7 / 1 عظمة نعیم الجنة
الکتاب
«وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا اَلسَّماواتُ وَ اَلْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» .(1)
«سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِکَ فَضْلُ اَللّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اَللّهُ ذُو اَلْفَضْلِ اَلْعَظِیمِ» .(2)
«مَثَلُ اَلْجَنَّةِ اَلَّتِی وُعِدَ اَلْمُتَّقُونَ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها تِلْکَ عُقْبَى اَلَّذِینَ اِتَّقَوْا وَ عُقْبَى اَلْکافِرِینَ اَلنّارُ» .(3)
«مَثَلُ اَلْجَنَّةِ اَلَّتِی وُعِدَ اَلْمُتَّقُونَ فِیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى وَ لَهُمْ فِیها مِنْ کُلِّ اَلثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی اَلنّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ» .(4)
7 / 1
عظمت نعمت‌هاى بهشت
قرآن
«و براى نیل به آمرزشى از پروردگار خود، و بهشتى که پهنایش [به قدر] آسمان‌ها و زمین است [و] براى پرهیزگاران آماده شده است، بشتابید» .
«[براى رسیدن] به آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى که پهنایش چون پهناى آسمان و زمین است [و] براى کسانى آماده شده که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده‌اند، بر یکدیگر سبقت جویید. این، فضل خداست که به هر کس بخواهد، آن را مى‌دهد؛ و خداوند را فزون‌بخشىِ بزرگ است» .
«وصف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده [، این است که] از زیر [درختان] آن، نهرها روان است. میوه و سایه‌اش پایدار است. این است فرجام کسانى که پرهیزگارى کرده‌اند و فرجام کافران، آتش [ِ دوزخ]است» .
«مَثَلِ بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده [، چون باغى است که] در آن، نهرهایى است از آبى که [رنگ و بو و طعمش] برنگشته؛ و جوى‌هایى از شیرى که مزه‌اش دگرگون نشده؛ و رودهایى از باده‌اى که براى نوشندگان، لذّتى است؛ و جویبارهایى از انگبینِ ناب. و در آن جا از هر گونه میوه‌اى براى آنان [فراهم] است و [از همه بالاتر]آمرزش پروردگار آنهاست. [آیا چنین کسى در چنین باغى دل‌انگیز] مانند کسانى است که در آتش جاودانه‌اند و آبى جوشان به خوردشان داده مى‌شود [تا] روده‌هایشان را از هم فرو پاشد؟» .
الحدیث
2845 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: قالَ اللّهُ تعالى: أعْدَدْتُ لِعِبادیَ الصّالِحینَ ما لا عَینٌ رَأتْ، ولا اُذُنٌ سَمِعتْ، ولا خَطَرَ على قَلبِ بَشرٍ. (5)
2846 . عنه صلى الله علیه و آله: لَمَوضِعُ سَوْطٍ فی الجَنّةِ خَیرٌ مِن الدُّنیا وما فیها.(6)
7 / 2 ثَمَنُ الجَنَّةِ
2847 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما جَزاءُ مَن أنْعَمَ اللّهُ عز و جل علَیهِ بالتَّوحیدِ إلّا الجَنّةُ.(7)
2848 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عز و جل قالَ: ما جَزاءُ مَن أنْعَمتُ علَیهِ بالتَّوحیدِ إلّا الجَنّةُ.(8)
2849 . عنه صلى الله علیه و آله: یقولُ اللّهُ جلّ جلالُهُ: «لا إلهَ إلّا اللّهُ» حِصْنی، فَمَن دَخلَه أمِنَ مِن عَذابی.(9)
2850 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن ماتَ وهُو یَعلَمُ أنَّ اللّهَ حقٌّ دَخلَ الجَنّةَ.(10)
2851 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ «لا إلهَ إلّا اللّهُ» کَلِمَةٌ عظیمَةٌ کَریمَةٌ على اللّه عز و جل، مَن قالَها مُخْلِصا اسْتَوجَبَ الجَنّةَ، ومَن قالَها کاذِبا عَصَمَتْ مالَهُ ودمَهُ، وکانَ مَصیرُهُ إلى النّارِ.(11)
حدیث
2845 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال فرموده است: «براى بندگان نیک خود، چیزهایى فراهم آورده‌ام که نه چشمى دیده است، نه گوشى شنیده است، و نه به ذهن بشرى خطور کرده است.
2846 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر آینه جایگاهى به اندازه یک تازیانه در بهشت، بهتر است از دنیا و هر آنچه در دنیاست.
7 / 2
بهاى بهشت
2847 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پاداش کسى که خداوند عز و جل نعمت یکتاپرستى را به او عطا کرده است، چیزى جز بهشت نیست.
2848 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل فرموده است: «پاداش کسى که نعمت یکتاپرستى را به او داده‌ام، چیزى جز بهشت نیست» .
2849 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: ««لا إله إلّا اللّه» دژ من است پس هر کس به درونش برود، از عذابم ایمن است» .
2850 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس بمیرد و بداند که خدا حقّ است، وارد بهشت مى‌شود
2851 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: جمله «لا إله إلّا اللّه» نزد خداوند عز و جل بزرگ و گرامى است. هر کس از روى اخلاص آن را بگوید، مستوجب بهشت شود و هر کس به دروغ آن را بر زبان آورَد، مال و جانش در امان است، امّا سرانجامش آتش خواهد بود
2852 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن قالَ: «لا إلهَ إلّا اللّهُ» مُخْلِصا دَخلَ الجَنّةَ، وإخْلاصُهُ أنْ تَحْجِزَهُ «لا إلهَ إلّا اللّهُ» عَمّا حَرّمَ اللّهُ عز و جل.(12)
7 / 3 مُوجِباتُ دُخولِ الجَنَّةِ
الکتاب
«وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ اَلصّالِحاتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ اَلْجَنَّةَ وَ لا یُظْلَمُونَ نَقِیراً» .(13)
«إِنَّ اَللّهَ اِشْتَرى مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ اَلْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی اَلتَّوْراةِ وَ اَلْإِنْجِیلِ وَ اَلْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اَللّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ اَلَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ» .(14)
«تِلْکَ اَلْجَنَّةُ اَلَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبادِنا مَنْ کانَ تَقِیًّا» .(15)
الحدیث
2853 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَنِ اشْتاقَ إلى الجَنَّةِ سارَعَ إلى الخَیْراتِ.(16)
2854 . عنه صلى الله علیه و آله: أکْثَرُ ما تَلِجُ بهِ اُمَّتی الجَنّةَ: تَقْوى اللّهِ وحُسْنُ الخُلقِ.(17)
2855 . عنه صلى الله علیه و آله وقد سُئلَ عن عَملٍ لا یُحالُ بَیْنَهُ وبینَ الجَنّةِ : لا تَغْضَبْ، ولا تَسألِ الناس شیئا، وارْضَ للنّاسِ ما تَرضى لِنَفْسِکَ.(18)
2852 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس از روى اخلاص بگوید: «لا إله إلّا اللّه» ، به بهشت مى‌رود و اخلاص آن به این است که «لا إله إلّا اللّه» ، او را از آنچه خداوند عز و جل حرام کرده است، باز دارد.
7 / 3
موجبات رفتن به بهشت
قرآن
«و کسانى که کارهاى شایسته کنند، چه مرد باشند چه زن، در حالى که مؤمن باشند، آنان داخل بهشت مى‌شوند و [حتّى] به قدر گودىِ پشت هسته خرمایى، مورد ستم قرار نمى‌گیرند» .
«در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهاى]این که بهشت براى آنان باشد، خریده است؛ همان کسانى که در راه خدا مى‌جنگند و مى‌کُشند و کشته مى‌شوند. [این]به عنوان وعده حقّى در تورات و انجیل و قرآن، بر عهده اوست. و چه کسى از خدا به عهد خویش وفادارتر است؟ پس به این معامله‌اى که با او کرده‌اید، شادمان باشید؛ و این، همان کامیابىِ بزرگ است» .
«این، همان بهشتى است که به هر یک از بندگان ما که پرهیزگار باشند، به میراث مى‌دهیم» .
