5 / 1
الحث على التقوى
الکتاب
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ اَلْقُرى آمَنُوا وَ اِتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ اَلسَّماءِ وَ اَلْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ».(1)
«ذلِکَ اَلْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ وَ اَلَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ أُولئِکَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ».(2)
«وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اَللهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اَللهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ».(3)
«أَ وَ عَجِبْتُمْ أَنْ جاءَکُمْ ذِکْرٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَلى رَجُلٍ مِنْکُمْ لِیُنْذِرَکُمْ وَ لِتَتَّقُوا وَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ».(4)
«اَلشَّهْرُ اَلْحَرامُ بِالشَّهْرِ اَلْحَرامِ وَ اَلْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اِعْتَدى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اِعْتَدى عَلَیْکُمْ وَ اِتَّقُوا اَللهَ وَ اِعْلَمُوا أَنَّ اَللهَ مَعَ اَلْمُتَّقِینَ».(5)
5 / 1
تشویق به تقوا
قرآن
«و اگر مردم شهرها ایمان آورده بودند و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتى از آسمان و زمین برایشان مى‌گشودیم؛ ولى تکذیب کردند پس به [کیفر] عملکردشان [گریبان] آنان را گرفتیم».
«این است کتابى که در [حقّانیت] آن، هیچ تردیدى نیست؛ [و] مایه هدایت تقواپیشگان است؛ همانان که به غیب ایمان مى‌آورند و نماز را برپا مى‌دارند، و از آنچه به ایشان روزى داده‌ایم، انفاق مى‌کنند؛ و آنان که بدانچه به سوى تو فرود آمده و به آنچه پیش از تو نازل شده است، ایمان مى‌آورند و به آخرت، یقین دارند. آنهایند که از هدایتى از جانب پروردگارشان برخوردارند و آنها همان رستگاران‌اند».
«و یقیناً خدا شما را در [جنگ] بدر با آن که ناتوان بودید یارى کرد. پس، از خدا پروا کنید باشد که سپاس‌گزارى نمایید».
«آیا تعجّب کردید که بر مردى از خودتان، پندى از جانب پروردگارتان براى شما آمده تا شما را بیم دهد و تا شما پرهیزگارى کنید و شاید که مورد رحمت قرار گیرید؟».
«این ماه حرام، در برابر آن ماه حرام است، و [هتک] حرمت‌ها قصاص دارد. پس هر کس بر شما تعدّى کرد، همان گونه که بر شما تعدّى کرده، بر او تعدّى کنید و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقواپیشگان است».
الحدیث
5557. رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن رُزِقَ تُقىً فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدُّنیا والآخِرَةِ.(6)
5558. عنه صلى الله علیه و آله فی وصِیَّتِهِ لأبی ذرٍّ : اُوصیک بتَقوَى اللهِ؛ فإنّهُ رَأسُ الأمرِ کُلِّهِ.(7)
5559. عنه صلى الله علیه و آله: أکیَسُ الکَیْسِ التُّقى، وأحمَقُ الحُمقِ الفُجورُ.(8)
5 / 2
التَّقوى حِصنٌ حَصینٌ
5560. رسول الله صلى الله علیه و آله: مَنِ اتَّقَى اللهَ عاشَ قَوِیّا، وسارَ فی بِلادِ عَدُوِّهِ آمِنا.(9)
5 / 3
التَّقوى مفتاحُ الکرامةِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلنّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اَللهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اَللهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ».(10)
الحدیث
5561. رسول الله صلى الله علیه و آله: إنّ ربَّکُم واحِدٌ، وإنّ أباکُم واحِدٌ، ودِینُکُم واحِدٌ، ونَبیُّکُم واحِدٌ، ولا فَضلَ لِعَرَبیٍّ على عَجَمیٍّ، ولا عَجَمیٍّ على عَرَبیٍّ، ولا أحمَرَ على أسوَدَ، ولا أسوَدَ على أحمَرَ، إلّا بالتَّقوى.(11)
حدیث
5557. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که تقوا روزى‌اش شود، خیر دنیا و آخرت روزى‌اش شده است.
