41 / 1 تفسیرُ التَّوکُّلِ
الکتاب
«إِنْ یَنْصُرْکُمُ اَللّهُ فَلا غالِبَ لَکُمْ وَ إِنْ یَخْذُلْکُمْ فَمَنْ ذَا اَلَّذِی یَنْصُرُکُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ عَلَى اَللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ اَلْمُؤْمِنُونَ» (1)
«وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اَللّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلاّ هُوَ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ فَهُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (2)
«وَ لا تَدْعُ مِنْ دُونِ اَللّهِ ما لا یَنْفَعُکَ وَ لا یَضُرُّکَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّکَ إِذاً مِنَ اَلظّالِمِینَ- وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اَللّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلاّ هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ اَلْغَفُورُ اَلرَّحِیمُ» (3)
«قُلْ لَنْ یُصِیبَنا إِلاّ ما کَتَبَ اَللّهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَى اَللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ اَلْمُؤْمِنُونَ» (4)
41 / 1
معناى توکّل
قرآن
«اگر خدا شما را یارى کند، هیچ کس بر شما غالب نخواهد شد و اگر دست از یارى شما بر دارد، چه کسى بعد از او شما را یارى خواهد کرد؟ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند» .
«و اگر خدا به تو زیانى برساند، کسى جز او برطرف کننده آن نیست و اگر خیرى به تو برساند، پس او بر هر چیزى تواناست» .
«و به جاى خدا، چیزى را نخوان که سود و زیانى به تو نمى‌رساند، که اگر چنین کنى، در آن صورت، قطعاً از جمله ستمکارانى. و اگر خدا به تو زیانى برساند، آن را برطرف کننده‌اى جز او نیست و اگر براى تو خیرى بخواهد، بخشش او را ردکننده‌اى نیست. آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، مى‌رساند، و او آمرزنده مهربان است» .
«بگو: جز آنچه خدا براى ما مقرّر داشته، هرگز به ما نمى‌رسد. او سرپرست ماست، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند» .
الحدیث
6214 . معانی الأخبار عن جَبرئیلَ علیه السلام لَمّا سألَهُ النّبیُّ صلى الله علیه و آله عنِ التَّوکُّلِ علَى اللّهِ : العِلمُ بأنّ المَخلوقَ لا یَضُرُّ ولا یَنفَعُ، ولا یُعطی ولا یَمنَعُ، واستِعمالُ الیَأسِ مِن الخَلقِ، فإذا کانَ العَبدُ کذلکَ لَم یَعمَلْ لأحَدٍ سِوَى اللّهِ، ولَم یَرْجُ ولَم یَخَفْ سِوَى اللّهِ، ولَم یَطمَعْ فی أحَدٍ سِوَى اللّهِ، فهذا هُو التَّوکُّلُ(5)
41 / 2 المُتَوکِّلونَ
الکتاب
«اَلَّذِینَ قالَ لَهُمُ اَلنّاسُ إِنَّ اَلنّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اَللّهُ وَ نِعْمَ اَلْوَکِیلُ- فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اَللّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَ اِتَّبَعُوا رِضْوانَ اَللّهِ وَ اَللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ» (6)
«وَ اُتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ یا قَوْمِ إِنْ کانَ کَبُرَ عَلَیْکُمْ مَقامِی وَ تَذْکِیرِی بِآیاتِ اَللّهِ فَعَلَى اَللّهِ تَوَکَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَکُمْ وَ شُرَکاءَکُمْ ثُمَّ لا یَکُنْ أَمْرُکُمْ عَلَیْکُمْ غُمَّةً ثُمَّ اُقْضُوا إِلَیَّ وَ لا تُنْظِرُونِ» (7)
«إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَى اَللّهِ رَبِّی وَ رَبِّکُمْ ما مِنْ دَابَّةٍ إِلاّ هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» (8)
«قالَ یا قَوْمِ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی وَ رَزَقَنِی مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً وَ ما أُرِیدُ أَنْ أُخالِفَکُمْ إِلى
ما أَنْهاکُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِیدُ إِلاَّ اَلْإِصْلاحَ مَا اِسْتَطَعْتُ وَ ما تَوْفِیقِی إِلاّ بِاللّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ» (9)
حدیث
6214 . معانى الأخبار به نقل از جبرئیل علیه السلام، هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله از او درباره توکّل بر خداوند پرسید : [توکّل، یعنى] دانستن این مطلب که مخلوق، نه زیانى مى‌زند و نه سودى مى‌رساند، نه مى‌دهد و نه جلوگیرى مى‌کند، و [نیز] بر کندنِ چشم امید از خلق. هر گاه بنده چنین باشد، دیگر براى هیچ کس جز خداوند، کار نمى‌کند و امید و بیمش از کسى جز خداوند نیست و چشم طمع به هیچ کس جز خدا ندارد. این است توکّل» .