حدیث
2853 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که مشتاق بهشت است، به کارهاى خوب بشتابد
2854 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: امّت من، بیشتر به سبب دو چیز وارد بهشت مى‌شوند: خدا پروایى و خوش‌خویى
2855 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به سؤال از عملى که چیزى میان آن و بهشت، مانع نمى‌شود : خشمگین مشو، چیزى از مردم مخواه و براى مردم، همان را بپسند که براى خودت مى‌پسندى
2856 . عنه صلى الله علیه و آله: ثلاثٌ مَن لَقِیَ اللّهَ عز و جل بهِنَّ دَخلَ الجَنّةَ مِن أیِّ بابٍ شاءَ: مَن حسنَ خُلقُهُ، وخَشِیَ اللّهَ فی المَغیبِ والمَحْضَرِ، وتَرَکَ المِراءَ وإنْ کانَ مُحِقّا.(19)
2857 . عنه صلى الله علیه و آله لِیزیدَ بنِ أسیدٍ : یایزیدُ ابن أسیدٍ أتُحِبُّ الجَنّةَ؟ فأحِبَّ لأخیکَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ.(20)
2858 . عنه صلى الله علیه و آله وقد سألَهُ رجُلٌ: ما عملٌ إنْ عَمِلتُ بهِ دَخَلتُ الجَنّةَ؟ : اشْتَرِ سِقاءً جدیدا ثُمَّ اسْقِ فیه حتّى تَخْرِقَه، فإنّکَ لا تَخْرِقُه حتّى تَبلُغَ به عَملَ الجَنّةِ.(21)
2859 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن خُتِمَ لَهُ بجِهادٍ فی سَبیلِ اللّهِ ولوقَدْرَ فَواقِ ناقَةٍ دَخلَ الجَنّةَ.(22)
2860 . عنه صلى الله علیه و آله: لَن یَدخُلَ الجَنّةَ إلّا نَفْسٌ مُسلمَةٌ.(23)
2861 . الأمالی للطوسی عن أبی ذرّ: دَخَلتُ ذاتَ یومٍ فی صَدرِ نَهارِهِ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله فی مَسجِدِهِ. . . فَقُلتُ: یا رَسولَ اللّهِ، بِأبی أنتَ واُمّی أوصِنی بِوَصِیِّةٍ یَنفَعُنِی اللّهُ بِها! فَقالَ: . . . یا أبا ذرٍّ، أتُحِبُّ أنْ تَدخُلَ الجَنّةَ؟ قُلتُ: نَعَم فِداکَ أبی قالَ: فَأَقصِرْ مِن الأمَلِ، واجْعَلِ المَوتَ نُصبَ عَیْنِکَ، واسْتَحِ مِن اللّهِ حقَّ الحَیاءِ.(24)
2862 . تنبیه الخواطر: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أکُلُّکُم یُحِبُّ أنْ یَدخُلَ الجَنّةَ؟ قالوا: نَعَم یا رسولَ اللّهِ، قالَ: قَصِّروا مِن الأملِ، وثَبِّتوا آجالَکُم بینَ أبْصارِکُم، واسْتَحْیوا مِن اللّهِ حقَّ الحَیاءِ.(25)
2856 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که هر کس با آنها خداوند عز و جل را دیدار کند، از هر درى که بخواهد، وارد بهشت مى‌شود: کسى که خوش‌خو باشد، و در آشکار و نهان از خدا بترسد، و جدالگرى (بگومگو کردن) را رها کند؛ اگر چه حق با او باشد
2857 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به یزید بن اسید : اى یزید بن اسید! آیا بهشت را دوست دارى؟ پس آنچه براى خودت دوست دارى، براى برادرت نیز دوست بدار.
2858 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به مردى که پرسید: چه کنم تا به بهشت روم؟ : مَشکى نو بخر و با آن، آن قدر مردم را آب بده تا آن را فرسوده و پاره کنى پس زمانى که مشک پاره شد، به عمل بهشت، دست یافته‌اى.
2859 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس که حتّى به اندازه فاصله زمانىِ میان دو دوشیدن شتر، جهاد در راه خدا نصیبش شود، وارد بهشت مى‌گردد
2860 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هرگز وارد بهشت نمى‌شود، مگر نفْسِ تسلیم شده.
2861 . الأمالى، طوسى به نقل از ابو ذر : نیم‌روزى در مسجد پیامبر خدا بر ایشان وارد شدم. . . پس گفتم: اى پیامبر خدا، پدر و مادرم به فدایت باد! به من سفارشى فرما که خداوند به واسطه آن، به من سود دهد.
فرمود: . . . اى ابو ذر آیا دوست دارى به بهشت روى؟» .
گفتم: آرى، پدرم فدایت باد!
فرمود: «پس آرزو را کوتاه کن و مرگ را پیشِ چشم خود بدار و از خداوند چنان که شاید و باید شرم کن» .
2862 . تنبیه الخواطر: پیامبر خدا [به یارانش]فرمود: «آیا همه شما دوست دارید به بهشت بروید؟» .
گفتند: آرى، اى پیامبر خدا!
فرمود: «[پس] آرزو را کوتاه کنید، مرگ را در مقابل دیدگان خود قرار دهید و از خدا چنان که باید، شرم بدارید» .
2863 . الزهد للحسین بن سعید عن بعض أصحابنا رفعه الى رسول اللّه صلى الله علیه و آله: جاءَ أعْرابیٌّ إلى النبیِّ صلى الله علیه و آله فأخذَ بِغَرْزِ راحِلَتِهِ وهُو یُریدُ بَعضَ غَزَواتِهِ، فقالَ: یا رسولَ اللّهِ، عَلِّمْنی عَملاً أدخُلُ بهِ الجَنّةَ.
فقالَ: ما أحْبَبْتَ أنْ یأتِیَهُ النّاسُ إلَیکَ فَائْتِهِ إلَیهِم، وما کَرِهْتَ أنْ یأتِیَهُ إلَیکَ فلا تَأتِهِ إلَیهِم؛ خَلِّ سَبیلَ الرّاحِلَةِ.(26)
2864 . مجمع البیان عن البراء بن عازب: جاءَ أعرابِیٌ إلى النبیِ صلى الله علیه و آله فقالَ: یا رسولَ اللّهِ عَلِّمنی عَمَلاً یُدخِلُنی الجنَّةَ.
قالَ: إنْ کُنتَ أقْصَرْتَ الخُطْبَةَ لقد عَرَضْتَ المَسألَةَ، أعتِقِ النَّسمةَ وفُکَّ الرَّقَبَةَ. فقالَ: أوَلَیْسا واحِدا؟
قالَ: لا، عِتْقُ النَّسَمَةِ أنْ تَنْفَرِدَ بعِتْقِها، وفَکُّ الرَّقَبةِ أنْ تُعینَ فی ثَمَنِها والفَیْءُ على ذِی الرَّحِمِ الظّالِمِ، فإنْ لَم یَکُنْ ذلکَ فأطْعِمِ الجائِعَ، واسْقِ الظَّمْآنَ، وأْمُرْ بالمَعروفِ، وانْهَ عنِ المُنکَرِ، فإنْ لَم تُطِقْ ذلکَ فکُفَّ لِسانَکَ إلّا مِن الخَیر.(27)
7 / 4 الجنَّةُ محفوفةٌ بالمَکارِهِ
الکتاب
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ وَ لَمّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ اَلَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ اَلْبَأْساءُ وَ اَلضَّرّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتّى یَقُولَ اَلرَّسُولُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اَللّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اَللّهِ قَرِیبٌ» .(28)
2863 . الزهد، حسین بن سعید به نقل از برخى از اصحاب : پیامبر خدا، سوار بر شتر خود بود و قصد رفتن به یکى از جنگ‌ها را داشت بادیه‌نشینى آمد و رکاب شتر ایشان را گرفت و گفت: اى پیامبر خدا! به من کارى بیاموز که با انجام دادن آن، به بهشت بروم.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «هر کارى که دوست دارى مردم در حقّت بکنند، تو با آنها همان کن و هر کارى که دوست ندارى نسبت به تو انجام دهند، تو نیز با آنان چنان مکن حالا بگذار شتر به راه افتد» .