5558. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش خود به ابو ذر : تقواى خدا را پیشه کن؛ زیرا رأس همه کارهاست.
5559. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زیرک‌ترین زیرکى، پرهیزگارى است و احمقانه‌ترین حماقت، گناه کردن.
5 / 2
تقوا، دژى است تسخیرناشدنى
5560. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که از خدا پروا دارد، نیرومند مى‌زید و در سرزمین دشمنش آسوده مى‌گردد.
5 / 3
تقوا، کلید کرامت است
قرآن
«اى مردم! ما شما را از مرد و زنى آفریدیم، و شما را قبیله‌هاى گوناگون قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. در حقیقت، ارجمندترینِ شما نزد خدا پرهیزگارترینِ شماست. بى‌تردید، خداوند، داناى آگاه است».
حدیث
5561. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا پروردگار شما یکى است و پدر شما یکى و دین شما یکى و
پیامبرتان یکى. هیچ عربى بر هیچ عجمى برترى ندارد و نیز هیچ عجمى بر هیچ عربى، و هیچ سفیدى بر هیچ سیاهى، و هیچ سیاهى بر هیچ سفیدى، مگر به تقوا.
5562. عنه صلى الله علیه و آله لَمّا دَخَلَ البَیتَ عامَ الفَتحِ ومَعهُ الفَضلُ بنُ عبّاسٍ واُسامَةُ بنُ زَیدٍ، ثُمّ خَرَجَ فأخَذَ بحَلْقَةِ البابِ : الحَمدُ للهِ الّذی صَدَقَ عَبدَهُ، وأنجَزَ وَعدَهُ، وغَلَبَ الأحزابَ وَحدَهُ، إنّ اللهَ أذهَبَ نَخوَةَ العَرَبِ وتَکَبُّرَها بآبائها، وکُلُّکُم مِن آدَمَ وآدَمُ مِن تُرابٍ، وان أکرَمُکُم عِندَ اللهِ أتقاکُم.(12)
5563. عنه صلى الله علیه و آله: یا أیُّها الناسُ…، إنّ العَرَبیَّةَ لَیسَت بِأبٍ و والِدةٍ، وإنّما هُو لِسانٌ ناطِقٌ، فمَن تَکَلَّمَ بهِ فهُو عَرَبیٌّ، ألا إنَّکُم وُلدُ آدَمَ وآدَمُ مِن تُرابٍ، وأکرَمُکُم عِندَ اللهِ أتقاکُم.(13)
5564. عنه صلى الله علیه و آله: کَرَمُ الدُّنیا الغِنى، و کَرَمُ الآخِرَةِ التَّقوى.(14)
5565. عنه صلى الله علیه و آله: شَرَفُ الدُّنیا الغِنى، وشَرَفُ الآخِرَةِ التَّقوى.(15)
5566. الترغیب والترهیب عن جابر بن عبداللهِ: خطبنا رسولُ الله صلى الله علیه و آله… فقال: یا أیُّها النّاسُ، إنَّ ربَّکُم واحِدٌ، وإنَّ أباکُم واحِدٌ، ألا لا فَضلَ لِعَرَبیٍّ على عَجَمیٍّ، ولا لعَجَمیٍّ على عَرَبیٍّ، ولا لأحمَرَ على أسوَدَ، ولا لأسوَدَ على أحمَرَ، إلّا بالتَّقوى، إنّ أکرَمَکُم عِندَ اللهِ أتقاکُم.
ألا هَل بَلَّغتُ؟ قالوا: بلى یا رسولَ اللهِ، قالَ: فلْیُبَلِّغِ الشّاهِدُ الغائبَ.(16)
5562. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هنگامى که در سال فتح مکّه، همراه فضل بن عبّاس و اُسامة بن زید، داخل خانه خدا شد و سپس بیرون آمد و دستگیره در را گرفت : ستایش، خداوندى را که بنده‌اش را تصدیق کرد و وعده‌اش را به انجام رساند و به تنهایى، بر همه احزاب چیره گشت. خداوند، نخوت عرب و نازیدن آنها به پدرانشان را از بین برد. همه شما از آدم هستید و آدم از خاک و ارجمندترینِ شما نزد خداوند، باتقواترینِ شماست.