41 / 2
توکّل کنندگان
قرآن
«همان کسانى که [برخى از] مردم به ایشان گفتند: «مردمان براى [جنگ با] شما گرد آمده‌اند پس، از آن بترسید» ؛ ولى [این سخن] بر ایمانشان افزود و گفتند: خدا ما را بس است و نیکو حمایتگرى است. پس با نعمت و بخششى از جانب خدا، [از میدان نبرد] باز گشتند، در حالى که هیچ آسیبى به آنان نرسیده بود و همچنان خشنودىِ خدا را پیروى کردند، و خداوند، داراى بخششى عظیم است» .
«و خبر نوح را بر آنان بخوان، آن گاه که به قوم خود گفت: اى قوم من! اگر ماندنِ من [در میان شما] و اندرز دادن من به آیات خدا، بر شما گران آمده است، [بدانید که من] بر خدا توکّل کرده‌ام. پس [در] کارتان، با شریکان خود، هم‌داستان شوید تا کارتان بر شما ملتبس ننماید. سپس درباره من تصمیم بگیرید و مهلتم ندهید» .
«در حقیقت، من بر خدا، پروردگار خودم و پروردگار شما، توکّل کردم. هیچ جنبنده‌اى نیست، مگر این که او مهار هستى‌اش را در دست دارد. به راستى، پروردگار من بر راه راست است» .
«گفت: اى قوم من! بیندیشید که اگر از جانب پروردگارم دلیل روشنى داشته باشم و او از
سوى خود، روزىِ نیکویى به من داده باشد [، آیا باز هم از پرستش او دست بردارم] ؟ من نمى‌خواهم در آنچه شما را از آن باز مى‌دارم، با شما مخالفت کنم [و خود، مرتکب آن شوم] من قصدى جز اصلاح [جامعه] تا آن جا که بتوانم، ندارم، و توفیق من جز به [یارى] خدا نیست. بر او توکّل کرده‌ام و به سوى او باز مى‌گردم» .
«وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ اَلْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها نِعْمَ أَجْرُ اَلْعامِلِینَ- اَلَّذِینَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» (10)
الحدیث
6215 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: سَبعونَ ألفا مِن اُمَّتی یَدخُلونَ الجَنَّةَ بغَیرِ حِسابٍ: هُمُ الّذینَ لا یَکتَوُونَ، ولا یَکوُونَ، ولا یَستَرقُونَ، ولا یَتَطَیَّرُونَ، وعلى ربِّهِم یَتَوَکَّلونَ(11)
6216 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنِ اکتَوى أو استَرقى، فَقَد بَرِئَ مِن التَّوکُّلِ(12) (13)
41 / 3 ثَمَرةُ التَّوکُّلِ
6217 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أحَبَّ أن یَکونَ أقوَى النّاسِ فلْیَتَوکَّلْ علَى اللّهِ تعالى(14)
6218 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو أنّ رجُلاً تَوَکَّلَ علَى اللّهِ بصِدقِ النِّیَّةِ لاحتاجَت إلَیهِ الاُمَراءُ مِمَّن دُونَهُم، فکَیفَ یَحتاجُ هُو ومَولاهُ الغَنیُّ الحَمیدُ؟ ! (15)
«و کسانى که ایمان آورده‌اند و کارهاى شایسته کرده‌اند، قطعاً آنان را در غرفه‌هایى از بهشت، جاى مى‌دهیم که از زیر آنها جوى‌ها روان است، جاودان در آن جا خواهند بود. چه نیکوست پاداش عمل کنندگان؛ همان کسانى که شکیبایى ورزیده‌اند و بر پروردگارشان توکّل کرده‌اند!» .