2864 . مجمع البیان به نقل از بَراء بن عازب : بادیه‌نشینى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا! عملى به من بیاموز تا با انجام دادن آن، به بهشت بروم.
پیامبر خدا فرمود: «سؤالى کوتاه، امّا مهم پرسیدى بنده آزاد کن و برده رها نما» .
بادیه‌نشین پرسید: مگر این دو، یکى نیست؟
فرمود: «نه؛ آزاد کردن بنده، آن است که خودت به تنهایى بنده‌اى را آزاد کنى؛ ولى رها ساختن برده، آن است که در بهاى آزادىِ او یارى کنى [دیگر این که] به خویشاوندِ ستمگرت مهربانى کن اگر این نشد، پس گرسنه‌اى را سیر کن و تشنه‌اى را آب ده، و امر به معروف و نهى از منکر کن اگر این را هم نتوانستى، زبانت را جز از خوبى، فرو ببند» .
7 / 4
بهشت، پیچیده در ناخوشایندهاست
قرآن
«آیا پنداشتید که داخل بهشت مى‌شوید، حال آن که هنوز مانند آنچه بر [سرِ]پیشینیان شما آمد، بر [سرِ] شما نیامده است؟ ! آنان، دچار سختى و زیان شدند و به [هول و]تکان در آمدند، تا جایى که پیامبر [خدا] و کسانى که با وى ایمان آورده بودند، گفتند: «یارىِ خدا، کِى خواهد بود؟» . هش‌دار، که پیروزى خدا نزدیک است» .
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ وَ لَمّا یَعْلَمِ اَللّهُ اَلَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ اَلصّابِرِینَ» .(29)
«وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوى – فَإِنَّ اَلْجَنَّةَ هِیَ اَلْمَأْوى» .(30)
الحدیث
2865 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ألا وإنَّ عَملَ الجَنّةِ حَزْنٌ بِرَبْوَةٍ، ألا وإنّ عَملَ النّارِ سَهْلٌ بِشَهْوَةٍ.(31)
7 / 5 مَن تَجبُ لَه الجنّةُ
2866 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن ضَمِنَ لی ما بینَ لِحْیَیْهِ وما بینَ رِجْلَیْهِ ضَمِنتُ له الجَنّةَ.(32)
2867 . عنه صلى الله علیه و آله: أنا زَعیمٌ ببَیْتٍ فی رَبَضِ الجَنّةِ، وبَیتٍ‌فی وَسَطِ الجَنّةِ، وبَیتٍ فی أعلى الجَنّةِ، لِمَن تَرکَ المِراءَ وإنْ کانَ مُحِقّا، ولمَن تَرکَ الکَذِبَ وإنْ کانَ هازِلاً، ولمَن حَسّنَ خُلقَهُ.(33)
2868 . عنه صلى الله علیه و آله: تَقَبّلوا لی بسِتٍّ أتَقَبّلْ لَکُم بالجَنّةِ: إذا حَدَّثْتُم فلا تَکْذِبوا، وإذا وَعدْتُم فلا تُخْلِفوا، وإذا ائتُمِنْتُم فلا تَخونوا، وغُضّوا أبْصارَکُم، واحْفَظوا فُروجَکُم، وکُفُّوا أیدیَکُم وألسِنَتَکُم.(34)
2869 . عنه صلى الله علیه و آله: اکْفَلوا لی بسِتِّ خِصالٍ أکفلْ لَکُم‌بالجنّةِ: الصّلاةُ، والزّکاةُ، والأمانةُ، والفَرْجُ، والبَطْنُ، واللِّسانُ.(35)
«آیا پنداشته‌اید که داخل بهشت مى‌شوید، بى‌آن که خداوند، جهادگران و شکیبایانِ شما را معلوم بدارد؟» .
«و امّا کسى که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفس [خود] را از هوس باز داشت، جایگاه او همان بهشت است» .
حدیث
2865 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که کار بهشت، به سبب داشتن فراز و نشیب، دشوار است و بدانید که کار دوزخ، به سبب خواهش‌هاى نفسانى، آسان [و هموار] است
7 / 5
کسانى که بهشت بر ایشان واجب است
2866 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به من تضمین دهد که زبان و شهوت خویش را حفظ کند، من بهشت را براى او ضمانت مى‌کنم
2867 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من، خانه‌اى را در حومه بهشت و خانه‌اى را در مرکز بهشت و خانه‌اى را در بالاى بهشت ضمانت مى‌کنم، براى کسى که جِدالگرى را رها کند، هر چند حق با او باشد، و براى کسى که دروغ را، هر چند به شوخى، ترک گوید و براى کسى که خوش‌خو باشد
2868 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شش چیز را براى من به عهده بگیرید تا من نیز براى شما بهشت را به عهده بگیرم: هرگاه سخن گفتید، دروغ مگویید؛ هر گاه وعده دادید، خُلف وعده نکنید؛ هرگاه شما را امین دانستند، خیانت نورزید؛ چشمانتان را [از حرام]فرو بندید؛ شهوت خویش را حفظ کنید؛ و دست و زبان خود را نگه دارید
2869 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [حفظِ] شش امر را براى من عهده‌دار شوید، تا من بهشت را براى شما عهده‌دار شوم: نماز، زکات، امانتدارى، شهوت، شکم، و زبان را
2870 . الخصال عن تمیم الداری عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن یَضمَنْ لی خَمْسا أضمَنْ لَهُ الجنّةَ قیلَ: وما هی یا رسولَ اللّهِ؟ قالَ: النَّصیحةُ للّهِ عز و جل، والنَّصیحةُ لرسولِهِ، والنَّصیحةُ لکِتابِ اللّهِ، والنَّصیحةُ لدِینِ اللّهِ، والنَّصیحةُ لجَماعةِ المُسلمینَ.(36)
2871 . الإمام علیّ علیه السلام فی ذِکرِ حَدیثِ مِعراجِ النَّبِیّ صلى الله علیه و آله : قالَ اللّهُ تَعالى: . . . یا أحمدُ، وعِزَّتی وجَلالی مامِن عَبدٍ مؤمنٍ ضَمِنَ لی بأربعِ خِصالٍ إلّا أدخَلْتُهُ الجَنّةَ: یَطوی لسانَهُ فلا یَفْتَحُهُ إلّا بما یَعْنِیهِ، ویَحْفَظُ قلبَهُ مِن الوَسواسِ، ویَحْفَظُ عِلْمی ونَظَری إلَیهِ، ویَکونُ قُرّةُ عَینهِ الجُوعَ.(37)
7 / 6 مَن تَحرُمُ علیهِ الجنّةُ
الکتاب
«لَقَدْ کَفَرَ اَلَّذِینَ قالُوا إِنَّ اَللّهَ هُوَ اَلْمَسِیحُ اِبْنُ مَرْیَمَ وَ قالَ اَلْمَسِیحُ یا بَنِی إِسْرائِیلَ اُعْبُدُوا اَللّهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اَللّهُ عَلَیْهِ اَلْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ اَلنّارُ وَ ما لِلظّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ» .(38)
«إِنَّ اَلَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اِسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ اَلسَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ اَلْجَنَّةَ حَتّى یَلِجَ اَلْجَمَلُ فِی سَمِّ اَلْخِیاطِ وَ کَذلِکَ نَجْزِی اَلْمُجْرِمِینَ» .(39)
الحدیث
2872 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَحْرُمُ الجنّةُ على ثلاثةٍ: على المَنّانِ، وعلى المُغْتابِ، وعلى مُدمِنِ الخَمرِ.(40)
2870 . الخصال به نقل از تمیمِ دارى : پیامبر خدا فرمود: «هر کس پنج چیز را به من تضمین بدهد، من بهشت را براى او تضمین مى‌کنم» .
گفته شد: اى پیامبر خدا! آن پنج چیز، کدام‌اند؟
فرمود: «یک‌رنگى با خداوند عز و جل، یک‌رنگى با پیامبر او، یک‌رنگى با کتاب خدا، یک‌رنگى با دین خدا، و یک‌رنگى با جامعه مسلمانان» .
