بر هیچ مسلمانى، چیزى از برادرش روا نیست ، مگر آنچه خود او روا سازد.
9794.عنه صلى الله علیه و آله : ألا أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ المُسلِمَ أخُو المُسلِمِ حَقّا ، لا یَحِلُّ لِامرِىًء مسلِمٍ دَمَ امرِىًء مُسلِمٍ ، ومالَهُ إلّا ما أعطاهُ بِطیبَةِ نَفسٍ مِنهُ .(4)
9795.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ اقتَطَعَ مالَ مؤمنٍ غَصبا بغَیرِ حَقِّهِ لَم یَزَلِ اللّه ُ مُعرِضا عَنهُ ، ماقِتا لأِعمالِهِ التی یَعمَلُها مِن البِرِّ والخَیرِ ، لا یُثبِتُها فی حَسَناتِهِ حتّى یَتُوبَ ویَرُدَّ المالَ الذی أخَذَهُ إلى صاحِبِهِ .(5)
9796.عنه صلى الله علیه و آله : مَن غَصَبَ رَجُلاً أرضا ظُلما لَقِیَ اللّه َ تعالى وهُو علَیهِ غَضبانُ .(6)
9797.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّه لا یَقتَطِعُ رَجُلٌ مالاً إلّا لَقِیَ اللّه َ عَزَّوجلَّ یومَ القِیامَةِ وهو أجذَمُ .(7)
9798.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِامرِئٍ مُسلمٍ أن یَأخُذَ مالَ أخِیهِ بغَیرِ حَقِّهِ ؛ وذلکَ لِما حَرَّمَ اللّه ُ عَزَّوجلَّ مالَ المُسلمِ علَى المُسلمِ .(8)
ب ـ رَدُّ التَّحِیَّةِ
9799.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ المُسلِمَ أخُو المُسلِمِ ، إذا لَقِیَهُ رَدَّ عَلَیهِ مِنَ السَّلامِ بِمِثلِ ما حَیّاهُ بِهِ أو أحسَنَ مِن ذلِکَ .(9)
9794.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هان ، اى مردم! مسلمان ، حقیقتا برادر مسلمان است . خون و مال هیچ فرد مسلمانى، بر هیچ فرد مسلمانى روا نیست ، مگر آنچه او خود با رضایت قلبى عطا کند.
9795.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که مال مسلمانى را به ناحق غصب کند، خداوند، پیوسته از او روى گردان باشد و از هر کار نیکى که مى کند، در خشم باشد و آنها را در شمارِ حسناتش ثبت نمى کند، تا آن گاه که توبه کند و مالى را که گرفته است ، به صاحبش برگردانَد.
9796.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس زمین کسى را به ناحق غصب کند، خداوند متعال را در حالى دیدار مى کند که بر او خشمگین است .
9797.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ کس مالى را به زور نگیرد، مگر این که روز قیامت با بیمارى جذام خداوند عز و جل را دیدار کند.
9798.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر هیچ مسلمانى روا نیست که مال برادرش را به ناحق بگیرد؛ زیرا خداوند عز و جل مال مسلمان را بر مسلمان، حرام کرده است.
ب ـ جواب سلام دادن
9799.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مسلمان ، برادر مسلمان است ؛ هر گاه به او بر بخورَد ، پاسخ سلامش را به همان گونه بدهد که به او سلام کرده ، یا به گونه اى بهتر.
ج ـ النَّصیحَة
9800.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ ، لا یَدَعُ نَصیحَتَهُ عَلى کُلِّ حالٍ .(10)
د ـ النُّصرَة
9801.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن نَصَرَ أخاهُ المُسلِمَ وهُوَ یَستَطیعُ ذلِکَ نَصَرَهُ اللّه ُ فِی الدُّنیا وَالآخِرَةِ .(11)
ه ـ الإِعانَة
9802.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اللّه ُ فی عَونِ العَبدِ ما کانَ العَبدُ فی عَونِ أخیهِ .(12)
9803.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَزالُ اللّه ُ تَعالى فی عَونِ العَبدِ ما کانَ العَبدُ فی عَونِ أخیهِ ، وَاللّه ُ یُحِبُّ إغاثَةَ اللهفانِ .(13)
و ـ قَضاءُ الحاجَةِ
9804.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنونَ إخوَةٌ ، یَقضی بَعضُهُم حَوائِجَ بَعضٍ ، فَبِقَضاءِ بَعضِهِم حَوائِجَ بَعضٍ یَقضِی اللّه ُ حَوائِجَهُم یَومَ القِیامَةِ .(14)
9805.عنه صلى الله علیه و آله : مَن کانَ فی حاجَةِ أخیهِ فَإِنَّ اللّه َ فی حاجَتِهِ .(15)
ج ـ خیرخواهى
9800.پیامبرخدا صلى الله علیه و آله : مؤمن ، برادر مؤمن است . هیچ گاه از خیرخواهى (راه نمایى) او فروگذار نمى کند .
