4 / 1
الحَثُّ عَلَى التَّوبَة
الکتاب
«وَ هُوَ اَلَّذِی یَقْبَلُ اَلتَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ اَلسَّیِّئاتِ وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ».(1)
«وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا اَلنِّساءَ فِی اَلْمَحِیضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتّى یَطْهُرْنَ فَإِذا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اَللهُ إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلتَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِینَ».(2)
«اَلتّائِبُونَ اَلْعابِدُونَ اَلْحامِدُونَ اَلسّائِحُونَ اَلرّاکِعُونَ اَلسّاجِدُونَ اَلْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنّاهُونَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اَلْحافِظُونَ لِحُدُودِ اَللهِ وَ بَشِّرِ اَلْمُؤْمِنِینَ».(3)
«وَ تُوبُوا إِلَى اَللهِ جَمِیعاً أَیُّهَا اَلْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ».(4)
الحدیث
5535. رسول الله صلى الله علیه و آله: التَّوبةُ تَجُبُّ ما قَبلَها.(5)
4 / 1
تشویق به توبه
قرآن
«و اوست کسى که توبه را از بندگان خود مى‌پذیرد و از گناهان در مى‌گذرد و مى‌داند که چه مى‌کنید».
«از تو، درباره عادت ماهانه [ى زنان] مى‌پرسند. بگو: آن، رنجى است. پس هنگام عادت ماهانه، از [آمیزش با] زنان، کناره‌گیرى کنید و به آنان نزدیک نشوید، تا پاک شوند. پس چون پاک شدند، از همان جا که خدا به شما فرمان داده است، با آنان آمیزش کنید خداوند، توبه‌کاران را دوست مى‌دارد و پاکیزگان را دوست مى‌دارد».
«[آن مؤمنان،] همان توبه‌کنندگان، پرستندگان، سپاس‌گزاران، روزه‌داران، رکوع کنندگان، سجده‌کنندگان، وادارندگان به کارهاى پسندیده، بازدارندگان از کارهاى ناپسند و پاسداران مقرّرات خدایند. و مؤمنان را بشارت ده».
«اى مؤمنان! همگى [چه مرد و چه زن] به درگاه خدا توبه کنید امید که رستگار شوید».
حدیث
5535. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: توبه، گذشته‌ها را از بین مى‌برد
5536. عنه صلى الله علیه و آله: التّائبُ مِن الذَّنبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ.(6)
5537. عنه صلى الله علیه و آله: لیسَ شَیءٌ أحَبَّ إلى اللهِ مِن مُؤمنٍ تائبٍ أو مُؤمنةٍ تائبةٍ.(7)
5538. عنه صلى الله علیه و آله: کُلُّ بَنی آدمَ خَطّاءٌ، وخَیرُ الخَطّائینَ التَّوّابونَ.(8)
5539. عنه صلى الله علیه و آله: أمَا واللهِ، للهَ‌ُ أشَدُّ فَرَحا بتَوبَةِ عبدِهِ مِن الرّجُلِ براحِلَتِهِ.(9)
5540. عنه صلى الله علیه و آله: للهَ‌ُ أفْرَحُ بتَوبةِ عبدِهِ مِن العَقیمِ الوالِدِ، ومِن الضّالِّ الواجِدِ، ومِن الظّمآنِ الوارِدِ.(10)
5541. عنه صلى الله علیه و آله: أمَّا عَلامةُ التّائبِ فأربَعةٌ: النَّصیحةُ للهِ فی عَمَلِهِ، وتَرْکُ الباطِلِ، ولُزومُ الحَقِّ، والحِرْصُ على الخَیرِ.(11)
5542. عنه صلى الله علیه و آله: تُوبُوا إلى اللهِ، فإنّی أتُوبُ إلى اللهِ فی کُلِّ یومٍ مائةَ مَرّةٍ.(12)
4 / 2
قَبولُ التّوبةِ
الکتاب
«أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اَللهَ هُوَ یَقْبَلُ اَلتَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَأْخُذُ اَلصَّدَقاتِ وَ أَنَّ اَللهَ هُوَ اَلتَّوّابُ اَلرَّحِیمُ».(13)
5536. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که از گناه توبه کند، مانند کسى است که گناهى نکرده باشد.