حدیث
6215 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هفتاد هزار نفر از امّت من، بى‌حساب وارد بهشت مى‌شوند. آنان کسانى هستند که [براى دورى از بلا و به رسم جاهلیت] خود را داغ نمى‌نهند و دیگران را نیز داغ نمى‌نهند و تعویذ و رُقیه نمى‌بندند(16) و فال بد نمى‌زنند؛ بلکه به پروردگارشان توکّل مى‌کنند.
6216 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خود را داغ نهد یا تعویذ ببندد، از توکّلْ بى‌بهره است.
41 / 3
نتیجه توکّل
6217 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که دوست دارد نیرومندترینِ مردم باشد، باید به خدا توکّل کند.
6218 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر مردى با نیّت درست به خدا توکّل کند، [حتى] کسانى که بر دیگران فرمان مى‌رانند (رؤسا) ، محتاج او خواهند شد چنین کسى چگونه او [به دیگران] احتیاج پیدا کند، در حالى که مولایش بى‌نیاز و ستوده است؟ !
6219 . عنه صلى الله علیه و آله: الطِّیَرَةُ شِرکٌ، وما مِنّا إلّا! ولکنَّ اللّهَ یُذهِبُهُ بالتَّوکُّلِ(17)
41 / 4 التَّوکُّلُ وکِفایةُ الاُمورِ
الکتاب
«وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اَللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اَللّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اَللّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً» (18)
«وَ یَقُولُونَ طاعَةٌ فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِکَ بَیَّتَ طائِفَةٌ مِنْهُمْ غَیْرَ اَلَّذِی تَقُولُ وَ اَللّهُ یَکْتُبُ ما یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَکَّلْ عَلَى اَللّهِ وَ کَفى بِاللّهِ وَکِیلاً» (19)
«وَ اَللّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدائِکُمْ وَ کَفى بِاللّهِ وَلِیًّا وَ کَفى بِاللّهِ نَصِیراً» (20)
«وَ إِنْ یُرِیدُوا أَنْ یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اَللّهُ هُوَ اَلَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ- وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِی اَلْأَرْضِ جَمِیعاً ما أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اَللّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ- یا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ حَسْبُکَ اَللّهُ وَ مَنِ اِتَّبَعَکَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ» (21)
«فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اَللّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ اَلْعَرْشِ اَلْعَظِیمِ» (22)
الحدیث
6220 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن تَوَکَّلَ علَى اللّهِ کَفاهُ مُؤنَتَهُ ورَزَقَهُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ(23)
6219 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فال بد زدن، [نوعى] شرک است و هیچ فردى از ما نیست، مگر [این که به نحوى دست‌خوش فال بد زدن مى‌شود] ؛ امّا خداوند با توکّل کردن او، آن را از بین مى‌برد
41 / 4
توکّل و کارسازى امور
قرآن
«و از جایى که حسابش را نمى‌کند، به او روزى مى‌رساند. و هر کس بر خدا اعتماد کند، او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستى، خدا براى هر چیزى اندازه‌اى مقرّر کرده است» .
«و مى‌گویند: «فرمان‌بُرداریم» ؛ ولى چون از نزد تو بیرون مى‌روند، جمعى از آنان شبانه، جز آنچه تو مى‌گویى، تدبیر مى‌کنند. و خدا آنچه را که شبانه در سر مى‌پرورند، مى‌نگارد. پس، از ایشان روى برتاب و بر خدا توکّل کن، و خدا بس کارساز است» .
«و خدا به [حالِ] دشمنان شما داناتر است. کافى است که خدا سرپرست [شما] باشد، و کافى است که خدا یاور [شما] باشد» .
«و اگر بخواهند تو را بفریبند، [یارى] خدا براى تو بس است. همو بود که تو را با یارى خود و مؤمنان، نیرومند گردانید، و میان دل‌هایشان الفت انداخت، که اگر آنچه در روى زمین است، همه را خرج مى‌کردى، نمى‌توانستى میان دل‌هایشان الفت برقرار کنى؛ ولى خدا بود که میان آنان الفت انداخت؛ چرا که او تواناى حکیم است. اى پیامبر! خدا و کسانى از مؤمنان که پیرو تواَند، تو را بس» .