5563. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مردم!… عرب بودن، به پدر و نژاد عرب داشتن نیست؛ بلکه عربى یک زبان است و هر کس بدان سخن گوید، عرب است. بدانید که شما همه، فرزند آدم هستید و آدم از مشتى خاک آفریده شده است و گرامى‌ترینِ شما نزد خدا با تقواترینِ شماست
5564. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ارجمندىِ دنیا، توانگرى است و ارجمندىِ آخرت، پرهیزگارى.
5565. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شرافت دنیا، به توانگرى است و شرافت آخرت، به تقوا.
5566. الترغیب و الترهیب به نقل از جابر بن عبد الله : پیامبر خدا براى ما خطبه خواند… پس فرمود: «اى مردم! پروردگار شما یکى است و پدر شما یکى. بدانید که هیچ عربى بر هیچ عجمى برترى ندارد و نیز هیچ عجمى بر هیچ عربى، و هیچ سفیدى بر هیچ سیاهى، و هیچ سیاهى بر هیچ سفیدى، مگر به تقوا. ارجمندترینِ شما نزد خداوند، باتقواترینِ شماست. هان! آیا [پیامم را] رساندم؟».
همه گفتند: آرى، اى پیامبر خدا!
فرمود: «پس، حاضران به [گوش] غایبان برسانند».
5567. الاختصاص: بَلَغَنا أنّ سَلمانَ الفارِسیَّ دَخَلَ مَجلِسَ رسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله ذاتَ یَومٍ فعَظَّمُوهُ وقَدَّمُوهُ وصَدَّرُوهُ إجلالاً لِحَقِّهِ وإعْظاما لِشَیبَتِهِ واختِصاصِهِ بالمُصطفى وآلهِ، فدَخَلَ عُمرُ فنَظَرَ إلَیهِ فقالَ: مَن هذا العَجَمیُّ المُتَصَدِّرُ فیما بَینَ العَرَبِ؟ ! فصَعِدَ رسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله المِنبَرَ فخَطَبَ فقالَ: إنّ النّاسَ مِن عَهدِ آدَمَ إلى یَومِنا هذا مِثلُ أسنانِ المُشطِ، لا فَضلَ لِلعَرَبیِّ علَى العَجَمیِّ ولا للأحمَرِ علَى الأسوَدِ إلّا بالتَّقوى.(17)
5 / 4
دَورُ التَّقوى فی قَبولِ الأعمالِ
الکتاب
«وَ اُتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ اِبْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ اَلْآخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قالَ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اَللهُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ».(18)
الحدیث
5568. رسول الله صلى الله علیه و آله فی وصیَّتِهِ لأبی ذرٍّ : یا أبا ذرٍّ، کُن لِلعَمَلِ بالتَّقوى أشَدَّ اهتِماما مِنکَ بالعَمَلِ.(19)
5569. عنه صلى الله علیه و آله: کُن بالعَمَلِ بالتَّقوى أشَدَّ اهتِماما مِنکَ بالعَمَلِ بغَیرِهِ؛ فإنّهُ لا یَقِلُّ عَملٌ بالتَّقوى، وکَیفَ یَقِلُّ عَملٌ یُتَقَبَّلُ؟ ! لِقَولِ اللهِ عز و جل: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اَللهُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ».(20)
5567. الاختصاص: شنیده‌ایم که روزى سلمان فارسى، وارد مجلس پیامبر صلى الله علیه و آله شد و مردم او را به سبب حقّى که داشت و به احترام موى سپیدش و منزلت خاصّى که نزد پیامبر خدا و خاندان او داشت، احترام نهادند و او را بالاى مجلس نشاندند. عمر، وارد مسجد شد و چشمش به سلمان افتاد. گفت: این مرد عجم کیست که در میان عرب‌ها صدرنشین شده است؟
پیامبر خدا بر منبر رفت و خطبه‌اى ایراد کرد و فرمود: «مردم از روزگار آدم تا به امروز، همچون دندانه‌هاى شانه هستند. عرب بر عجم، برترى ندارد و سفید بر سیاه، مگر به تقوا».