5537. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نزد خدا، چیزى محبوب‌تر از مرد یا زن مؤمن توبه‌گر نیست
5538. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همه آدمیان، پُر خطا هستند؛ ولى بهترین خطاکاران، توبه کنندگان‌اند
5539. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هان! سوگند به خدا، که شادىِ خداوند از توبه بنده‌اش، بیشتر است تا شاد شدن مرد [درمانده در بیابان] از [پیدا کردنِ] شترش
5540. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا شادىِ خداوند از توبه بنده‌اش، بیشتر است تا [شادىِ] نازایى که بچّه مى‌آورد و گم‌کرده‌اى که گم‌شده خود را مى‌یابد و تشنه‌اى که به آب مى‌رسد
5541. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نشانه توبه‌گر، چهار چیز است: اخلاص عمل براى خدا، فرو گذاشتن باطل، پایبندى به حق، و علاقه شدید به نیکى
5542. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به درگاه خدا توبه کنید؛ که من نیز در هر روز، صد بار به درگاه او توبه مى‌کنم.
4 / 2
پذیرش توبه
قرآن
«آیا ندانسته‌اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را مى‌پذیرد و صدقات را مى‌گیرد، و خداست که خود، توبه‌پذیرِ مهربان است؟ !».
«وَ هُوَ اَلَّذِی یَقْبَلُ اَلتَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ اَلسَّیِّئاتِ وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ».(1)
الحدیث
5543. رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ غافِرٌ إلّا مَن شَرَدَ على اللهِ شِرادَ البعیرِ على أهْلِهِ.(14)
4 / 3
متى تُقبلُ التّوبةُ؟
الکتاب
«وَ لَیْسَتِ اَلتَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلسَّیِّئاتِ حَتّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ اَلْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ اَلْآنَ وَ لاَ اَلَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ کُفّارٌ أُولئِکَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِیماً».(15)
«إِنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ ثُمَّ اِزْدادُوا کُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِکَ هُمُ اَلضّالُّونَ».(16)
«فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اَللهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اَللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ».(17)
«وَ إِذا جاءَکَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلى نَفْسِهِ اَلرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ».(18)
«وَ إِنِّی لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اِهْتَدى».(19)
«وَ اَلَّذِینَ عَمِلُوا اَلسَّیِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِیمٌ».(20)
«و اوست کسى که توبه را از بندگان خود مى‌پذیرد و از گناهان در مى‌گذرد و مى‌داند که چه مى‌کنید».
حدیث
5543. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، آمرزنده است، مگر کسى را که از طاعت او بگریزد، همچنان که شتر از صاحب خود مى‌رمد و مى‌گریزد.
4 / 3
تا چه زمانى توبه پذیرفته مى‌شود؟
قرآن
«و توبه آن کسان پذیرفته نیست که گناه مى‌کنند، تا وقتى که مرگ یکى از ایشان در رسید، بگوید: اکنون توبه کردم و [نیز توبه] کسانى که در حال کفر مى‌میرند، پذیرفته نخواهد بود آنان‌اند که برایشان عذابى دردناک آماده کرده‌ایم».
«کسانى که پس از ایمان خود کافر شدند، سپس بر کفر [خود] افزودند، هرگز توبه آنان پذیرفته نخواهد شد، و آنان خود، گم‌راهان‌اند».
«پس هر که بعد از ستم کردنش، توبه کند و به صلاح آید، خدا توبه او را مى‌پذیرد، که خدا آمرزنده مهربان است».
«و چون کسانى که به آیات ما ایمان دارند، نزد تو آیند، بگو: درود بر شما! پروردگارتان رحمت را بر خود مقرّر کرده که هر کس از شما به نادانى، کار بدى کند و آن گاه به توبه و صلاح آید، پس وى آمرزنده مهربان است».
«و به یقین، من آمرزنده کسى هستم که توبه کند و ایمان بیاورد و کار شایسته نماید و راه راست را بپیماید».
«و کسانى که مرتکب گناهان شدند، آن گاه توبه کردند و ایمان آوردند، قطعاً پروردگار تو پس از آن، آمرزنده مهربان خواهد بود».