د ـ یارى دادن
9801.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس بتواند برادر مسلمانش را یارى برساند و این کار را بکند ، خداوند در دنیا و آخرت ، او را یارى مى رساند.
ه ـ کمک کردن
9802.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مادام که بنده به برادرش کمک کند ، خداوند نیز به آن بنده کمک مى رساند.
9803.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تا زمانى که بنده ، کمک کارِ برادرش باشد ، خداى متعال نیز همواره ، کمک کار اوست ؛ و خداوند ، دستگیرى از غم زدگان را دوست مى دارد.
و ـ برآوردن نیاز
9804.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمنان ، برادرند ، نیازهاى یکدیگر را برآورده مى سازند، و به سبب برآوردن نیازهاى یکدیگر است که خداوند در روز قیامت ، نیازهاى آنان را برآورده مى کند .
9805.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در پىِ برآوردن نیاز برادر مسلمانش باشد ، خداوند نیز در پىِ برآوردن حاجت اوست.
ز ـ الإِکرام
9806.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أکرَمَ أخاهُ المُسلِمَ ؛ بِمَجلِسٍ یُکرِمُهُ ، أو بِکَلِمَةٍ یُلطِفُهُ بِها ، أو حاجَةٍ یَکفیهِ إیّاها ، لَم یَزَل فی ظِلٍّ مِنَ المَلائِکَةِ ما کانَ بِتِلکَ المَنزِلَةِ .(16)
9807.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أکرَمَ أخاهُ المُسلِمَ بِکَلِمَةٍ یُلطِفُهُ بِها وفَرَّجَ عَنهُ کُربَتَهُ ، لَم یَزَل فی ظِلِّ اللّه ِ المَمدودِ عَلَیهِ الرَّحمَةُ ما کانَ فی ذلِکَ .(17)
9808.عنه صلى الله علیه و آله : ما فی اُمَّتی عَبدٌ ألطَفَ أخاهُ فِی اللّه ِ بِشَیءٍ مِن لُطفٍ إلّا أخدَمَهُ اللّه ُ مِن خَدَمِ الجَنَّةِ .(18)
9809.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أکرَمَ أخاهُ فَإِنَّما یُکرِمُ اللّه َ، فَما ظَنُّکُم بِمَن یُکرِمُ اللّه َ بِأَن یَفعَلَ بِهِ؟!(19)
9810.المستدرک على الصحیحین عن سلمان الفارسیّ : دَخَلتُ عَلى رَسول اللّه ِ صلى الله علیه و آله وهُوَ مُتَّکِئٌ عَلى وِسادَةٍ ، فَأَلقاها إلَیَّ ، ثُمَّ قالَ لی : یا سَلمانُ ، ما مِن مُسلِمٍ یَدخُلُ عَلى أخیهِ المُسلِمِ فَیُلقی لَهُ وِسادَةً إکراما لَهُ إلّا غَفَرَ اللّه ُ لَهُ .(20)
ح ـ إهداءُ العَیبِ
9811.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَیرُ إخوانِکُم مَن أهدى إلَیکُم عُیوبَکُم .(21)
ز ـ گرامى داشتن
9806.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس برادر مسلمانش را گرامى بدارد ، در مجلسى به او احترام بگذارد ، یا با سخنى لطف آمیز ، وى را بنوازد ، یا نیازى را از او برطرف سازد ، تا زمانى که این رفتار را داشته باشد ، پیوسته ، در سایه فرشتگان است.
9807.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس برادر مسلمانش را با کلمه اى لطف آمیز بنوازد و گرفتارى و اندوه را از او بزُداید ، تا زمانى که چنین کند ، پیوسته ، در سایه گسترده رحمت خداوند است.
9808.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ بنده اى از امّت من نیست که برادر دینى اش را به لطفى بنوازد ، مگر آن که خداوند ، از خدمتکاران بهشت به خدمت او در خواهد آورد.