5 / 4
نقش تقوا در پذیرش اعمال
قرآن
«و داستان دو پسر آدم را به درستى برایشان بخوان، هنگامى که [هر یک از آن دو،] قربانى‌اى پیش داشتند. پس، از یکى از آن دو پذیرفته شد و از دیگرى پذیرفته نشد. [قابیل] گفت: حتماً تو را خواهم کشت. [هابیل] گفت: خدا فقط از تقواپیشگان مى‌پذیرد».
حدیث
5568. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش خود به ابو ذر : اى ابو ذر! به عملِ همراه با تقوا، بیشتر اهتمام داشته باش تا به [خود] عمل.
5569. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به عملِ همراه با تقوا بیشتر اهتمام داشته باش تا به عملِ بدون تقوا؛ زیرا هیچ عملى که با تقوا توأم باشد، اندک نیست، و چگونه اندک باشد، عملى که پذیرفته مى‌شود؛ چون خداوند عز و جل مى‌فرماید: «خداوند، تنها از تقوا پیشگان مى‌پذیرد» ؟
5 / 5
مَن یَتَّقِ اللهَ یَجعَلْ لَهُ مَخرَجا
الکتاب
«فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقِیمُوا اَلشَّهادَةَ لِلّهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ مَنْ یَتَّقِ اَللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اَللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اَللهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اَللهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً».(21)
«وَ اَللاّئِی یَئِسْنَ مِنَ اَلْمَحِیضِ مِنْ نِسائِکُمْ إِنِ اِرْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اَللاّئِی لَمْ یَحِضْنَ وَ أُولاتُ اَلْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَ مَنْ یَتَّقِ اَللهَ یَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْراً».(22)
الحدیث
5570. رسول الله صلى الله علیه و آله: لَو أنّ السَّماواتِ والأرضَ کانَتا رَتقا على عَبده المؤمن ثُمّ اتَّقَى اللهَ، لَجَعَلَ اللهُ لَهُ مِنهُما فَرَجا ومَخرَجا.(23)
5571. عنه صلى الله علیه و آله لَمّا قَرأَ: «وَ مَنْ یَتَّقِ اَللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً» : مِن شُبُهاتِ الدُّنیا، ومِن غَمَراتِ المَوتِ، وشَدائدِ یَومِ القِیامَةِ.(24)
5572. کنز العمّال عن معاذ عن رسول الله صلى الله علیه و آله: یا أیُّها النّاسُ، اتَّخِذوا التَّقوى تِجارَةً یَأتِکُمُ الرِّزقُ بلا بِضاعَةٍ ولا تِجارَةٍ، ثُمّ قَرأ: «وَ مَنْ یَتَّقِ اَللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ».(25)
5 / 5
گشایش الهى براى تقواپیشگان
قرآن
«پس چون عدّه آن زنان به سر رسید، [یا] به شایستگى، نگاهشان دارید، یا به شایستگى از آنان جدا شوید، و دو تن [مرد] عادل را از میان خود گواه گیرید، و گواهى را براى خدا به پا دارید. این است اندرزى که به آن کس که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد، داده مى‌شود، و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه بیرون‌شدنى قرار مى‌دهد و از جایى که حسابش را نمى‌کند، به او روزى مى‌رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند، او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام‌رساننده است. به راستى، خدا براى هر چیزى، اندازه‌اى مقرّر کرده است».