«إِنَّمَا اَلتَّوْبَةُ عَلَى اَللهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلسُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَأُولئِکَ یَتُوبُ اَللهُ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اَللهُ عَلِیماً حَکِیماً».(21)
الحدیث
5544. رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن تابَ قَبْلَ أنْ یُعایِنَ قَبِلَ اللهُ تَوبَتَهُ.(22)
5545. عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تعالى یَقبَلُ تَوبَةَ العبدِ ما لَم یُغَرْغِرْ.(23)
4 / 4
دعائمُ التّوبةِ
5546. رسول الله صلى الله علیه و آله: النَّدمُ تَوبَةٌ.(24)
5547. عنه صلى الله علیه و آله: التّائبُ إذا لم یَسْتَبِنْ علَیهِ أثَرُ التَّوبَةِ فلیسَ بتائبٍ: یُرْضی الخُصَماءَ، ویُعِیدُ الصّلواتِ، ویَتَواضَعُ بینَ الخَلْقِ، ویَتَّقی نَفْسَهُ عنِ الشَّهوَاتِ، ویُهْزِلُ رَقَبتَهُ بصِیامِ النَّهارِ.(25)
4 / 5
أنواعُ التّوبةِ
5548. رسول الله صلى الله علیه و آله: أحْدِثْ لکُلِّ ذَنبٍ تَوبَةً، السِّرُّ بالسِّرِّ والعَلانِیَةُ بالعَلانِیَةِ.(26)
«[پذیرشِ] توبه، بر خداوند است، تنها براى کسانى که از روى نادانى مرتکب گناه مى‌شوند، سپس به زودى توبه مى‌کنند اینان‌اند که خدا توبه‌شان را مى‌پذیرد، و خداوند، داناى حکیم است».
حدیث
5544. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس پیش از مشاهده [ى مرگْ] توبه کند، خداوند، توبه‌اش را مى‌پذیرد.
5545. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، توبه بنده را، پیش از آن که به جان کندن افتد، مى‌پذیرد
4 / 4
پایه‌هاى توبه
5546. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پشیمانى، توبه است.
5547. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر نشانِ توبه در توبه‌کننده آشکار نشود، توبه نکرده است: شاکیان را راضى سازد، قضاى نمازها را به جاى آورد، با مردمْ فروتنى کند، خود را از خواهش‌هاى نفسانى به دور دارد و با روزه گرفتن، گردن خود را نزار کند.
4 / 5
انواع توبه
5548. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى هر گناهى توبه‌اى قرار ده؛ براى گناه پنهانى، توبه پنهانى و براى گناه آشکار، توبه آشکار.
4 / 6
التّوبةُ النَّصُوحُ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اَللهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یُدْخِلَکُمْ جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ یَوْمَ لا یُخْزِی اَللهُ اَلنَّبِیَّ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اِغْفِرْ لَنا إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».(27)
الحدیث
5549. رسول الله صلى الله علیه و آله وقد سُئلَ عنِ التَّوبةِ النَّصوحِ : هُو النَّدمُ على الذّنبِ حینَ یَفْرُطُ مِنکَ، فتَسْتَغفِرُ اللهَ بِنَدامَتِکَ عِند الحافِرِ، ثُمَّ لا تَعودُ إلَیهِ أبَدا.(28)
4 / 7
تأخیرُ التّوبةِ
الکتاب
«إِنَّمَا اَلتَّوْبَةُ عَلَى اَللهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلسُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَأُولئِکَ یَتُوبُ اَللهُ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اَللهُ عَلِیماً حَکِیماً».(21)
الحدیث
5550. رسول الله صلى الله علیه و آله لابن مَسعودٍ : یابنَ مَسعودٍ، لا تُقَدِّمِ الذّنبَ‌ولا تُؤَخِّرِ التّوبَةَ، ولکِنْ قَدِّمِ التَّوبةَ وأخِّرِ الذَّنبَ، فإنَّ اللهَ تعالى یقولُ فی کتابهِ: «بَلْ یُرِیدُ
اَلْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ»(29) (30)
4 / 6
توبه نَصوح (راستین)
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! به درگاه خدا توبه‌اى راستین کنید امید است که پروردگارتان بدى‌هایتان را از شما بزداید و شما را به باغ‌هایى ببرد که از زیر [درختان] آن، جویبارها روان است در آن روز، خدا پیامبر [ِ خود] و کسانى را که با او ایمان آورده بودند، خوار نمى‌گرداند نورشان از پیشاپیش آنان و سمت راستشان، روان است. مى‌گویند: «پروردگارا! نور ما را براى ما کامل گردان و بر ما ببخشاى، که تو بر هر کارى توانایى».