9809.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس برادرش را گرامى بدارد ، در حقیقت ، خداوند را گرامى مى دارد . خیال مى کنید خداوند ، با کسى که او را گرامى مى دارد ، چه مى کند؟!
9810.المستدرک على الصحیحین ـ به نقل از سلمان ـ: بر پیامبر خدا وارد شدم ، در حالى که به بالشى تکیه داده بود . آن بالش را به من داد و سپس فرمود : «اى سلمان! هیچ مسلمانى نیست که بر برادر مسلمانش وارد شود و او به احترام وى ، بالشى به او بدهد ، مگر این که خداوند ، او را مى آمرزد» .
ح ـ گوشزد کردن عیب ها
9811.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترینِ برادرانِ شما ، کسى است که عیب هایتان را به شما گوشزد کند.
9812.عنه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ ؛ مِن حَیثُ یَغیبُ یَحفَظُهُ مِن وَرائِهِ ، ویَکُفُّ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ . وَالمُؤمِنُ مِرآةُ المُؤمِنِ .(22)
9813.عنه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنُ مِرآةٌ لِأَخیهِ المُؤمِنِ ؛ یَنصَحُهُ إذا غابَ عَنهُ ، ویُمیطُ عَنهُ ما یَکرَهُ إذا شَهِدَ ، ویُوَسِّعُ لَهُ فِی المَجلِسِ .(23)
9814.عنه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنُ مِرآةُ أخیهِ ؛ یُمیطُ عَنهُ الأَذى .(24)
9815.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ أحَدَکُم مِرآةُ أخیهِ ، فَإِن رَأى بِهِ أذىً فَلیُمِطهُ عَنهُ .(25)
ط ـ الصَّفحُ عَنِ الزَّلّاتِ
9816.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ فی ذِکرِ صِفاتِ المُؤمِنِ ـ: لَطیفٌ (یَعطِفُ خ) عَلى أخیهِ بِزَلَّتِهِ ، ویَرعى ما مَضى مِن قَدیمِ صُحبَتِهِ .(26)
ی ـ التَّفَقُّدُ عِندَ الغَیبَةِ
9817.مکارم الأخلاق عن أنس : کَانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا فَقَدَ الرَّجُلَ مِن إخوانِهِ ثَلاثَةَ أیّامٍ سَأَلَ عَنهُ ، فَإِن کانَ غائِبا دَعا لَهُ ، وإن کانَ شاهِدا زارَهُ ، وإن کانَ مَریضا عادَهُ .(27)
ک ـ تِلکَ الحُقوق
9818.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ ؛ یَکُفُّ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ ، ویَحوطُهُ مِن وَرائِهِ .(28)
9812.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن ، برادر مؤمن است که در غیابش هواى او را دارد و به زندگى و مَعاش او سر و سامان مى دهد . نیز مؤمن ، آینه مؤمن است.
9813.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن ، آینه برادر مؤمن خویش است که در غیابش براى او خیرخواهى مى کند و در حضورش آنچه را ناخوش مى دارد ، از او دور مى گردانَد و در مجلس ، برایش جا باز مى کند.
9814.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مـؤمن ، آینه بـرادرش است ؛ آزار و اذیّـت را از او دور مى کند.
9815.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر یک از شما ، آینه برادر خویش است . پس اگر در او چیز ناخوشایندى دید ، باید آن را از او دور سازد .
ط ـ گذشت از لغزش ها
9816.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در یادکردِ صفات مؤمن ـ: با وجود لغزش برادرش، نسبت به او مهربان است و حرمت رفاقت دیرین را پاس مى دارد.
ى ـ جویا شدن به هنگام غیبت
9817.مکارم الأخلاق ـ به نقل از اَنَس ـ: [عادت] پیامبر خدا ، چنان بود که هر گاه مردى از برادرانش سه روز دیده نمى شد ، از حال او جویا مى شد . اگر به سفرى رفته بود ، برایش دعا مى کرد و اگر در شهر بود ، به دیدارش مى رفت و اگر بیمار بود ، عیادتش مى کرد.
ک ـ چند حقّ دیگر
9818.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن ، برادر مؤمن است ، معاش او را سر و سامان مى دهد و در غیابش هواى او را دارد.