«پس اگر روى بر تافتند، بگو: خدا مرا بس است. هیچ معبودى جز او نیست. بر او توکّل کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است» .
حدیث
6220 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به خدا توکّل کند، خداوند هزینه او را کارسازى مى‌کند و از جایى که گمان نمى‌برد، به او روزى مى‌رساند.
6221 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو أنّ النّاسَ کُلَّهُم أخَذوا بهذهِ الآیَةِ لَکَفَتهُم: «. . . وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اَللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اَللّهَ بالِغُ أَمْرِهِ» (24)
6222 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو أ نَّکُم تَتَوکَّلونَ علَى اللّهِ حَقَّ تَوَکُّلِهِ لَرَزقَکُم کما یَرزُقُ الطَّیرَ، تَغدو خِماصا وتَرُوحُ بِطانا(25)
6223 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن تَوَکَّلَ وقَنَعَ ورَضِیَ کُفِیَ المَطلَبَ(26)
41 / 5 أدبُ التَّوکُّلِ
6224 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله لِرجُلٍ قالَ لَهُ: أعقِلُها وأتَوَکَّلُ، أو اُطلِقُها وأتَوَکَّلُ؟ : اِعقِلْها وتَوَکَّلْ(27)
6225 . عنه صلى الله علیه و آله لِرجُلٍ قالَ لَهُ: اُرسِلُ وأتَوَکَّلُ : قَیِّدْها وتَوَکَّلْ(28)
6226 . مستدرک الوسائل: رأى رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله قَوما لا یَزرَعُونَ، قالَ: ما أنتُم؟ قالوا: نَحنُ المُتَوَکِّلونَ، قالَ: لا، بَل أنتُمُ المُتَّکِلونَ(29)
41 / 6 الانقِطاعُ إلَى اللّهِ
الکتاب
«وَ اُذْکُرِ اِسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلاً- رَبُّ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلاً» (30)
6221 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر همه مردم به این آیه عمل مى‌کردند، آنان را بسنده بود: «. . . و هر که به خدا توکّل کند، همو براى وى بس است همانا خدا به انجام رساننده فرمان خود است» .
6222 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر شما، چنان که باید، به خدا توکّل کنید، خداوند همان گونه که پرنده را روزى مى‌دهد که با شکم خالى مى‌رود و با شکم پُر بر مى‌گردد، شما را نیز روزى مى‌دهد.
6223 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که توکّل کند و قانع و راضى باشد، خواسته‌هایش کارسازى مى‌شود.
41 / 5
آداب توکّل
6224 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به مردى که پرسید: زانوى اشترم را ببندم و به خدا توکّل کنم، یا رهایش بگذارم و توکّل کنم؟ : با توکّل، زانوى اشتر را ببند.
6225 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به مردى که گفت: اشترم را رها مى‌گذارم و توکّل مى‌کنم : او را ببند و توکّل کن.
6226 . مستدرک الوسائل: پیامبر خدا، عدّه‌اى را دید که کشاورزى نمى‌کنند. به آنها فرمود: «شما چه کاره‌اید؟» .
گفتند: ما توکّل کنندگانیم.
فرمود: «نه، شما سربار [ِ دیگران] هستید» .
41 / 6
روى آوردن به خدا
قرآن
«و نام پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز؛ [اوست] پروردگار خاور و باختر، [و] خدایى جز او نیست. پس او را کارساز خویش اختیار کن» .