2871 . الإمام على علیه السلام در بیان حدیث معراج پیامبر صلى الله علیه و آله : خداوند متعال فرمود: «. . . اى احمد! به عزّت و جلالم سوگند، هیچ بنده مؤمنى نیست که انجام دادن چهار کار را به من تعهّد سپرد، مگر آن که او را وارد بهشت کنم: زبان در کام گیرد و آن را جز به سخنان سودمند نگشاید، دلش را از وسوسه نگه دارد، مراقب علم و نگاه من به خود باشد، و نور چشمش گرسنگى کشیدن باشد» .
7 / 6
کسانى که بهشت برایشان حرام است
قرآن
«کسانى که گفتند: «خدا همان مسیح، پسر مریم است» ، قطعاً کافر شده‌اند، و حال آن که مسیح مى‌گفت: «اى فرزندان اسرائیل! پروردگار من و پروردگار خودتان را بپرستید؛ [چرا] که هر کس به خدا شرک آوَرَد، قطعاً خدا بهشت را بر او حرام ساخته و جایگاهش آتش است و براى ستمکاران، یاورانى نیست»» .
«در حقیقت، کسانى که آیات ما را دروغ شمردند و از [پذیرفتنِ] آنها تکبّر ورزیدند، درهاى آسمان را برایشان نمى‌گشایند و به بهشت نمى‌روند؛ مگر آن که طناب کلفت در سوراخ سوزن داخل شود! و بدین سان، بزهکاران را کیفر مى‌دهیم» .
حدیث
2872 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهشت، بر سه کس حرام است: منّت‌گذارنده [بر خدا]،
غیبت‌کننده، و مى‌گسار
2873 . عنه صلى الله علیه و آله: یقولُ اللّهُ عز و جل: حُرِّمَتِ الجنّةُ على المَنّانِ، والبَخیلِ، والقَتّاتِ.(41)
2874 . عنه صلى الله علیه و آله: لمّا اُسْرِیَ بِی إلى السَّماءِ أوحى إلَیَّربّی جلَّ جلالُهُ فقالَ: . . . یا محمّدُ، لو أنَّ عَبدا عَبَدنی حتّى یَنْقَطِعَ ویَصیرَ کالشِّنِّ البالی، ثُمَّ أتانی جاحِدا لِوَلایَتِهِم(42) ما أسْکَنْتُهُ جَنَّتی.(43)
2875 . عنه صلى الله علیه و آله: لایَدخُلُ الجَنّةَ خِبٌّ ولا خائِنٌ.(44)
2876 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَدخُلُ الجَنّةَ عاقٌّ ولا مُدْمِنُ خَمرٍ.(45)
2877 . عنه صلى الله علیه و آله: ثلاثةٌ لا یَدخُلونَ الجَنّةَ أبَدا: الدَّیُّوثُ، والرُّجلَةُ مِن النِّساءِ، ومُدْمِنُ الخَمرِ.(46)
2878 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَدخُلُ الجَنّةَ شَیخٌ زانٍ، ولا مِسکینٌ مُسْتَکْبِرٌ، ولا مَنّانٌ بعَملِهِ على اللّهِ.(47)
2879 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَدخُلُ الجَنّةَ جَبّارٌ ولا بَخیلٌ ولا سَیّءُ المَلَکَةِ.(48)
2880 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنِ اسْتَرْعى رَعِیَّةً فغَشَّها حَرّمَ اللّهُ علَیهِ الجَنّةَ.(49)
2873 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «بهشت بر منّت‌گذار و بخیل و سخن‌چین، حرام است» .
2874 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن شب که به آسمان برده شدم، پروردگارم که شکوهش بزرگ است به من وحى فرمود: «. . . اى محمّد! اگر بنده‌ام مرا چنان عبادت کند که همچون مشکِ پوسیده گردد و سپس در حالى نزد من آید که ولایت ایشان (محمّد و على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام) را نپذیرفته باشد، او را در بهشت خود، جاى نخواهم داد» .
2875 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ حیله‌گر و خیانتکارى، به بهشت نمى‌رود
2876 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فرزند ناخلف و فرد مى‌گسار، به بهشت نمى‌روند.
2877 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه کس‌اند که هرگز بهشت نمى‌روند: مرد بى‌غیرت، زن مرد نما،(50) مى‌گسار
2878 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پیرمرد زناکار، تهى‌دستِ گردنکش و کسى که با عمل [به واجباتِ]خود، بر خدا منّت نهد، به بهشت نمى‌روند
2879 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: متکبّر، بخیل و بدنهاد، به بهشت نمى‌روند
2880 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس سرپرست ملّتى شود و به آنها خیانت ورزد، خداوند عز و جلبهشت را بر او حرام مى‌گرداند
7 / 7 أبوابُ الجنَّةِ
2881 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِلجَنّةِ بابا یُدعى «الرَّیّانَ» ، لا یَدخُلُ مِنهُ إلّا الصّائمونَ. (51)
2882 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِلجَنّةِ بابا یُقالُ لَهُ: بابُ المَعْروفِ، لا یَدخُلُهُ إلّا أهْلُ المَعروفِ.(52)
2883 . عنه صلى الله علیه و آله: الجَنّةُ لَها ثَمانِیَةُ أبوابٍ. . . فَمَن أرادَ الدُّخولَ فی هذِهِ الأبوابِ الثَّمانِیَةِ فَلْیَتَمسَّکْ بأرْبَعِ خِصالٍ وهِیَ: الصَّدَقةُ، والسَّخاءُ، وحُسنُ الخُلقِ، وکَفُّ الأذى عن عِبادِ اللّهِ.(53)
2884 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أبْوابَ الجَنّةِ تَحتَ ظِلالِ السُّیوفِ.(54)
2885 . الأمالی للصدوق عن بِلال: سَمِعتُ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله یَقول: . . . أمّا بابُ الصَّبرِ فبابٌ صغیرٌ لَهُ مِصْراعٌ واحِدٌ مِن یاقُوتَةٍ حَمْراءَ لا حَلَقَ لَهُ وأمّا بابُ الشُّکرِ فإنَّهُ مِن یاقُوتةٍ بَیْضاءَ لَها مِصْراعان، مَسِیرَةُ ما بَیْنَهُما خَمْسُمِائةِ عامٍ لَهُ ضَجیجٌ وحَنینٌ. . . وأمّا بابُ البَلاءِ، قُلتُ: ألَیسَ بابُ البَلاءِ هُوَ بابُ الصَّبرِ؟ قالَ: لا قُلتُ: فما البَلاءُ؟ قالَ: المَصائبُ والأسْقامُ والأمْراضُ والجُذامُ، وهُو بابٌ مِن یاقُوتةٍ صَفْراءَ لَهُ مِصْراعٌ واحِدٌ ما أقَلَّ مَن یَدخُلُ مِنْهُ! . . . وأمّا البابُ الأعْظَمُ فیَدخُلُ مِنهُ العِبادُ الصّالِحونَ، وهُم أهْلُ الزُّهدِ والوَرَعِ والرّاغِبونَ إلى اللّهِ عز و جل المُسْتَأنِسونَ بهِ.(55)
7 / 7
دروازه‌هاى بهشت
2881 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهشت، دروازه‌اى به نام «رَیّان (سیراب)» دارد که جز روزه‌داران، کسى از آن وارد نمى‌شود
2882 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهشت، دروازه‌اى به نام «باب المعروف (دروازه خوبى)» دارد که جز اهل احسان، کسى از آن وارد نمى‌شود.
2883 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهشت، هشت دروازه دارد. . . هر که مى‌خواهد از این هشت دروازه وارد شود، باید به چهار خصلت چنگ زند: صدقه دادن، بخشندگى، خوش‌خویى، و نیازردن بندگان خدا
2884 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا دروازه‌هاى بهشت، زیر سایه شمشیرهاست.
2885 . الأمالى، صدوق به نقل از بلال : از پیامبر خدا شنیدم که مى‌فرماید: «دروازه شکیبایى، درِ یک لنگه کوچکى است از یاقوت سرخ، و حلقه‌اى ندارد دروازه شُکر، از یاقوت سفید است و دو لنگه دارد که فاصله میان آن دو لنگه، پانصد سال است و این در، براى خود آه و ناله‌اى دارد. . . و امّا دروازه بلا» .