«و آن زنانِ شما که از خون دیدن [ِ ماهانه] نومیدند، اگر شک دارید [که خون مى‌بینند یا نه]، عدّه آنان سه ماه است، و [دخترانى] که [هنوز] خون ندیده‌اند [نیز عدّه‌شان سه ماه است]. و زنان آبستن، مدّتشان این است که وضع حمل کنند، و هر کس از خدا پروا بدارد، [خدا] براى او در کارش تسهیلى فراهم مى‌سازد».
حدیث
5570. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر آسمان‌ها و زمین در برابر بنده‌اى سر به هم آورند و آن بنده تقواى خدا پیشه کند، حتماً خداوند از میان آن دو، گشایش و راه خروجى برایش قرار خواهد داد.
5571. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله چون آیه «و هر که از خدا بترسد، [خداوند] براى او راه خروجى قرار مى‌دهد» را خواند : [یعنى راه خروج] از شبهات دنیا و از سختى‌هاى مرگ و دشوارى‌هاى روز قیامت.
5572. کنز العمّال به نقل از معاذ : پیامبر خدا فرمود: «اى مردم! تقوا را تجارت شمارید تا بدون هیچ سرمایه و سودایى، به شما روزى رسد».
سپس این آیه را تلاوت فرمود: ««و هر که از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه خروجى قرار مى‌دهد و از جایى که گمان نمى‌برد، روزى‌اش مى‌رساند»».
5573. رسول الله صلى الله علیه و آله: ما تَرَکَ أحَدٌ مِنکُم للهِ شَیئا إلّا آتاهُ اللهُ مِمّا هُو خَیرٌ لَهُ مِنهُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ، ولا تَهاوَنَ بهِ وأخَذَهُ مِن حَیثُ لا یَعلَمُ إلّا آتاهُ اللهُ مِمّا هُو أشَدُّ علَیهِ مِنهُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ.(26)
5574. کنزالفوائد: روی عن رسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله أنّه قال: خَصلَةٌ من لَزِمَها أطاعَتهُ الدُّنیا والآخِرَةُ، ورَبِحَ الفَوزَ بالجَنَّةِ قیلَ: وما هِیَ یا رسولَ اللهِ؟ قالَ: التَّقوى، مَن أرادَ أن یَکونَ أعَزَّ النّاسِ فلْیَتَّقِ اللهَ عز و جل، ثُمَّ تَلا: «وَ مَنْ یَتَّقِ اَللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ».(27)
5 / 6
المُتَّقونَ
الکتاب
«إِنَّ اَلْمُتَّقِینَ فِی جَنّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ».(28)
الحدیث
5575. رسول الله صلى الله علیه و آله: المُتَّقونَ سادَةٌ، والفُقَهاءُ قادَةٌ، والجُلوسُ إلَیهِم عِبادَةٌ.(29)
5576. عنه صلى الله علیه و آله: المُتَّقونَ سادَةٌ، العُلَماءُ والفُقَهاءُ قادَةٌ، اُخِذَ علَیهِم أداءُ مَواثِیقِ العِلمِ، والجُلوسُ إلَیهِم بَرَکَةٌ، والنَّظَرُ إلَیهِم نُورٌ.(30)
5573. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ یک از شما به خاطر خدا چیزى را رها نمى‌کند، مگر این که خداوند بهتر از آن را از جایى که گمانش را هم نمى‌برد، نصیبش مى‌فرماید و [هیچ یک از شما] به خداوند، بى‌اعتنایى نمى‌کند و ندانسته چیزى را نمى‌گیرد، مگر این که خداوند، بدتر از آن را از جایى که فکرش را هم نمى‌کند، بهره او مى‌گرداند.
5574. کنز الفوائد: از پیامبر خدا روایت شده که فرمود: «یک خصلت است که هر کس پایبند آن باشد، دنیا و آخرت به فرمانش در مى‌آیند و به بهشت دست مى‌یابد».
گفته شد: آن چیست، اى پیامبر خدا؟
فرمود: «تقوا. هر که مى‌خواهد باعزّت‌ترینِ مردم باشد، باید از خدا پروا کند».