9819.عنه صلى الله علیه و آله : حقُّ المسلمِ على المسلمِ سِتٌّ : إذا لَقِیتَهُ فسَلِّمْ علَیهِ ، وإذا دَعاکَ فأجِبْهُ ، وإذا اسْتَنْصَحَکَ فانْصَحْ لَهُ ، وإذا عَطَسَ فحَمِدَ اللّه َ فشَمِّتْهُ ، وإذا مَرِضَ فعُدْهُ ، وإذا ماتَ فاتّبِعْهُ .(29)
ل ـ مُطالَبَةُ الحُقوق
9820.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن رَجُلَینِ یَصطَحِبانِ إلّا وَاللّه ُ مُسائِلٌ کُلَّ واحِدٍ مِنهُما عَنِ الآخَرِ ؛ کَیفَ کانَ صُحبَتُهُ إیّاهُ .(30)
1 / 4
حُقوقُ الحَیوانِ
أ ـ الحَثُّ عَلى رِعایَةِ حُقوق الحَیوانِ
9821.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لَمّا أبْصَرَ ناقَةً مَعْقولَةً وعلَیها جِهازُه: أینَ صاحِبُها؟مُروهُ فلْیَسْتعِدَّ غَدا للخُصومَةِ .(31)
9822.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ یُحِبُّ الرِّفْقَ ویُعینُ علَیهِ ، فإذا رَکِبْتُمُ الدَّوابَّ العُجْفَ فأنْزِلوها مَنازِلَها ، فإنْ کانتِ الأرضُ مُجْدِبَةً فانْجوا عَنها ، وإنْ کانتْ مُخْصِبةً فأنْزِلُوها مَنازِلَها .(32)
9823.عنه صلى الله علیه و آله : ارْکَبوا هذهِ الدَّوابَّ سالِمَةً واتَّدِعُوها سالِمَةً ، ولا تَتَّخِذوها کَراسِیَّ لأحادیثِکُم فی الطُّرُقِ والأسْواقِ ، فَرُبَّ مَرْکوبَةٍ خَیرٌ مِن راکِبِها وأکْثَرُ ذِکْرا للّه ِ تبارکَ وتعالى مِنهُ .(33)
9819.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حقوق مسلمان بر گردن مسلمان ، شش چیز است : هر گاه با وى رو به رو شدى ، سلام کن ؛ هر گاه تو را دعوت کرد ، اجابتش کن ؛ اگر از تو راه نمایى خواست ، او را راه نمایى کن ؛ هر گاه عطسه کرد و «الحمد للّه » گفت ، به او «یَرْحَمُکَ اللّه » بگو ؛ اگر بیمار شد ، به عیادتش برو ؛ و چون در گذشت ، در تشییع جنازه اش شرکت کن .
ل ـ پیگیرى حقوق
9820.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ دو نفرى نیستند که با هم رفاقت کنند ، مگر این که خداوند ، از هر یک از آن دو نسبت به دیگرى مى پرسد که چگونه با او رفاقت کرده است.
1 / 4
حقوق حیوانات
الف ـ تشویق به رعایت حقوق حیوانات
9821.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ وقتى مادّه شترى را دید که زانویش بسته شده و بار: [پرسید :] صاحب او کجاست ؟ به او بگویید که خودش را براى شکایت [ـِ این شتر در روز قیامت] آماده کند .
9822.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، ملایمت و مدارا کردن را دوست دارد و بر انجام گرفتن آن کمک مى کند . پس هر گاه چارپایان لاغر را سوار شدید ، آنها را در منزل هایشان فرود آورید . اگر زمین خشک و بى گیاه بود ، با شتاب از آن بگذرید و اگر سرسبز [و پُر علف] بود، آنها را در آن جا استراحت دهید .
9823.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چارپایان سالم را سوار شوید و آنها را سالم نگه دارید و آنها را کرسىِ خطابه و صحبت هاى خود در کوچه ها و بازارها نکنید؛ زیرا بسا مرکوبى که از سوارش بهتر باشد و بیشتر از او خداوند ـ تبارک و تعالى ـ را یاد کند .