«وَ جاهِدُوا فِی اَللّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اِجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی اَلدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْراهِیمَ هُوَ سَمّاکُمُ اَلْمُسْلِمِینَ مِنْ قَبْلُ وَ فِی هذا لِیَکُونَ اَلرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى اَلنّاسِ فَأَقِیمُوا اَلصَّلاةَ وَ آتُوا اَلزَّکاةَ وَ اِعْتَصِمُوا بِاللّهِ هُوَ مَوْلاکُمْ فَنِعْمَ اَلْمَوْلى وَ نِعْمَ اَلنَّصِیرُ» (31)
«وَ کَیْفَ تَکْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى عَلَیْکُمْ آیاتُ اَللّهِ وَ فِیکُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» (32)
«إِنَّ وَلِیِّیَ اَللّهُ اَلَّذِی نَزَّلَ اَلْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّى اَلصّالِحِینَ- وَ اَلَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَکُمْ وَ لا أَنْفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ» (33)
«قُلْ أَ غَیْرَ اَللّهِ أَتَّخِذُ وَلِیًّا فاطِرِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَ لا تَکُونَنَّ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ» (34)
«فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحى إِلَیْکَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُکَ أَنْ یَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَکٌ إِنَّما أَنْتَ نَذِیرٌ وَ اَللّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ» (35)
الحدیث
6227 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَنِ انقَطَعَ إلَى اللّهِ کَفاهُ اللّهُ کُلَّ مَؤونَةٍ، ومَنِ انقَطَعَ إلَى الدُّنیا وَکَلَهُ اللّهُ إلَیها.(36)
«و در راه خدا چنان که حقّ جهاد [در راه] اوست، جهاد کنید. اوست که شما را [براى خود] برگزیده و در دین، [که همان] آیین پدرتان ابراهیم [است،] بر شما سختى قرار نداده است او قبلاً شما را مسلمان نامید و [نیز] در این [قرآن] ، تا پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید. پس نماز را برپا دارید و زکات بدهید و به [ریسمان] خدا چنگ زنید او مولاى شماست چه نیکو مولایى و چه نیکو یاورى!» .
«و چگونه کفر مى‌ورزید، با این که آیات خدا بر شما خوانده مى‌شود و پیامبر او میان شماست؟ و هر کس به خدا تمسّک جوید، قطعاً به راه راستْ هدایت شده است» .
«بى‌تردید، سَرور من، آن خدایى است که قرآن را فرو فرستاده، و همو دوستدار شایستگان است. و کسانى را که به جاى او مى‌خوانید، نه مى‌توانند شما را یارى کنند و نه خویشتن را یارى مى‌دهند» .
«بگو: آیا غیر از خدا، پدید آورنده آسمان‌ها و زمین، سرپرستى برگزینم؟ و اوست که خوراک مى‌دهد و خوراک داده نمى‌شود. بگو: من مأمورم که نخستین کسى باشم که اسلام آورده است و [به من فرمان داده شده که:] هرگز از مشرکان مباش» .
«و مبادا تو برخى از آنچه را که به سویت وحى مى‌شود، ترک گویى و [مبادا] سینه‌ات بِدان تنگ گردد، [از] این که مى‌گویند: چرا گنجى بر او فرو فرستاده نشده یا فرشته‌اى با او نیامده است؟ تو فقط هشدار دهنده‌اى، و خدا بر هر چیزى نگهبان است» .
حدیث
6227 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به خدا رو کند، خداوند هر زحمتى را از دوش او بر مى‌دارد و هر که به دنیا رو کند، خداوند او را به آن وا مى‌گذارد.