گفتم: مگر دروازه بلا، همان دروازه شکیبایى نیست؟
فرمود: «نه» .
گفتم: پس بلا چیست؟
فرمود: «مصیبت‌ها، دردها، بیمارى‌ها و خوره این دروازه از یاقوت زرد است و یک لنگه دارد، و چه کم‌اند کسانى که از این در وارد مى‌شوند! . . . و امّا دروازه اعظم؛ از این دروازه، بندگان صالح، وارد بهشت مى‌شوند. اینان، افرادى پارسا و پاک‌دامن‌اند که مشتاق خدایند و با او اُنس [و الفت] دارند» .
7 / 8 دَرَجاتُ الجنَّةِ
الکتاب
«وَ مَنْ یَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ اَلصّالِحاتِ فَأُولئِکَ لَهُمُ اَلدَّرَجاتُ اَلْعُلى» .(56)
«اُنْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلاً» .(57)
الحدیث
2886 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الدَّرَجَةُ فی الجَنّةِ فَوقَ الدَّرَجةِ کما بینَ السَّماءِ والأرضِ وإنَّ العَبدَ لَیَرفَعُ بَصرَهُ فیَلْمَعُ لَهُ نورٌ یَکادُ یَخطَفُ بَصرَهُ فیَفرَحُ، فیقولُ: ما هذا؟ فیُقالُ: هذا نورُ أخیکَ المؤمنِ، فیقولُ: هذا أخی فُلانٌ کُنّا نَعمَلُ جَمیعا فی الدُّنیا وقد فُضِّلَ علَیَّ هکَذا؟ ! فیُقالُ: إنَّهُ کانَ أفْضَلَ مِنکَ عَمَلاً. ثُمَّ یُجعَلُ فی قَلْبِهِ الرِّضا حتّى یَرْضى.(58)
2887 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ جَلَّ ثَناؤهُ لَیُدخِلُ قَوما الجَنّةَ فیُعْطیهِم حتّى تَنْتَهی أمانِیُّهُم، وفَوقَهُم قَومٌ فی الدَّرَجاتِ العُلى، فإذا نَظَروا إلَیهِم عَرَفوهُم فیَقولُونَ: رَبَّنا، إخوانُناکُنّا مَعَهُم فی الدُّنیا فبِمَ فَضّلْتَهُم علَینا؟ فیقالُ: هَیْهاتَ! إنَّهُم کانوا یَجوعونَ حینَ تَشْبَعونَ، ویَظْمَؤونَ حینَ تَروَونَ، ویَقومونَ حینَ تَنامونَ، ویَشْخَصونَ حینَ تَخْفَضونَ.(59)
2888 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تبارکَ وتعالى خَلقَ فیالجَنّةِ عَمودا مِن یاقُوتةٍ حَمْراءَ، علَیهِ سَبْعونَ ألفَ قَصرٍ، فی کُلِّ قَصرٍ سَبعونَ ألفَ غُرفَةٍ، خَلَقها اللّهُ عز و جل للمُتَحابِّینَ والمُتَزاوِرینَ فی اللّهِ.(60)
7 / 8
درجات بهشت
قرآن
«و هر که مؤمن به نزد او رود، در حالى که کارهاى شایسته انجام داده باشد، براى آنان، درجات والا خواهد بود» .
«ببین چگونه بعضى از آنان را بر بعضى دیگر برترى داده‌ایم، و قطعاً درجات آخرت و برترىِ آن، بزرگ‌تر و بیشتر است» .
حدیث
2886 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در بهشت، درجات است و فاصله میان آنها به اندازه میان آسمان و زمین است بنده [ى خدا] نگاهش را به بالا مى‌دوزد و نورى خیره‌کننده بر او مى‌درخشد، چندان که نزدیک است دیدگانش را کور کند او شادمان مى‌شود و مى‌پرسد: این چیست؟
گفته مى‌شود: «این، نورِ برادر مؤمن توست» .
مى‌گوید: این همان برادر من فلانى است که در دنیا پا به پاى هم، کار مى‌کردیم و اینک این‌چنین بر من برترى داده شده است؟ !
گفته مى‌شود: «او از تو در عمل، برتر بود» .
سپس در دلش، احساس رضایت قرار داده مى‌شود تا خشنود گردد [و دیگر غبطه نخورَد]
2887 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند که مدحش بزرگ است گروهى را وارد بهشت مى‌کند و به آنها چندان عطا مى‌فرماید که آرزوهایشان تمام مى‌شود. بالاتر از آنها، گروهى دیگر، در درجاتى عالى به سر مى‌برند. چون اینان را بینند، مى‌شناسند و مى‌گویند: پروردگارا! اینان، همان برادران ما هستند که در دنیا با هم بودیم پس به چه سبب، آنها را بر ما برترى دادى؟
پاسخ مى‌آید: «هیهات! زمانى که شما سیر بودید، آنان گرسنه بودند زمانى که شما سیراب بودید، آنان تشنه بودند زمانى که شما مى‌خوابیدید، آنها به عبادت ایستاده بودند و آن گاه که شما آرام [و آسوده] بودید، آنان در سختى [و ناراحتى] بودند» .
2888 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند تبارک و تعالى در بهشت، ستونى از یاقوت سرخ آفریده است که روى آن، هفتاد هزار قصر است و هر قصرى، هفتاد هزار اتاق دارد. خداوند عز و جل این قصرها را براى کسانى آفریده است که براى او یکدیگر را دوست مى‌دارند و دید و بازدید مى‌کنند
2889 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فی الجَنّةِ قَصْرا لا یَدخُلُهُ إلّاصُوّامُ رَجَبٍ.(61)
2890 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فی الجَنّةِ دَرَجةً لا یَنالُها إلّا إمامٌ عادِلٌ، أو ذو رَحِمٍ وَصُولٌ، أو ذو عِیالٍ صَبورٌ.(62)
2891 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ فی الجَنّةِ غُرَفا یُرى ظاهِرُها مِن باطِنِها وباطِنُها مِن ظاهِرِها، یَسْکُنها مِن اُمّتی مَن أطابَ الکلامَ، وأطْعَمَ الطَّعامَ، وأفْشى السَّلامَ، وأدامَ الصِّیامَ، وصَلّى باللَّیلِ والنّاسُ نِیامٌ.(63)
2892 . عدّة الداعی عن النبیّ صلى الله علیه و آله: إنّ فی الجَنّةِ مَنازِلَ لا یَنالُها العِبادُ بأعْمالِهِم، لیسَ لَها علاقَةٌ مِن فَوقِها ولا عِمادٌ مِن تَحْتِها قیلَ: یا رسولَ اللّهِ، مَن أهلُها؟ فقالَ: أهلُ البَلایا والهُمومِ.(64)
7 / 9 أدنى مَنازلِ الجنّةِ
2893 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّ أدْنى أهْلِ الجَنّةِ مَنزِلَةً لَرجُلٌ یَنظُرُ فی مُلکِهِ ألفَ سَنةٍ، یَرى أقْصاهُ کما یَرى أزواجَهُ وخَدَمَهُ وسُرُرَهُ.(65)
2894 . عنه صلى الله علیه و آله: سألَ موسى ربَّهُ فقالَ: یا رَبِّ، ما أدْنى أهْلِ الجَنّةِ مَنزِلَةً؟ فقالَ: هُوَ رَجُلٌ یَجیءُ بعدَما یَدخُلُ أهْلُ الجَنّةِ الجَنّةَ.(66)
2889 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در بهشت، قصرى هست که جز آنان که ماه رجب را روزه مى‌گیرند، کسى وارد آن نمى‌شود
2890 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در بهشت، درجه‌اى است که کسى به آن دست نمى‌یابد، مگر پیشواى دادگر یا خویشاوندى که زیاد صله رَحِم به جا آورد و یا عیالوارِ شکیبا
2891 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در بهشت، اتاق‌هایى هست که بیرون آن از داخل دیده مى‌شود و درون آن از بیرون. در این اتاق‌ها ، آن کس از امّت من سُکنا خواهد گزید که سخن نیکو بگوید، اطعام کند، به همگان سلام دهد، بر روزه مداومت کند و شب هنگام که مردم در خواب‌اند، نماز بگزارد.