سپس این آیه را تلاوت کرد: ««و هر که از خدا پروا کند، خداوند براى او راه خروجى قرار مى‌دهد و از جایى که گمان نمى‌بَرَد، روزى‌اش مى‌رسانَد»».
5 / 6
تقواپیشگان
قرآن
«در حقیقت، مردم پرهیزگار در میان باغ‌ها و نهرها در قرارگاه صدق، نزد پادشاهى توانایند».
حدیث
5575. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تقواپیشگان، مهترند و فقیهان، رهبرند و همنشینى با آنان، عبادت است.
5576. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تقواپیشگان، مهترند و علما و فقها رهبرند که از آنان پیمان گرفته شده است که تعهّدات [خود به] علم را به جاى آورند و نشستن در محضر آنان، مایه برکت است و نگریستن به آنها روشنایى.
5 / 7
ما یُورِثُ التَّقوى
الکتاب
«وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا اَلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ».(31)
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ اَلصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ».(32)
الحدیث
5577. رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَبلُغُ العَبدُ أن یَکونَ مِن المُتَّقینَ حتّى یَدَعَ ما لا بَأسَ بهِ حَذَرا لِما بهِ بَأسٌ.(33)
5578. عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ المُتَّقینَ الّذینَ یَتَّقونَ اللهَ مِن الشّیءِ الّذی لا یُتَّقى مِنهُ خَوفا مِن الدُّخولِ فی الشُّبهَةِ.(34)
5579. عنه صلى الله علیه و آله فی وصِیَّتِهِ لأبی ذرٍّ : یا أبا ذرٍّ، لا یکونُ الرّجُلُ مِن المُتَّقینَ حتّى یُحاسِبَ نَفسَهُ أشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّریکِ لِشَریکِهِ، فیَعلَمَ مِن أینَ مَطعَمُهُ، ومِن أینَ مَشرَبُهُ، ومِن أینَ مَلبَسُهُ؟ أمِن حِلٍّ ذلکَ، أم مِن حَرامٍ؟(35)
5580. عنه صلى الله علیه و آله: لِکُلِّ شیءٍ مَعدِنٌ، ومَعدِنُ التَّقوى قُلوبُ العارِفینَ.(36)
5 / 7
آنچه تقوا مى‌آورد
قرآن
«و [بدانید] این است راه راست من. پس، از آن پیروى کنید. و از راه‌ها [ى دیگر] که شما را از راه وى پراکنده مى‌سازند، پیروى مکنید. اینهاست که [خدا] شما را به آن سفارش کرده است، باشد که به تقوا گرایید».
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما مقرّر شده است، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند، مقرّر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید».
حدیث
5577. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده به مرتبه پرهیزگاران نمى‌رسد، مگر آن گاه که آنچه را بلامانع است، به خاطر ترس از افتادن در آنچه اشکال دارد، رها کند.
5578. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پرهیزگاران، کسانى هستند که از ترس افتادن در شبهه، درباره آنچه جاى پرهیز ندارد، از خدا پروا مى‌کنند.
5579. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش خود به ابو ذر : اى ابو ذر! آدمى از پرهیزگاران نیست، مگر آن گاه که حسابرسىِ او از نفْسش، سخت‌تر از حساب کشیدن شریک از شریکش باشد و بداند که از کجا مى‌خورد، از کجا مى‌آشامد و از کجا مى‌پوشد، و آیا اینها از راه حلال‌اند یا از حرام
5580. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر چیزى معدنى دارد و معدن تقوا، دل‌هاى خداشناسان است.
5 / 8
حَقُّ التَّقوى
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ».(37)
الحدیث
5581. رسول الله صلى الله علیه و آله: «اِتَّقُوا اَللهَ حَقَّ تُقاتِهِ» : أن یُطاعَ فلا یُعصى، وأن یُذکَرَ فلا یُنسى.(38)
5 / 9
تَمامُ التَّقوى
5582. رسول الله صلى الله علیه و آله: تَمامُ التَّقوى أن تَتَعلَّمَ ما جَهِلتَ وتَعمَلَ بِما عَلِمتَ.(39)
5 / 8
حقّ تقوا
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از خدا آن گونه پروا کنید که حقّ پرواکردن از اوست، و مباد که نامسلمان بمیرید».