9824.عنه صلى الله علیه و آله : لَو غُفِرَ لَکُم ما تَأتونَ إلى البَهائِم لَغُفِرَ لَکُم کَثیرا .(34)
9825.عنه صلى الله علیه و آله : ألَا تَتَّقی اللّه َ فی هذهِ البَهیمَةِ الّتی مَلّکَکَ اللّه ُ تعالى إیّاها؟! فإنّهُ شَکا إلَیّ أنّکَ تُجیعُهُ وتُدْئبُهُ .(35)
9826.عنه صلى الله علیه و آله : لَعنَ اللّه ُ مَن مَثَّلَ بالحَیوانِ .(36)
9827.عنه صلى الله علیه و آله : الثّالثُ مَلْعونٌ ـ یَعنی على الدّابّةِ ـ .(37)
9828.عنه صلى الله علیه و آله : للدّابّةِ على صاحِبِها سِتُّ خِصالٍ : یَعْلِفُها إذا نَزلَ ، ویَعْرِضُ علَیها الماءَ إذا مَرَّ بهِ ، ولا یَضْرِبُها إلّا على حقٍّ ، ولا یُحَمّلُها ما لا تُطیقُ(38) ، ولا یُکلّفُها مِن السَّیرِ إلّا طاقَتَها ، ولا یَقِفُ علَیها فُواقا .(39)
9829.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدَّابّةَ تقولُ : اللّهُمَّ ارْزُقنی مَلِیکَ صِدْقٍ : یُشْبِعُنی ، ویَسْقِینی ، ولا یُحَمِّلُنی ما لا اُطیقُ .(40)
ب ـ ثَوابُ الرِّفقِ بالحیوانِ
9830.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : غُفِرَ لامْرأةٍ مُومِسَةٍ مرَّتْ بکلبٍ على رأسِ رَکِیٍّ یَلْهَثُ کادَ یَقْتُلُهُ العَطَشُ ، فنَزَعَتْ خُفَّها فأوْثَقَتْهُ بخِمارِها فنَزَعَتْ لَهُ مِن الماءِ ، فغُفِرَ لَها بذلکَ .(41)
9824.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر ستمى که به حیوانات مى کنید ، بر شما بخشوده شود، بسیارى از گناهان شما بخشوده شده است .
9825.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آیا درباره این بى زبانى (حیوانى) که خداوند در اختیار تو گذاشته است، از خدا نمى ترسى؟! او از درد و رنجى که به وى مى رسانى ، نزد من شکایت کرد .
9826.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : لعنت خدا بر کسى که حیوانى را مُثله کند !
9827.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سومین نفر ، ملعون است (یعنى : سواره سوم بر پشت حیوان) .
9828.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حیوان ، شش حق به گردن صاحب خود دارد : هر گاه از آن پیاده شد ، علفش دهد ؛ هر گاه از آبى گذشت ، آبش دهد ؛ به ناحق آن را نزند ؛ بیشتر از قدرتش ، بر آن بار نکند ؛ بیشتر از توانش ، آن را راه نبرد ؛ و مدّت زیادى روى آن درنگ نکند .
9829.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حیوانات مى گویند : خدایا ! صاحب خوبى نصیب من کن ؛ کسى که مرا از آب و غذا سیر کند و بیش از توانم بر من بار ننهد .
ب ـ ثواب مهربانى با حیوانات
9830.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زنى بدکاره ، سگى را دید که بر سرِ چاهى لَهْ لَهْ مى زند و کم مانده است از تشنگى بمیرد. او کفش خود را در آورد و آن را به روسرى خود بست و به وسیله آن ، از چاه آب کشید [و به آن حیوان داد] و به سبب این کار ، آمرزیده شد .
ج ـ ضَربُ الدّابّةِ
9831.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا تَضْرِبوا الدَّوابَّ على وُجوهِها ؛ فإنَّها تُسَبِّحُ بحَمْدِ اللّه ِ .(42)
9832.عنه صلى الله علیه و آله : اضْرِبوها على النِّفارِ ، ولا تَضْربوها على العِثارِ .(43)
9833.عنه صلى الله علیه و آله ـ وقد مَرَّ صلى الله علیه و آله بحِمارٍ قد وُسِمَ: أمَا بَلَغَکُم أنّی قد لَعَنْتُ مَن وَسَمَ البَهیمَةَ فی وَجْهِها أو ضَرَبَها فی وَجْهِها ؟!(44)
د ـ جزاءُ تَعذیبِ الحیوانِ
9834.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : عُذِّبَتِ امْرأةٌ فی هِرٍّ رَبَطتْهُ حتّى ماتَ ، ولم تُرْسِلْهُ فیأکُلَ مِن خِشاشِ الأرضِ ، فوجَبَتْ لَها النّارُ بذلکَ .(45)
9835.عنه صلى الله علیه و آله : رأیتُ فی النّارِ صاحِبةَ الهِرّةِ تَنْهَشُها مُقْبِلَةً ومُدْبِرَةً ، کانتْ أوثَقَتْها فلَم تکُنْ تُطعِمُها ولَم تُرْسِلْها تأکُلُ مِن خِشاشِ الأرضِ .(46)
ه ـ ما یَنبَغی عندَ القتلِ والذَّبحِ
9836.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ مُحسِنٌ یُحِبُّ الإحسانَ ، فإذا قَتَلتُم فَأحسِنوا القِتلَةَ ، وإذا ذَبَحتُم فَأحسِنُوا الذِّبحَةَ .(47)
ج ـ زدن حیوانات
9831.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به صورت حیوانات نزنید؛ زیرا آنها خدا را حمد و تسبیح مى گویند.