2892 . عدّة الداعى: پیامبر خدا فرمود: «در بهشت، منزل‌هایى هست که بندگان با اعمال خود، بدان‌ها نمى‌رسند. این منزل‌ها نه از بالا آویخته‌اند و نه بر ستونى تکیه دارند [؛ بلکه معلّق‌اند]» .
گفته شد: اى پیامبر خدا! اهل این منازل کیان‌اند؟
فرمود: «بلاکشیدگان و اندوه‌زدگان» .
7 / 9
کمترین درجات بهشت
2893 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دونْ پایه‌ترین فردِ بهشت، فردى است که دیدن قلمرو پادشاهى‌اش، هزار سال به درازا مى‌کشد و دورترین نقطه آن را چنان مى‌بیند که همسران و خدمتکاران و تخت‌هاى پادشاهىِ خود را مشاهده مى‌کند.
2894 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: موسى علیه السلام از پروردگارش پرسید: پروردگارا! دونْ پایه‌ترین فرد بهشت کیست؟
فرمود: «فردى که بعد از همه بهشتیان وارد بهشت شود» .
7 / 10 نَفَقةُ بِناءِ الجنَّةِ
2895 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لمّا اُسْرِیَ بِی إلى السَّماءِ دَخَلتُ الجَنّةَ، فرَأیْتُ فیها مَلائکةً یَبْنُونَ لَبِنَةً مِن ذَهَبٍ ولَبِنَةً مِن فِضَّةٍ، ورُبَّما أمْسَکوا، فقلتُ لَهُم: مالَکُم رُبَّما بَنَیْتُم ورُبَّما أمْسَکْتُم؟ فقالوا: حتّى تَجیئَنا النَّفَقةُ، فقلتُ لَهُم: وما نَفَقتُکُم؟ فقالوا: قَولُ المؤمنِ فی الدُّنیا: «سُبحانَ اللّهِ والحَمدُ للّهِ ولا إلهَ إلّا اللّهُ واللّهُ أکبرُ» .(67)
7 / 11 أوَّلُ مَن یدخلُ الجنَّةِ
2896 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أوَّلُ مَن یَدخُلُ الجَنّةَ مِن خَلقِ اللّهِ الفُقَراءُ.(68)
2897 . عنه صلى الله علیه و آله: أوَّلُ مَن یَدخُلُ الجَنّةَ شَهیدٌ وعَبدٌ أحسنَ عِبادةَ ربِّهِ.(69)
2898 . عنه صلى الله علیه و آله: ثلاثةٌ أوَّلُ مَن یَدخُلُ الجَنّةَ: الشَّهیدُ فی سبیلِ اللّهِ، والمَمْلوکُ لَم یَشغَلْهُ رِقُّهُ عَن طاعةِ رَبّهِ، وفَقیرٌ ذو عِیالٍ مُتَعفِّفٌ.(70)
2899 . عنه صلى الله علیه و آله لِعَلیٍّ علیه السلام : إنَّ أوَّلَ أربَعةٍ یَدْخُلونَ الجَنّةَ: أنا وأنتَ والحَسنُ والحُسینُ.(71)
2900 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أوَّلَ ثُلّةٍ تَدْخُلُ الجَنّةَ لَفُقَراءُ المُهاجِرینَ الّذین یُتَّقى بهِمُ المَکارِهُ.(72)
7 / 10
هزینه ساخت بهشت
2895 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن شب که به آسمان برده شدم، به بهشت رفتم در آن جا، فرشتگانى را دیدم که خشتى از طلا و خشتى از نقره بر هم مى‌گذارند و گاه از کار دست مى‌کشند. از آنان پرسیدم: «چرا گاه مى‌سازید و گاه از کار، باز مى‌ایستید؟» .
گفتند: تا هزینه (مصالح) به ما برسد.
پرسیدم: «هزینه شما چیست؟» .
گفتند: این که مؤمن در دنیا بگوید: «سُبحانَ اللّهِ و الحمدُ للّهِ و لا اِلهَ اِلّا اللّهُ و اللّهُ أکبر» .
7 / 11
نخستین کسى که وارد بهشت مى‌شود
2896 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نخستین خلق خدا که وارد بهشت مى‌شوند، تنگ‌دستان‌اند
2897 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نخستین کسى که داخل بهشت مى‌شود، شهید است و بنده‌اى که پروردگارش را نیکو عبادت کرده باشد
2898 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه گروه پیش از همه وارد بهشت مى‌شوند: شهید در راه خدا، برده‌اى که بردگى‌اش او را از طاعت خداوندگارش باز نداشته باشد، و تهى‌دستِ عیالوارِ خویشتندار
2899 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على علیه السلام : نخستین چهار نفرى که وارد بهشت مى‌شوند، من هستم و [سپس] تو و حسن و حسین [وارد مى‌شوید]
2900 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نخستین گروهى که وارد بهشت مى‌شوند، تهى‌دستانِ مهاجرى هستند که بلایا و سختى‌ها، با وجود آنان دفع مى‌شود
7 / 12 أهلُ الجنَّةِ
2901 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: حَمَلَةُ القرآنِ عُرَفاءُ أهلِ الجنّةِ، والمُجاهِدونَ فی سبیلِ اللّهِ تعالى قُوّادُ أهلِ الجنّةِ، والرُّسُلُ سادَةُ أهلِ الجنّةِ.(73)
2902 . عنه صلى الله علیه و آله: ألَا أدُلُّکُم على أهلِ الجنّةِ؟ ! کلُّ ضعیفٍ مُستضعَفٍ لو أقسَمَ على اللّهِ لَأبرَّهُ، ألَا أدُلُّکُم على أهلِ النّارِ؟ ! کلُّ مُتَکبّرٍ جَوّاظٍ.(74)
2903 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أهلَ الجنّةِ الشُعْثُ الغُبْرُ، الّذینَ‌إذا اسْتَأذَنوا على الاُمَراءِ لَم یُؤذَنْ لَهُم، وإذا خَطَبوا لَم یُنْکَحوا، وإذا قالوا لم یُنصَتْ لَهُم، حَوائجُ أحَدِهِم تَتَلَجْلَجُ فی صَدرِهِ، لو قُسِمَ نورُهُم یَومَ القیامةِ على النّاسِ لَوَسِعَهُم.(74)
2904 . عنه صلى الله علیه و آله: ألَا اُنَبِّئُکَ بأهلِ الجنّةِ؟ الضُّعَفاءُ المَغْلوبونَ.(75)
7 / 13 صِفَةُ أهلِ الجَنَّة
2905 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أهلُ الجنّةِ جُرْدٌ مُرْدٌ کُحْلٌ، لا یَفنى شَبابُهُم، ولا تَبلى ثِیابُهُم.(76)
2906 . عنه صلى الله علیه و آله: یَدخُلُ أهلُ الجنّةِ جُرْدا مُرْدا مُکَحَّلِینَ، أبناءَ ثلاثینَ أو ثلاثٍ وثلاثینَ.(77)
7 / 12
بهشتیان
2901 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حاملان قرآن، سرشناسانِ اهل بهشت‌اند، و مجاهدان در راه خداوند متعال، سرداران اهل بهشت، و پیامبران، سرورانِ اهل بهشت
2902 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آیا اهل بهشت را به شما نشناسانم؟ ! هر ناتوانِ مستضعفى که اگر خدا را سوگند دهد، خداوند سوگندش را مى‌پذیرد آیا اهل دوزخ را به شما معرفى نکنم؟ ! هر گردن‌فرازِ مالدارِ خسیس
2903 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا بهشتیان، ژولیدگانِ غبارآلود هستند؛ همانان که چون از امیران اجازه حضور خواهند، به آنان اجازه ندهند، و چون به خواستگارى روند، کسى به آنان همسر ندهد، و هر گاه سخن بگویند، کسى به سخنانشان گوش ندهد، و نیازهاى هر کدامشان، در سینه خودش انباشته است. اگر در روز رستاخیز، پرتو آنها در میان مردم تقسیم شود، همگان را فرا مى‌گیرد
2904 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آیا تو را از بهشتیان، خبر ندهم؟ ناتوانان بى‌پناه
7 / 13
ویژگى‌هاى اهل بهشت
2905 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهشتیان، بدنى کم مو(78) و چهره‌اى بى‌مو(79) و چشمانى سرمه کشیده دارند. جوانى‌شان از بین نمى‌رود و جامه‌هایشان فرسوده نمى‌شود
2906 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهشتیان، در حالى وارد بهشت مى‌شوند که بدن‌هایى کم مو وچهره‌اى بى‌مو و چشمانى سرمه کشیده دارند و سنّشان سى یا سى و سه سال است.