حدیث
5581. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: «از خدا چنان پروا کنید که سزاوار پروا کردن از اوست»، بدین گونه که اطاعت شود و نافرمانى‌نشود و پیوسته یاد شود و هیچ گاه فراموش نگردد.
5 / 9
همه تقوا
5582. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همه تقوا این است که آنچه را نمى‌دانى، بیاموزى و آنچه را مى‌دانى، به کار بندى.
1) الأعراف: 96.
2) البقرة: 2 5.
3) آل عمران: 123.
4) الأعراف: 63.
5) البقرة: 194.
6) کنز العمّال: ج 3 ص 91 ح 5641 نقلاً عن أبی الشیخ عن عائشة.
7) معانی الأخبار: ص 334 ح 1 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 70 ص 289 ح 21.
8) الأمالی للصدوق: ص 576 ح 788 عن أبی الصباح الکنانی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 77 ص 115 ح 8.
9) الدعوات: ص 292 ح 38، بحار الأنوار: ج 70 ص 283 ح 5.
10) الحجرات: 13.
11) کنز العمّال: ج 3 ص 93 ح 5655 نقلاً عن ابن النجّار عن أبی سعید.
12) مشکاة الأنوار: ص 120 ح 283، بحار الأنوار: ج 70 ص 287 ح 10.
13) تفسیر القمّی: ج 2 ص 322، بحار الأنوار: ج 70 ص 288 ح 17.
14) کنز العمّال: ج 3 ص 92 ح 5649 نقلاً عن الدیلمی عن ابن عبّاس.
15) کنز العمّال: ج 3 ص 92 ح 5650 نقلاً عن الدیلمی عن ابن عبّاس.
16) الترغیب والترهیب: ج 3 ص 612 ح 9.
17) الاختصاص: ص 341، بحارالأنوار: ج 22 ص 348 ح 64.
18) المائدة: 27.
19) کنز العمّال: ج 3 ص 698 ح 8501 نقلاً عن الدیلمی عن أبی ذرّ.
20) عدّة الداعی: ص 284، بحار الأنوار: ج 70 ص 286 ح 8.
21) الطلاق: 2 و 3.
22) الطلاق: 4.
23) عدّة الداعی: ص 286، بحار الأنوار: ج 70 ص 285 ح 8.
24) مجمع البیان: ج 10 ص 460 عن ابن عبّاس، بحارالأنوار: ج 70 ص 281.
25) کنز العمّال: ج 3 ص 96 ح 5666.
26) کنز العمّال: ج 3 ص 698 ح 8499 نقلاً عن ابن عساکر عن اُبیّ بن کعب.
27) کنزالفوائد: ج 2 ص 10، بحار الأنوار: ج 70 ص 285 ح 7.
28) القمر: 54 و 55.
29) الأمالی للطوسی: ص 225 ح 392 عن إسحاق بن موسى عن أبیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوا: ج 1 ص 201 ح 9.
30) کنز العمّال: ج 3 ص 93 ح 5653 نقلاً عن الخطیب عن عائشة.
31) الأنعام: 153.
32) البقرة: 183.
33) کنز العمّال: ج 3 ص 91 ح 5642 عن عطیّة السعدی.
34) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 376 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 86 ح 3.
35) کنز العمّال: ج 3 ص 699 ح 8501 نقلاً عن الدیلمی عن أبی ذرّ.
36) کنز العمّال: ج 3 ص 90 ح 5638 نقلاً عن المعجم الکبیر عن ابن عمر.
37) آل عمران: 102.
38) الدرّ المنثور: ج 2 ص 282 نقلاً عن عبد بن حمید عن عکرمة.
39) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 120.