9832.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حیوان را براى چموشى و سرکشى کردن بزنید ؛ اما براى لغزیدن نزنید .
9833.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ وقتى الاغى را دید که صورتش را داغ نهاده اند ـ: مگر نشنیده اید که من لعنت کرده ام آن کسى را که صورت حیوان را داغ بنهد یا بر صورت او تازیانه بزند؟
د ـ کیفر آزار دادن حیوانات
9834.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زنى به سبب آن که گربه اى را بسته بود و اجازه نمى داد براى غذاى خود شکار کند و بدین سبب مُرد ، کیفر داده شد و مستوجب آتش [دوزخ] گشت .
9835.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در دوزخ ، زنى را دیدم که گربه اش از هر طرف او را گاز مى گرفت . علّتش این بود که [در دنیا]آن حیوان را بسته بود و نه غذایش مى داد و نه آزادش مى کرد که خودش حیوانى را شکار کند .
ه ـ آنچه به هنگام کشتن و ذبح حیوانات ، شایسته است
9836.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، نیکوکاراست و نیکوکارى را دوست دارد. پس هر گاه [حیوانى را براى خوردن] مى کُشید، خوب بکشید و هرگاه ذبح مى کنید، خوب ذبح کنید.
9837.عنه صلى الله علیه و آله : إذا حَکَمتُم فَاعدِلُوا ، وإذا قَتَلتُم فَأحسِنوا ، فإنّ اللّه َ مُحسِنٌ یُحِبُّ المُحسِنینَ .(48)
9838.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ کَتَبَ الإحسانَ على کُلِّ شیءٍ ، فإذا قَتَلتُم فَأحسِنوا القِتلَةَ ، وإذا ذَبَحتُم فَأحسِنوا الذِّبحَ ، ولْیُحِدَّ أحَدُکُم شَفرَتَهُ ولْیُرِحْ ذَبیحَتَهُ .(49)
9839.الترغیب والترهیب عن ابن عبّاس : مَرَّ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله على رَجُلٍ واضِعٍ رِجلَهُ على صَفحَةِ شاةٍ وهُو یُحِدُّ شَفرَتَهُ ، وهی تَلحَظُ إلَیهِ بِبَصَرِها ، قالَ : أفلا قَبلَ هذا ؟ أوَتُریدُ أن تُمیتَها مَوتَتَینِ ؟ !(50)
و ـ النَّهىُ عَن قَتْلِ الحَیوانِ بِغَیرِ حقٍّ
9840.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن دابَّةٍ ـ طائرٍ ولا غَیرِهِ ـ یُقتَلُ بغَیرِ الحقِّ إلّا ستُخاصِمُهُ یَومَ القِیامَةِ .(51)
9841.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قَتلَ عُصْفورا عَبَثا عَجَّ إلى اللّه ِ یَومَ القِیامَةِ مِنهُ ، یقولُ : یا رَبِّ ، إنّ فُلانا قَتلَنی عَبَثا ولَم یَقتُلْنی لِمَنفَعَةٍ .(52)
9842.مسند ابن حنبل عن عبداللّه بن عمرو بن العاص : إنّ رسول اللّه صلى الله علیه و آله قال : مَن قَتلَ عُصْفورا بغَیرِ حقِّهِ سألَهُ اللّه ُ تعالى عنهُ یَومَ القِیامَةِ . قِیلَ : یا رسولَ اللّه وما حقُّهُ؟ قالَ : یَذبَحُهُ ذَبْحا ولا یَأخُذُ بعُنُقِهِ فیَقْطَعُهُ .(53)
9837.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون حکم (داورى) کردید، عادلانه حکم کنید و چون [حیوانى را براى خوردن] کُشتید، نیکو بکشید؛ زیرا خداوند ، نیکو کار است و نیکوکاران را دوست دارد.