7 / 14 شُمولُ الجنّةِ
2907 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: کُلُّکُم یَدخُلونَ الجنّةَ، إلّا مَن‌شَرَدَ على اللّهِ شِرادَ البَعیرِ على أهلِهِ.(80)
7 / 15 کُنوزُ الجنَّةِ
2908 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أربعٌ مِن کُنوزِ الجنّةِ: کِتْمانُ‌الفاقةِ، وکِتْمانُ الصَّدقَةِ، وکِتْمانُ المُصیبَةِ، وکِتْمانُ الوَجَعِ.(81)
7 / 16 رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ
2909 . الإمام الصادق علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: «ما بَینَ قَبری ومِنبَری رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، ومِنبَری عَلى تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ» ؛ لِأَنَّ قَبرَ فاطِمَةَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیها بَینَ قَبرِهِ ومِنبَرِهِ، وقَبرُها رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، وإلَیهِ تُرعَةٌ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ.(82)
2910 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما بَینَ بَیتی ومِنبَری رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، ومِنبَری عَلى حَوضی.(83)
2911 . الکافی عن مُعاوِیَة بن وَهَب: قُلتُ لِأَبی عَبدِاللّهِ علیه السلام: هَل قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: ما بَینَ بَیتی ومِنبَری رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ؟
فَقالَ: نَعَم وقالَ: بَیتُ عَلِیٍّ وفاطِمَةَ علیهماالسلام ما بَینَ البَیتِ الَّذی فیهِ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله إلَى البابِ الَّذی یُحاذِی الزُّقاقَ إلَى البَقیعِ.
قالَ: فَلَو دَخَلتَ مِن ذلِکَ البابِ والحائِطُ مَکانَهُ أصابَ مَنکِبَکَ الأَیسَرَ، ثُمَّ سَمّى سائِرَ البُیوتِ.(84)
7 / 14
فراگیر بودن بهشت
2907 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همه شما به بهشت مى‌روید، مگر کسى که از طاعت خدا بگریزد، همچنان که شتر از دست صاحب خود مى‌رَمَد و مى‌گریزد
7 / 15
گنج‌هاى بهشت
2908 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار چیز، از گنج‌هاى بهشت است: نهان داشتن فقر، نهان داشتن صدقه، نهان داشتن مصیبت، و نهان داشتن درد.
7 / 16
باغى از باغ‌هاى بهشت
2909 . امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: «میان قبر و منبر من، باغى از باغ‌هاى بهشت است و منبر من، بر دریچه‌اى از دریچه‌هاى بهشت جاى دارد» ؛ چرا که که قبر فاطمه علیهاالسلاممیان قبر و منبر اوست و قبر او (فاطمه علیهاالسلام) بوستانى از بوستان‌هاى بهشت است و دریچه‌اى از دریچه‌هاى بهشت، به سوى آن است
2910 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: میان خانه و منبر من، باغى از باغ‌هاى بهشت است و منبر من، بر حوض من است
2911 . الکافى به نقل از معاویة بن وهب : به امام صادق علیه السلام گفتم: آیا پیامبر صلى الله علیه و آله فرموده است: «میان خانه و منبر من، باغى از باغ‌هاى بهشت است» ؟
فرمود: «آرى» .
و فرمود: «خانه على و فاطمه علیهماالسلام بین خانه‌اى است که پیامبر صلى الله علیه و آله در آن است، تا درى که رو به روى کوچه‌اى است که به بقیع مى‌خورد» .
و فرمود: «اگر از آن در وارد شوى و دیوار سرِ جایش باشد، به شانه چپ تو مى‌خورد» . سپس خانه‌هاى دیگر را نام برد
2912 . الکافی عن أبی بَکر الحَضرَمِیّ عَن الإمام الصادق علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: ما بَینَ بَیتی ومِنبَری رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، ومِنبَری عَلى تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ وقَوائِمُ مِنبَری رَبَت فِی الجَنَّةِ.
قالَ [أبو بَکرٍ الحَضرَمِیُّ]: قُلتُ: هِیَ رَوضَةٌ الیَومَ؟
قالَ [الصّادِقُ علیه السلام]: نَعَم، إنَّهُ لَو کُشِفَ الغِطاءُ لَرَأَیتُم.(85)
2913 . الکافی عن جَمیل بن دَرّاج: سَمِعتُ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام یَقولُ: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: ما بَینَ مِنبَری وبُیوتی رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، ومِنبَری عَلى تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ، وصَلاةٌ فی مَسجِدی تَعدِلُ ألفَ صَلاةٍ فیما سِواهُ مِنَ المَساجِدِ، إلَا المَسجِدَ الحَرامَ.
قالَ [جَمیلٌ]: قُلتُ لَهُ: بُیوتُ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله وبَیتُ عَلِیٍّ مِنها؟ قالَ: نَعَم، وأفضَلُ.(86)
2914 . الکافی عن مُرازِم: سَأَلتُ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام عَمّا یَقولُ النّاسُ فِی الرَّوضَةِ، فَقالَ: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: فیما بَینَ بَیتی ومِنبَری رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، ومِنبَری عَلى تُرعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ.
فَقُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فِداکَ، فَما حَدُّ الرَّوضَةِ؟
فَقالَ: بَعدَ أربَعِ أساطینَ مِنَ المِنبَرِ إلَى الظِّلالِ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداکَ، مِنَ الصَّحنِ فیها شَیءٌ؟ قالَ: لا.(87)
2912 . الکافى به نقل از ابو بکر حَضرَمى : امام صادق علیه السلام روایت کرد که پیامبر خدا فرمود: «میان خانه و منبر من، باغى از باغ‌هاى بهشت است و منبر من، دریچه‌اى از دریچه‌هاى بهشت است و پایه‌هاى منبر من، در بهشت روییده‌اند» .
گفتم: آیا امروز هم باغ است؟
امام صادق علیه السلام فرمود: «آرى اگر پرده کنار رود، مى‌بینید!» .
2913 . الکافى به نقل از جمیل بن درّاج : شنیدم که امام صادق علیه السلام مى‌فرماید: «پیامبر خدا فرمود: «بین منبر و خانه من، باغى از باغ‌هاى بهشت است و منبر من، بر دریچه‌اى از دریچه‌هاى بهشت جاى دارد یک نماز در مسجد من، برابر با هزار نماز در مساجد دیگر است، مگر مسجد الحرام»» .
به امام صادق علیه السلام گفتم: خانه‌هاى پیامبر صلى الله علیه و آله و خانه على علیه السلام نیز، از همان [باغ] است؟
فرمود: «آرى؛ و برتر» .
2914 . الکافى به نقل از مُرازِم : از امام صادق علیه السلام درباره آنچه مردم نسبت به «روضه (باغ)» مى‌گویند، پرسیدم فرمود: «پیامبر خدا فرموده است: «بین خانه من و منبر من، باغى از باغ‌هاى بهشت است و منبر من، بر دریچه‌اى از دریچه‌هاى بهشت جاى دارد»» .
گفتم: فدایت شوم! مرز این روضه کجاست؟
امام صادق علیه السلام فرمود: «بعد از ستون چهارم از طرف منبر، تا سایه‌بان‌ها» .
گفتم: فدایت شوم! آیا از صحن مسجد هم چیزى جزء آن هست؟
فرمود: «نه» .
1) آل عمران:133.
2) الحدید:21.
3) الرعد:35.
4) محمّد:15.
