3 / 1
فَقرُ المُجتَمَعِ مِن نِقَمِ اللّه ِ
الکتاب
» ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ أَیْنَ مَاثُقِفُواْ إِلَا بِحَبْلٍ مِّنَ اللهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ وَبَآءُو بِغَضَبٍ مِّنَ اللهِ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الْمَسْکَنَةُ ذَ لِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُواْ یَکْفُرُونَ بِـایَـتِ اللهِ وَیَقْتُلُونَ الْأَنبِیَآءَ بِغَیْرِ حَقٍّ ذَ لِکَ بِمَا عَصَواْ وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ » .(1)
» کَدَأْبِ ءَالِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَفَرُواْ بِـایَـتِ اللهِ فَأَخَذَهُمُ اللهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللهَ قَوِىٌّ شَدِیدُ الْعِقَابِ – ذَ لِکَ بِأَنَّ اللهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّرًا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ » .(2)
» أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللهِ کُفْرًا وَ أَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ » .(3)
» وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً قَرْیَةً کَانَتْ ءَامِنَةً مُّطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللهِ فَأَذَ قَهَا اللهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ » .(4)
3 / 1
فقر جامعه از مجازات هاى خداوند است
قرآن
«هر کجا یافته شوند، به خوارى دچار شده اند ، مگر آن که به پناه امان خدا و زینهار مردم [بروند] . و به خشمى از خدا گرفتار آمدند و [مُهر] بینوایى بر آنان زده شد. این ، بدان سبب بود که به آیات خدا کفر مى ورزیدند و پیامبران را به ناحق مى کُشتند. [و نیز]این [عقوبت] به سزاى آن بود که نافرمانى کردند و از اندازه ، در مى گذرانیدند» .
«[رفتارشان] مانند رفتار خاندان فرعون و کسانى است که پیش از آنان بودند . به آیات خدا کفر ورزیدند . پس خدا به [سزاى]گناهانشان گرفتارشان کرد. آرى . خدا ، نیرومندِ سختْ کیفر است. این [کیفر] بدان سبب است که خداوند ، نعمتى را که بر قومى ارزانى داشته ، تغییر نمى دهد، مگر آن که آنان ، آنچه را در دل دارند ، تغییر دهند ؛ و خدا ، شنواىِ داناست» .
«آیا به کسانى که [شکر] نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند و قوم خود را به سراى هلاکت درآوردند ، ننگریستى؟» .
«و خدا شهرى را مَثَل زده است که امن و امان بود [و] روزى اش از هر سو فراوان مى رسید . پس [ساکنانش] نعمت هاى خدا را ناسپاسى کردند، و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى دادند، طعم گرسنگى و هراس [از مرگ] را به [مردم]آن چشانید» .
» فَأَعْرَضُواْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَـهُم بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَىْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شَىْ ءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ » .(5)
«وَ مَآ أَصَـبَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ» .(6)
الحدیث
9978.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا غَضِبَ اللّه ُ عَلى اُمَّةٍ ولَم یُنزِل بِهَا العَذابَ ، غَلَت أسعارُها ، وقَصُرَت أعمارُها ، ولَم تَربَح تُجّارُها ، ولَم تَزکُ ثِمارُها ، ولَم تَغزُر أنهارُها ، وحُبِسَ عَنها أمطارُها ، وسُلِّطَ عَلَیها شِرارُها .(7)
9979.عنه صلى الله علیه و آله : عَلامَةُ رِضَا اللّه ِ تَعالى فی خَلقِهِ : عَدلُ سُلطانِهِم ، ورُخصُ أسعارِهِم . وعَلامَةُ غَضَبِ اللّه ِ تَبارَکَ وتَعالى عَلى خَلقِهِ : جَورُ سُلطانِهِم ، وغَلاءُ أسعارِهِم .(8)
3 / 2
شِدَّةُ الفَقرِ ومَرارَتُهُ
9980.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الفَقرُ أشَدُّ مِنَ القَتلِ .(9)
9981.عنه صلى الله علیه و آله : الفُقَر) اءُ ) مِحَنُ الإِسلامِ .(10)
9982.عنه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ تَعالى إلى إبراهیمَ علیه السلام : خَلَقتُکَ وَابتَلَیتُکَ بِنارِ نُمرودَ ، فَلَوِ ابتَلَیتُکَ بِالفَقرِ ورَفَعتُ عَنکَ الصَّبرَ فَما تَصنَعُ؟ قالَ إبراهیمُ علیه السلام : یا رَبِّ ، الفَقرُ إلَیَّ أشَدُّ مِن نارِ نُمرودَ . قالَ اللّه ُ تَعالى : فَبِعِزَّتی وجَلالی ، ما خَلَقتُ فِی السَّماءِ وَالأَرضِ أشَدَّ مِنَ الفَقرِ .(11)
«پس روى گردانیدند، و بر آن سیل ، [سدّ] عَرِم را روانه کردیم، و دو باغستان آنها را به دو باغ که میوه هاى تلخ و شوره گز و نوعى از کُنارِ تُنُک داشت ، تبدیل کردیم» .
«و هر [گونه] مصیبتى به شما برسد ، به سبب دستاوردِ خود شماست ؛ و [خدا] از بسیارى در مى گذرد» .