9838.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند، در هر موردى ، به نیک عمل کردن فرمان داده است. پس هر گاه مى کُشید، نیکو بکُشید و هر گاه ذبح مى کنید، نیکو ذبح کنید . هر کس، باید کارد خود را خوب تیز کند و ذبیحه خود را راحت کند.
9839.الترغیب و الترهیب ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پیامبر خدا ، مردى را دید که پایش را روى سینه گوسفندى گذاشته و مشغول تیز کردن کارد خود است و گوسفند به او خیره شده است. فرمود : «نمى توانستى قبلاً کاردت را تیز کنى؟ نکند مى خواهى جان این حیوان را دو بار بستانى؟» .
و ـ نهى از به ناحق کُشتن حیوانات
9840.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر حیوانى ، پرنده یا جز آن ، که به ناحق کشته شود ، در روز قیامت از قاتل خود ، شکایت خواهد کرد .
9841.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس گنجشکى را بى سبب بکُشد، آن گنجشک در روز قیامت ، از او به درگاه خدا مى نالد و مى گوید : «پروردگار من! فلانى ، مرا نه براى استفاده ، که بى سبب کُشت» .
9842.مسند ابن حنبل ـ به نقل از عبد اللّه بن عمرو بن عاص ـ: پیامبر خدا فرمود : «هر کس گنجشکى را بدون رعایت حقّ آن، بکُشد ، خداوند متعال در روز قیامت ، از او بازخواست مى کند» . گفته شد : حقّ گنجشک چیست؟ فرمود : «این که او را ذبح کند، نه این که گردنش را بکَنَد» .
9843.کنز العمّال عن ابن عبّاس : نَهى [رسول اللّه صلى الله علیه و آله] عن قَتلِ کُلِّ ذی رُوحٍ إلّا أنْ یُؤذی .(54)
ز ـ النَّهیُ عَنِ التَّحریشِ بَینَ البَهائمِ
9844.سنن أبی داوود عن ابن عبّاس : نهى رسول اللّه صلى الله علیه و آله عنِ التَّحْریشِ بَینَ البَهائمِ .(55)
9843.کنز العمال ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پیامبر صلى الله علیه و آله از کشتن هر جاندارى نهى فرمود، مگر حیوانى که آزار [و آسیب] برساند .
ز ـ نهى از به جان هم انداختن حیوانات
9844.سنن أبى داوود ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پیامبر صلى الله علیه و آله از به جان هم انداختن حیوانات ، نهى فرمود .
1) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 365 ح 2661 عن أبی ذرّ ، بحارالأنوار : ج 77 ص 76 ح 3.
2) کنز العمال : ج 9 ص 38 ح 24822 نقلاً عن ابن لآل عن سهل بن سعد.
3) سنن الترمذی : ج 5 ص 273 ح 3087 عن عمرو بن الأحوص.
4) تفسیر القمّی : ج 1 ص 172 ؛ سنن الدارقطنی : ج 3 ص 25 ح 87 عن ابن عبّاس نحوه.
5) عوالی اللآلی : ج 1 ص 364 ح 56 ، بحارالأنوار : ج 104 ص 294 ح 8.
6) کنز العمّال : ج 10 ص 641 ح 30366 عن وائل بن حجر.
7) کنز العمّال : ج 10 ص 637 ح 30342 عن الأشعث بن قیس.
8) کنز العمّال : ج 10 ص 637 ح 30343 عن أبی حمید الساعدی.
9) شُعب الإیمان : ج 6 ص 116 ح 7654 عن الحارث بن شریح.
10) الجامع الصغیر : ج 2 ص 662 ح 9156 نقلاً عن ابن النجّار عن جابر.
11) حلیة الأولیاء : ج3 ص 25 عن عمران بن حصین.
12) صحیح مسلم : ج 4 ص 2074 ح 38 عن أبی هریرة ؛ الکافی : ج 2 ص 200 ح 5 عن ذریح المحاربی عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «المؤمن» بدل «العبد» فی کلا الموضعین ، بحارالأنوار : ج 74 ص 322 ح 89.
13) حلیة الأولیاء : ج 3 ص 42 عن أبی هریرة.
14) الأمالی للمفید : ص 150 ح 8 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 311 ح 64.