41 / 7 الانقِطاعُ إلى غیرِ اللّهِ
الکتاب
«لَهُ دَعْوَةُ اَلْحَقِّ وَ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا یَسْتَجِیبُونَ لَهُمْ بِشَیْءٍ إِلاّ کَباسِطِ کَفَّیْهِ إِلَى اَلْماءِ لِیَبْلُغَ فاهُ وَ ما هُوَ بِبالِغِهِ وَ ما دُعاءُ اَلْکافِرِینَ إِلاّ فِی ضَلالٍ- وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصالِ- قُلْ مَنْ رَبُّ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ قُلِ اَللّهُ قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ لا یَمْلِکُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا قُلْ هَلْ یَسْتَوِی اَلْأَعْمى وَ اَلْبَصِیرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِی اَلظُّلُماتُ وَ اَلنُّورُ أَمْ جَعَلُوا لِلّهِ شُرَکاءَ خَلَقُوا کَخَلْقِهِ فَتَشابَهَ اَلْخَلْقُ عَلَیْهِمْ قُلِ اَللّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُوَ اَلْواحِدُ اَلْقَهّارُ» (37)
«مَنْ کانَ یَظُنُّ أَنْ لَنْ یَنْصُرَهُ اَللّهُ فِی اَلدُّنْیا وَ اَلْآخِرَةِ فَلْیَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى اَلسَّماءِ ثُمَّ لْیَقْطَعْ فَلْیَنْظُرْ هَلْ یُذْهِبَنَّ کَیْدُهُ ما یَغِیظُ» (38)
الحدیث
6228 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أوحَى اللّهُ إلى داوودَ: . . . ما مِن عَبدٍ یَعتَصِمُ بمَخلوقٍ دُونی أعرِفُ ذلکَ مِن نِیَّتِهِ إلّا قَطَعتُ أسبابَ السَّماواتِ بَینَ یَدَیهِ، وأرسَختُ الهَوى مِن تَحتِ قَدَمَیهِ(39)
6229 . عنه صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ عز و جل: ما مِن مَخلوقٍ یَعتَصِمُ بمَخلوقٍ دُونی إلّا قَطَعتُ أبوابَ السَّماواتِ والأرضِ دُونَهُ، فإن دَعانی لَم اُجِبْهُ، وإن سَألَنی لَم اُعطِهِ(40)
6230 . عنه صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ عز و جل: ما مِن مَخلوقٍ یَعتَصِمُ دُونی إلّا قَطَعتُ أسبابَ السَّماواتِ
وأسبابَ الأرضِ مِن دُونهِ، فإن سَألَنی لَم اُعطِهِ وإن دَعانی لَم اُجِبْهُ(41)
41 / 7
انقطاع به غیر خدا(42)
قرآن
«دعوت حق، براى اوست. و کسانى که جز او را مى‌خوانند، هیچ جوابى به آنان نمى‌دهند، مگر مانند کسى که دو دستش را به سوى آب بگشاید تا [آب] به دهانش برسد، در حالى که [آب] به [دهان] او نخواهد رسید، و دعاى کافران، جز بر هدر نباشد. و هر که در آسمان‌ها و زمین است-خواه و ناخواه- با سایه‌هایشان، بامدادان و شامگاهان، براى خدا سجده مى‌کنند. بگو: پروردگار آسمان‌ها و زمین کیست؟ بگو: خدا! بگو: پس آیا جز او سرپرستانى گرفته‌اید که اختیار سود و زیان خود را ندارند؟ بگو: آیا نابینا و بینا یکسان‌اند؟ یا تاریکى‌ها و روشنایى برابرند؟ یا براى خدا شریکانى پنداشته‌اند که مانند آفرینش او آفریده‌اند و در نتیجه، [این دو] آفرینش بر آنان مشتبه شده است؟ بگو: خدا آفریننده هر چیزى است، و اوست یگانه قهّار» .
«هر که مى‌پندارد که خدا [پیامبرش] را در دنیا و آخرت هرگز یارى نخواهد کرد، پس طنابى به سوى سقف کشد [و خود را حلق‌آویز کند] ، سپس [آن را] بِبُرَد. آن گاه، بنگرد که آیا نیرنگش چیزى را که مایه خشم او شده، از میان خواهد برد؟» .
حدیث
6228 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند به داوود علیه السلام وحى فرمود: «. . . هر بنده‌اى که به جاى من، به مخلوقى پناه ببرد و من این را از نیّت او بدانم، دست او را از اسباب آسمان قطع مى‌کنم و هوا را از زیر پایش فرو مى‌کشم» .
6229 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «هیچ مخلوقى نیست که به جاى من، به مخلوقى چنگ زند، مگر این که درهاى آسمان‌ها و زمین را به روى او مى‌بندم پس چون مرا بخواند، جوابش نمى‌دهم و چون از من بخواهد، به او عطا نمى‌کنم» .
6230 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «هیچ مخلوقى نیست که به غیر من پناه برد، مگر
این که دستش را از اسباب [و ریسمان‌هاى] آسمان‌ها و زمین کوتاه مى‌کنم. پس اگر از من بخواهد، عطایش نمى‌کنم و اگر مرا بخواند، جوابش نمى‌دهم» .