حدیث
9978.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خداوند بر امّتى خشم گیرد و بر آن [امّت] عذاب نازل نکند ، قیمت ها در آن بالا مى رود ، آبادانى اش کاهش مى یابد ، بازرگانانش سود نمى برند ، میوه هایش رشد نمى کنند ، جوى هایش پُر آب نمى گردند ، باران بر آن فرو نمى بارَد و بَدانش بر آن سلطه مى یابند .
9979.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نشانه خشنودى خداوند در میان آفریدگانش چنین است: دادگرىِ حکمرانشان و کاهش قیمت هایشان ؛ و نشانه خشم خداوند ـ تبارک و تعالى ـ بر آفریدگانش این است: بیدادگرىِ فرمان روایشان و افزایش قیمت هایشان .
3 / 2
سختى و تلخىِ فقر
9980.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نادارى ، سخت تر از کشتار است .
9981.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تهى دستان ، بلاهاى اسلام اند .
9982.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداى متعال به ابراهیم علیه السلام وحى فرمود: «تو را آفریدم و به آتش نَمرود آزمودم . اگر تو را به نادارى بیازمایم و به تو شکیبایى ندهم ، چه مى کنى؟» . ابراهیم علیه السلام گفت: «پروردگارم! نزد من ، نادارى سخت تر از آتش نمرود است» . خداى متعال گفت: «پس به سرافرازى و شکوهم سوگند ، در آسمان و زمین ، سخت تر از نادارى نیافریده ام» .
9983.عنه صلى الله علیه و آله ـ لعلیّ علیه السلام ـ: یا عَلِیُّ ، أربَعَةٌ مِن قَواصِمِ الظَّهرِ : . . . فَقرٌ لا یَجِدُ صاحِبُهُ مُداوِیا .(12)
9984.عنه صلى الله علیه و آله : ما أشَدَّ حُزنَ النِّساءِ ، وأبعَدَ فِراقَ المَوتِ ! وأشَدُّ مِن ذلِکَ کُلِّهِ فَقرٌ یَتَمَلَّقُ صاحِبُهُ ثُمَّ لا یُعطى شَیئا .(13)
9985.عنه صلى الله علیه و آله : الفَقرُ سَوادُ الوَجهِ فِی الدّارَینِ .(14)
3 / 3
الِاستِعاذَةُ مِنَ الفَقرِ
9986.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِنَ الکُفرِ ، وَالفَقرِ ، وعَذابِ القَبرِ .(15)
9987.عنه صلى الله علیه و آله : اللّهُمَّ بارِک لَنا فِی الخُبزِ ، ولا تُفَرِّق بَینَنا وبَینَهُ ؛ فَلَولَا الخُبزُ ما صَلَّینا ولا صُمنا ، ولا أدَّینا فَرائِضَ رَبِّنا .(16)
9988.عنه صلى الله علیه و آله : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ أن أفتَقِرَ فی غِناکَ .(17)
9983.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى على! چهار چیز ، کمر را مى شکنند : . . . نادارى اى که فردِ مبتلا به آن ، چاره اى برایش نیابد .
9984.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چه سخت است اندوهگینىِ زنان ؛ و چه دورى آفرین است جدایىِ مرگ! امّا از این همه سخت تر ، نادارى اى است که فردِ مبتلا به آن ، چاپلوسى مى کند ، لیکن چیزى نمى یابد .
9985.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نادارى ، در هر دو جهان ، مایه سیه رویى است.
3 / 3
به خدا پناه بُردن از فقر
9986.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بار خدایا! هر آینه ، از کفر و فقر و عذاب قبر به تو پناه مى جویم .
9987.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بار خدایا! براى ما در نان ، برکت قرار ده و میان ما و آن ، جدایى مینداز . اگر نان نبود ، ما نماز نمى خواندیم و روزه نمى گزاردیم و واجب هاى پروردگارمان را انجام نمى دادیم .
9988.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بار خدایا! هر آینه به تو پناه مى جویم از این که در [سایه] توانگرى ات ، دچار نادارى شوم .
1) آل عمران : 112.
2) الأنفال : 52 و 53.
3) إبراهیم : 28.
4) النحل : 112.
5) سبأ : 16.
6) الشورى : 30.
7) الکافی : ج 5 ص 317 ح 53 عن الأصبغ بن نباتة عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 155 ح 128 ؛ الفردوس : ج 1 ص 161 ح 598 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
8) الکافی : ج 5 ص 162 ح 1 عن عبد اللّه بن جعفر ، بحار الأنوار : ج 77 ص 143 ح 36.
9) جامع الأخبار : ص 299 ح 816 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 47 ح 58.
10) معانی الأخبار : ص 402 ح 66 ، بحار الأنوار : ج 6 ص 119 ح 2.
11) جامع الأخبار : ص 299 ح 817 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 47 ح 58.
12) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 365 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 72 ص 39 ح 35 وج 75 ص 338 ح 11.
13) الکافی : ج 8 ص 220 ح 273 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام.
14) عوالی اللآلی : ج 1 ص 40 ح 41 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 30.
15) سنن النسائی: ج 3 ص 74 وج 8 ص 262 عن أبی بکرة ؛ کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 543 ح 3135 عن معاویة بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله نحوه ، بحارالأنوار : ج 98 ص 215 ح 3.
16) الکافی : ج 5 ص 73 ح 13 وج 6 ص 287 ح 6 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 270 ح 6.
17) مُهج الدعوات : ص 134 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 242 ح 9.