حدیث
5549. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ سؤال از توبه نصوح : توبه نصوح، پشیمانى از گناهى است که از تو سر مى‌زند، پس فورا با پشیمانىِ خود، از خدا آمرزش بخواهى و دیگر هرگز به آن بر نگردى
4 / 7
به تأخیر افکندن توبه
قرآن
«[پذیرشِ] توبه، بر خداوند است، تنها براى کسانى که از روى نادانى مرتکب گناه مى‌شوند، سپس به زودى توبه مى‌کنند اینان‌اند که خدا توبه‌شان را مى‌پذیرد، و خداوند داناى حکیم است».
حدیث
5550. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به ابن مسعود : اى پسر مسعود! گناه را پیش مینداز و توبه را به تأخیر میفکن؛ بلکه توبه را پیش افکن و گناه را به تأخیر انداز؛ زیرا خداوند متعال
در کتاب خود مى‌فرماید: «بلکه انسان مى‌خواهد جلویش باز باشد [تا در تمام عمر، فسق و فجور کند]».
4 / 8
تبدیلُ السَّیّئاتِ حَسَناتٍ
الکتاب
«إِلاّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اَللهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اَللهُ غَفُوراً رَحِیماً».(31)
الحدیث
5551. رسول الله صلى الله علیه و آله: ما جَلسَ قَومٌ یَذْکرونَ اللهَ إلّا ناداهُم مُنادٍ مِن السّماءِ: قومُوا فَقد بُدِّلَتْ سیّئاتُکُم حَسَناتٍ وغُفِرَتْ لَکُم جَمیعا.(32)
4 / 9
التَّأ لِّی علَى اللهِ
5552. رسول الله صلى الله علیه و آله: لا تَأ لَّوا على اللهِ، فإنَّهُ مَن‌تأ لّى على اللهِ أکْذَبَهُ اللهُ.(33)
5553. عنه صلى الله علیه و آله: وَیْلٌ للمُتَأ لِّینَ من اُمَّتی، الَّذینَ‌یقولونَ: فُلانٌ فی الجَنّةِ، وفُلانٌ فی النّارِ.(34)
5554. عنه صلى الله علیه و آله: مَن حَتَمَ على اللهِ عز و جل أکْذَبَهُ.(35)
4 / 8
تبدیل شدن بدى‌ها به خوبى‌ها
قرآن
«[کیفر گناهش را مى‌بیند] مگر کسى که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند. پس خداوند بدى‌هایشان را به نیکى‌ها تبدیل مى‌کند، و خدا همواره آمرزنده مهربان است».
حدیث
5551. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ گروهى در انجمن خود، یاد خدا نمى‌کنند، مگر آن که ندا دهنده‌اى از آسمان، بر آنان ندا مى‌دهد: «برخیزید! که خداوند، گناهان و زشتى‌هایتان را به نیکى بدل کرد و همه شما را آمرزید».
4 / 9
حتم نکردن بر خدا
5552. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چیزى را بر خدا حتم مکنید که هر که چنین کند، خداوند، او را دروغزن مى‌کند.