15) سنن أبی داوود : ج 4 ص 273 ح 4893 عن سالم عن أبیه ؛ الأمالی للطوسی : ص 97 ح 147 عن محمّد بن یحیى المدنی عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «أخیه المؤمن المسلم» بدل «أخیه» وزاد فی آخره «ما کان فی حاجة أخیه» ، بحار الأنوار : ج 74 ص 286 ح 11.
16) المؤمن : ص 52 ح 128 عن الإمام الباقر علیه السلام.
17) الکافی : ج 2 ص 206 ح 5 عن عبداللّه بن جعفر عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 316 ح 73 وج 75 ص 22 ح 24.
18) الکافی : ج 2 ص 206 ح 4 عن زید بن أرقم ، بحار الأنوار: ج 74 ص 298 ح 33.
19) ثواب الأعمال : ص 339 عن أبی هریرة وعبداللّه بن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 74 ص 319 ح 83 ؛ کنز العمّال : ج 9 ص 154 ح 25488 نقلاً عن ابن النجّار عن ابن عمر ولیس فیه ذیله من «فما ظنکم».
20) المستدرک على الصحیحین : ج 3 ص 692 ح 6542 ؛ مکارم الأخلاق : ج 1 ص 57 ح 41 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 235 ح 35.
21) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 123.
22) کنز العمّال : ج 1 ص 152 ح 756 نقلاً عن الخرائطی فی مکارم الأخلاق عن المطّلب بن عبداللّه بن حنطب.
23) النوادر للراوندی : ص 8 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 233 ح 29.
24) مصادقة الإخوان : ص 144 ح 1.
25) سنن الترمذی : ج 4 ص 326 ح 1929 عن أبی هریرة.
26) التمحیص : ص 75 ح 171 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 311 ح 45.
27) مکارم الأخلاق : ج 1 ص 55 ح 34 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 233 ح 35.
28) سنن أبی داوود : ج 4 ص 280 ح 4918 عن أبی هریرة.
29) کنز العمّال : ج 9 ص 28 ح 24771 عن أبی هریرة ؛ الکافی : ج 2 ص 171 ح 6 عن علی بن عقبة عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 74 ص 235 ح 32.
30) مستدرک الوسائل : ج 8 ص 317 ح 9540 نقلاً عن أبی القاسم الکوفی فی کتاب الأخلاق.
31) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 292 ح 2490 ، بحار الأنوار : ج 7 ص 276 ح 50.
32) الکافی : ج 2 ص 120 ح 12 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 72 ص 62 ح 31.
33) کنز العمّال : ج 9 ص63 ح 24957 عن أنس.
34) کنز العمّال : ج 9 ص 66 ح 24973 عن أبی الدرداء.
35) کنز العمّال : ج9 ص 67 ص 24982 عن عبد اللّه بن جعفر.
36) کنز العمّال : ج 9 ص 66 ح 24971 عن ابن عمر.
37) کنز العمّال : ج 9 ص 66 ح 24972 عن المهاجر بن قنفذ.
38) فی المصدر : «یطیق» ، والتصویب من مستدرک الوسائل: ج 8 ص 258 ح 9393.
39) الجعفریّات : ص 85 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
40) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 289 ح 2477 عن أبی ذرّ.
41) کنز العمّال : ج 15 ص787 ح 43116 عن أبی هریرة.
42) الکافی : ج 6 ص 538 ح 4 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 64 ص 204 ح 7.
43) الکافی : ج 6 ص 539 ح 12 عن مسمع بن عبدالملک عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 64 ص 214 ح 24.
44) سنن أبی داوود : ج 3 ص 26 ح 2564 عن جابر.
45) کنز العمّال : ج 16 ص 7 ح 43695 عن جابر.
46) دعائم الإسلام : ج 2 ص 468 ح 1666 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 8 ص 316 ح 97.
47) کنز العمّال : ج 5 ص 392 ح 13382 عن شداد بن أوس.
48) کنز العمّال : ج 5 ص 392 ح 13381 عن أنس.
49) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 1058 ح 3170 عن شداد بن أوس.
50) الترغیب والترهیب : ج 2 ص 156 ح 2.
51) کنز العمّال : ج 15 ص 37 ح 39968 عن ابن عمرو.
52) کنز العمّال : ج 15 ص 37 ح 39971 عن الشرید بن سوید.
53) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 567 ح 6562.
54) کنز العمّال : ج 15 ص 39 ح 39981.
55) سنن أبی داوود : ج 3 ص 26 ح 2562.