5) کنز العمّال: ج 15 ص 778 ح 43069 عن أبی هریرة.
6) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 226.
7) التوحید: ص 22 ح 17 عن احمد بن عبد اللّه الجویبارى عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 3 ص 5 ح 12.
8) التوحید: ص 28 ح 29 عن اسماعیل عن أبیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 3 ص 3 ح 2.
9) التوحید: ص 24 ح 21 عن احمد بن عباس الطائى عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 3 ص 6 ح 14.
10) التوحید: ص 29 ح 30 عن عثمان بن عفان، بحار الأنوار: ج 3 ص 9 ح 20.
11) التوحید: ص 23 ح 18 عن احمد بن عبد اللّه الجویبارى عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 3 ص 5 ح 13.
12) التوحید: ص 28 ح 27 عن زید بن ارقم، بحار الأنوار: ج 90 ص 197 ح 22.
13) النساء:124.
14) التوبة:111.
15) مریم:63.
16) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 341 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 94 ح 1.
17) الکافی: ج 2 ص 100 ح 6 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 71 ص 375 ح 6.
18) الأمالی للطوسی: ص 508 ح 1110 عن محمد بن فضیل الصیرفی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 263 ح 8.
19) الکافی: ج 2 ص 300 ح 2 عن مسعدة بن صدقه عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 399 ح 5.
20) کنز العمّال: ج 15 ص 793 ح 43147 و 43145 نحوه وکلاهما عن یزید بن اسید.
21) الأمالی للطوسی: ص 310 ح 627 عن ابن عباس، بحار الأنوار: ج 96 ص 173 ح 12.
22) دعائم الإسلام: ج 1 ص 219 عن أبی ذر، بحار الأنوار: ج 82 ص 167 ح 2.
23) کنز العمّال: ج 1 ص 79 ح 319 عن سلمان الفارسی وح 317 نحوه.
24) الأمالی للطوسی: ص 525 534 ح 1162، بحار الأنوار: ج 80 ص 183 ح 33.
25) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 272.
26) الزهد للحسین بن سعید: ص 81 ح 46، بحار الأنوار: ج 77 ص 133 ح 45.
27) مجمع البیان: ج 10 ص 750.
28) البقرة:214.
29) آل عمران:142.
30) النازعات:40 و 41.
31) کنز العمّال: ج 15 ص 935 ح 43605 عن أبی بحیر وج 16 ص 134 ح 44159 عن ابن عبّاس وفیه «بسهوة» بدل «بشهوة».
32) معانی الأخبار: ص 411 ح 99 عن أنس، بحار الأنوار: ج 70 ص 376.
33) الخصال: ص 144 ح 170 عن جبله الإفریقی، بحار الأنوار: ج 2 ص 128 ح 8.
34) الأمالی للصدوق: ص 150 ح 147 عن أنس بن مالک، بحار الأنوار: ج 77 ص 113 ح 5.
35) کنز العمّال: ج 15 ص 893 ح 43530 عن أبی هریرة.
36) الخصال: ص 294 ح 60، بحار الأنوار: ج 75 ص 65 ح 1.
37) إرشاد القلوب: ص 199 200، بحار الأنوار: ج 77 ص 22 ح 6.
38) المائدة:72.
39) الأعراف:40.
40) الزهد للحسین بن سعید: ص 69 ح 17 عن زید بن على عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 360 ح 61.
41) الأمالی للصدوق: ص 517 ح 707 عن الحسین بن یزید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 301 ح 6.
42) أی لولایة محمّد وعلیّ وفاطمة والحسن والحسین والأئمّة من ولده علیهم السلام.
43) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 1 ص 58 ح 27 عن المفضل بن عمر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 8 ص 357 ح 18.
44) کنز العمّال: ج 16 ص 25 ح 43777 عن أبی بکر.
45) کنز العمّال: ج 16 ص 25 ح 43776 عن الإمام علیّ علیه السلام.
46) کنز العمّال: ج 16 ص 32 ح 43808 عن عمار.
47) کنز العمّال: ج 16 ص 54 ح 43906 عن نافع مولى رسول اللّه صلى الله علیه و آله.
48) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 198.
49) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 227.
50) عبارت «الرُّجْلَةُ مِنَ النِّساء» که در متن عربى حدیث آمده، یعنى زنى که خود را به هیئت مردان در مى‌آورَد.
51) معانی الأخبار: ص 409 ح 90 عن أنس بن مالک، بحار الأنوار: ج 96 ص 252 ح 17.
52) قرب الإسناد: ص 120 ح 420 عن الحسین بن علوان عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 74 ص 408 ح 3.
53) الفضائل: ص 129 عن ابن مسعود، بحار الأنوار: ج 8 ص 145 ح 67.
54) الدرّ المنثور: ج 1 ص 597 عن أبی موسى الأشعری.
55) الأمالی للصدوق: ص 279 282 ح 310، بحار الأنوار: ج 8 ص 116 ح 1.
56) طه:75.
57) الإسراء:21.
58) الأمالی للطوسی: ص 529 ح 1162 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 78 ح 3.
59) الأمالی للطوسی: ص 528 ح 1162 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 77 ح 3.
60) الخصال: ص 639 ح 13 عن سهیل بن غزوان البصرى، بحار الأنوار: ج 8 ص 132 ح 35.
61) النوادر للراوندی: ص 259 ح 534 عن أنس بن مالک، بحار الأنوار: ج 97 ص 47 ح 32.
62) الخصال: ص 93 ح 39 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 74 ص 90 ح 9.
63) معانی الأخبار: ص 251 ح 1 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 66 ص 369 ح 9.
64) عدة الداعی: ص 240، بحار الأنوار: ج 81 ص 194 ح 50.
65) کنز العمّال: ج 14 ص 465 ح 39281 وص 469 ح 39292 نحوه وکلاهما عن ابن عمر.
66) کنز العمّال: ج 14 ص 504 ح 39423 عن المغیرة بن شعبة.
67) بحار الأنوار: ج 93 ص 169 ح 7 نقلاً عن تفسیر القمی عن جمیل عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
68) کنز العمّال: ج 6 ص 481 ح 16636 عن ابن عمرو.
69) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 57 عن الإمام علیّ علیه السلام.
70) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 121.
71) المعجم الکبیر: ج 1 ص 319 ح 950 عن أبی رافع.
72) مسند ابن حنبل: ج 2 ص 572 ح 6582 عن عبد اللّه بن عمرو.
73) النوادر للراوندی: ص 137، بحار الأنوار: ج 8 ص 199 ح 202.
74) شرح نهج البلاغة: ج 2 ص 183.
75) کنز العمّال: ج 14 ص 479 ح 39338 عن ابن عمرو.
76) کنز العمّال: ج 14 ص 471 ح 39301 عن أبی هریرة.
77) کنز العمّال: ج 14 ص 477 ح 39329 عن معاذ بن جبل.
78) «جُرْد» در متن عربى حدیث، جمع «أجْرَد» است؛ یعنى کسى که فقط قسمت‌هایى از بدنش (مانند خطّ سینه تا ناف، و ساق‌هاى دست و پایش) مو داشته باشد؛ مرد کم مو م.
79) «مُرْد» در متن عربى حدیث، جمع «اَمْرَد» به معناى جوانى است که تازه سبیلش روییده و صورتش هنوز مو در نیاورده است م.
80) کنز العمّال: ج 4 ص 215 ح 10221 عن أبی أمامة.
81) الدعوات: ص 164 ح 452، بحار الأنوار: ج 81 ص 208 ح 23.
82) معانی الأخبار: ص 267 ح 1.
83) صحیح البخاری: ج 1 ص 400 ح 1138 عن أبی هریرة.
84) الکافی: ج 4 ص 555 ح 8.
85) الکافی: ج 4 ص 554 ح 3، بحار الأنوار: ج 100 ص 146 ح 1.
86) الکافی: ج 4 ص 556 ح 10 وراجع: ح 14، بحار الأنوار: ج 100 ص 146 ح 4.
87) الکافی: ج 4 ص 554 ح 5 و 6 عن أبی بصیر نحوه، بحار الأنوار: ج 100 ص 146 ح 2.