5553. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: واى بر حتم کنندگانِ امّت من؛ همانان که مى‌گویند: فلان کس، بهشتى است و بهمان کس، دوزخى
5554. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که براى خدا تعیین تکلیف کند، خداوند، سخن او را دروغ از کار در مى‌آورَد
5555. عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ رجُلاً قالَ یوما: واللهِ، لا یَغفِرُ اللهُ لفُلانٍ! فقالَ اللهُ عز و جل: مَنْ ذا الّذی تَأَلّى علَیَّ أنْ لا أغفِرَ لفُلانٍ؟ ! فإنِّی قد غَفَرتُ لِفُلانٍ، وأحْبَطْتُ عَملَ الثّانی(36) بقولهِ: لا یَغفِرُ اللهُ لفُلانٍ.(37)
5556. عنه صلى الله علیه و آله: کانَ رجُلٌ یُصَلّی، فلمّا سَجَد أتاهُ رجُلٌ فَوَطئ على رَقبتِهِ، فقالَ الّذی تَحتَهُ: واللهِ، لا یَغْفِرُ لکَ اللهُ أبدا! فقالَ اللهُ عز و جل: تَأَلّى عَبدی أنْ لا أغْفِرَ لِعَبدی، فإنّی قَد غَفَرتُ لَهُ.(38)
5555. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روزى مردى گفت: به خدا سوگند که خداوند، فلانى را نمى‌آمرزد!
پس، خداوند عز و جل فرمود: «که بود که بر من حتم کرد فلانى را نمى‌آمرزم؟ ! من آن کس را آمرزیدم و عمل [صالح] آن دومى (گوینده) را باطل گردانیدم؛ چون گفت: خداوند فلانى را نمى‌بخشد!».
5556. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مردى نماز مى‌خوانْد چون به سجده رفت، یک نفر آمد و گردن او را لگد کرد. آن که گردنش لگد شده بود، گفت: والله که خداوند، هرگز تو را نمى‌بخشد!
پس خداوند عز و جل فرمود: «بنده‌ام سوگند یاد کرد که من بنده خود را نمى‌آمرزم؛ امّا من او را آمرزیدم».
1) الشورى: 25.
2) البقرة: 222.
3) التوبة: 112.
4) النور: 31.
5) عوالی اللآلی: ج 1 ص 237 ح 150.
6) کنز العمّال: ج 4 ص 207 ح 10174 عن ابن مسعود.
7) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 29 ح 33 عن داوود بن سلیمان الفرّاء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 6 ص 21 ح 15.
8) الدرّ المنثور: ج 1 ص 626 نقلاً عن أحمد فی الزهد عن قتادة.
9) کنز العمّال: ج 4 ص 204 ح 10159 عن البراء.
10) کنز العمّال: ج 4 ص 205 ح 10165 نقلاً عن ابن عساکر فی أمالیه عن أبی هریرة.
11) تحف العقول: ص 20، بحارالأنوار: ج 1 ص 120 ح 11.
12) کنز العمّال: ج 4 ص 206 ح 10171 عن ابن عمر.
13) التوبة: 104.
14) کنز العمّال: ج 16 ص 12 ح 43717 عن أبی اُمامة.
15) النساء: 18.
16) آل عمران: 90.
17) المائدة: 39.
18) الأنعام: 54.
19) طه: 82.
20) الأعراف: 153.
21) النساء: 17.
22) الکافی: ج 2 ص 440 ح 2 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 6 ص 19 ح 4.
23) کنز العمّال: ج 4 ص 210 ح 10187 عن ابن عمر.
24) کنز العمّال: ج 4 ص 232 ح 10301 عن أنس.
25) جامع الأخبار: ص 226 ح 576، بحارالأنوار: ج 6 ص 35 ح 51.
26) تحف العقول: ص 26، بحار الأنوار: ج 77 ص 127 ح 33.
27) التحریم: 8.
28) کنز العمّال: ج 4 ص 260 ح 10427 عن اُبیّ بن کعب.
29) القیامة: 5.
30) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 353 ح 2660 عن عبدالله بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 104 ح 1.
31) الفرقان: 70.
32) عدّة الداعی: ص 238، بحارالأنوار: ج 93 ص 162 ح 42.
33) کنز العمّال: ج 3 ص 559 ح 7899 عن أبی اُمامة.
34) کنز العمّال: ج 3 ص 559 ح 7902 عن جعفر العبدی.
35) کنز العمّال: ج 3 ص 560 ح 7905 نقلاً عن أبی نعیم عن أبی هریرة.
36) وفی المصدر: «المتألّی»، وما أثبتناه من بحارالأنوار.
37) الأمالی للطوسی: ص 58 ح 84 عن جندب الغفاری، وسائل الشیعة: ج 11 ص 267 ح 13.
38) کنز العمّال: ج 3 ص 560 ح 7909 عن ابن مسعود.