6231 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنِ انقَطَعَ إلَى الدُّنیا وَکَلَهُ اللّهُ إلَیها(43)
6232 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَتَّکِلْ إلى غَیرِ اللّهِ فیَکِلَکَ اللّهُ إلَیهِ(44)
6231 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به دنیا رو کند، خداوند او را به آن وا مى‌گذارد.
6232 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به کسى غیر از خدا تکیه نکن، که خداوند، تو را به همو وا مى‌گذارد.
1) آل عمران:160.
2) الأنعام:17.
3) یونس:106 و 107.
4) التوبة:51.
5) معانی الأخبار: ص 261 ح 1، بحار الأنوار: ج 77 ص 20 ح 4.
6) آل عمران:173 و 174.
7) یونس:71.
8) هود:56.
9) هود:88.
10) العنکبوت:58 و 59.
11) کنزالعمال: ج 3 ص 100 ح 5683 نقلاً عن البزاز عن أنس.
12) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1154 ح 3489 عن عقار بن المغیرة عن أبیه.
13) بیان: فی الماضی القدیم کان الناس وخصوصا العرب یعالجون مرضاهم بالکیّ اذا یئسوا من الدواء، وکانوا یربطون الرُّقى التى یبتدعوها من أنفسهم على أعناق وأیدی الأفراد لئلّا یصیبهم داء، وهذا الحدیث یرى أن الاتکال و الاعتماد على کلا الأمرین المذکورین بالکلیة منافٍ للتوکل.
14) جامع الأخبار: ص 321 ح 904، بحارالأنوار: ج 71 ص 151 ح 51 راجع: کنز العمال: ج 3 ص 101 ح 5686 نقلاً عن ابن أبی الدنیا فی التّوکل عن ابن عبّاس.
15) مشکاة الأنوار: ص 52 ح 49.
16) در گذشته‌هاى دور و بویژه در میان اعراب، به گاه ناامید شدن از روش‌هاى معمول درمان، بر زخم‌ها داغ مى‌نهادند و یا براى پیشگیرى، اوراد و اذکارى از خود ساخته را بر گردن و دست بیمار مى‌آویختند.
17) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1170 ح 3538 عن عبداللّه.
18) الطلاق:3.
19) النساء:81.
20) النساء:45.
21) الأنفال:62 64.
22) التوبة:129.
23) کنز العمال: ج 3 ص 103 ح 5693 نقلاً عن الدیلمی عن عمران بن حصین.
24) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 376 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 87 ح 3.
25) کنز العمال: ج 3 ص 100 ح 5684 عن عمر.
26) النوادر للراوندی: ص 125 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 71 ص 154 ح 66.
27) سنن الترمذی: ج 4 ص 668 ح 2517 عن أنس.
28) کنز العمال: ج 3 ص 104 ح 5698 عن ابن عمر.
29) مستدرک الوسائل: ج 11 ص 217 ح 12789 نقلاً عن القطب الراوندی فی لب اللباب.
30) المزّمّل:8 و 9.
31) الحجّ:78.
32) آل عمران:101.
33) الأعراف:196 و 197.
34) الأنعام:14.
35) هود:12.
36) اعلام الدین: ص 334 ح 8، بحار الأنوار: ج 77 ص 178 ح 10.
37) الرعد:14 و 16.
38) الحجّ:15.
39) کنز العمال: ج 3 ص 101 ح 5690 نقلاً عن ابن عساکر عن کعب بن مالک.
40) کنز العمال: ج 3 ص 703 ح 8512 نقلاً عن العسکریّ عن الإمام علیّ علیه السلام.
41) الأمالی للطوسی: ص 585 ح 1210 عن اسحاق بن جعفر عن أخیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 155 ح 68.
42) مقصود از «انقطاع» در این‌جا این است که انسان جز خداوند متعال را پناهگاه خود در مشکلات قراردهد.
43) کنز العمال: ج 3 ص 103 ح 5693 نقلاً عن الدیلمی عن عمران حصین.
44) مستدرک الوسائل: ج 11 ص 217 ح 12790 نقلاً عن القطب الراوندی فی لب اللباب.
