3 / 1
اِبتِلاءُ الاُمَمِ
الکتاب
«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ اَلْکِتابَ وَ اَلْمِیزانَ لِیَقُومَ اَلنّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا اَلْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اَللهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اَللهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ».(1)
«لِکُلٍّ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اَللهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فِی ما آتاکُمْ فَاسْتَبِقُوا اَلْخَیْراتِ إِلَى اَللهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ» .(2)
«أَ حَسِبَ اَلنّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ – وَ لَقَدْ فَتَنَّا اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اَللهُ اَلَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ اَلْکاذِبِینَ» .(3)
الحدیث
3606 . مجمع البیان فی قَولِهِ تَعالى: «قُلْ هُوَ اَلْقادِرُ عَلى أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً. . .»(4) الآیَة : فی تَفسیرِ الکَلبِیِّ: لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیَةُ قامَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله فَتَوَضَّأَ وأسبَغَ وُضوءَهُ، ثُمَّ قامَ وصَلّى فَأَحسَنَ صَلاتَهُ، ثُمَّ سَأَلَ اللهَ سُبحانَهُ ألّا یَبعَثَ عَلى اُمَّتِهِ عَذاباً مِن فَوقِهِم ولا مِن تَحتِ أرجُلِهِم، ولا یُلبِسَهُم شِیَعاً، ولا یُذیقَ بَعضَهُم بَأسَ بَعضٍ.
فَنَزَلَ جَبرَئیلُ علیه السلام فَقالَ: یا مُحَمَّدُ، إنَّ اللهَ تَعالى سَمِعَ مَقالَتَکَ، وإنَّهُ قَد أجارَهُم مِن خَصلَتَینِ ولَم یُجِرهُم مِن خَصلَتَینِ؛ أجارَهُم مِن أن یَبعَثَ عَلَیهِم عَذاباً مِن فَوقِهِم أو مِن تَحتِ أرجُلِهِم، ولَم یُجِرهُم مِنَ الخَصلَتَینِ الاُخرَیَینِ.
فقال صلى الله علیه و آله: یا جَبرَئیلُ، ما بَقاءُ اُمَّتی مَعَ قَتلِ بَعضِهِم بَعضا؟ فَقامَ وعادَ إلَى الدُّعاءِ، فَنَزَلَ: «الم – أَ حَسِبَ اَلنّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ» الآیَتَینِ، فَقالَ: لابُدَّ مِن فِتنَةٍ تُبتَلى بِهَا الاُمَّةُ بَعدَ نَبِیِّها، لِیَتَبَیَّنَ الصَّادِقُ مِنَ الکاذِبِ، لِأَنَّ الوَحیَ انقَطَعَ، وبَقِیَ السَّیفُ وَافتِراقُ الکَلِمَةِ إلى یَومِ القِیامَةِ.(5)
3 / 1
آزمایش امّت‌ها
قرآن
«به راستى، [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار، روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم، به انصاف برخیزند، و آهن را که در آن براى مردم، خطرى سخت و سودهایى است، پدید آوردیم، تا خدا معلوم بدارد چه کسى در نهان، او و پیامبرانش را یارى مى‌کند. آرى! خداوند، نیرومندِ شکست‌ناپذیر است».
«براى هر یک از شما (امّت‌ها) شریعت و راه روشنى قرار داده‌ایم و اگر خدا مى‌خواست، شما را یک امّت قرار مى‌داد؛ ولى [خواست] تا شما را در آنچه به شما داده است، بیازماید. پس در کارهاى نیک، بر یکدیگر سبقت بگیرید. بازگشت [همه] شما به سوى خداست آن گاه، درباره آنچه در آن اختلاف مى‌کردید، آگاهتان خواهد کرد».
«آیا مردم پنداشته‌اند که تا گفتند: «ایمان آوردیم» ، رها مى‌شوند و مورد آزمایش قرار نمى‌گیرند؟ و به یقین، کسانى را که پیش از اینان بودند، آزمودیم تا خداوند، آنان را که راست گفته‌اند، معلوم دارد و دروغگویان را [نیز] معلوم دارد».
حدیث
3606 . مجمع البیان درباره این سخن خداوند متعال: «بگو: «او تواناست که از بالاى سرتان یا از زیر پاهایتان، عذابى بر شما بفرستد یا شما را گروه گروه، به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد]. . .» : در تفسیر الکلبى آمده است: چون این آیه فرود آمد، پیامبر صلى الله علیه و آله برخاست و وضویى شاداب و کامل گرفت و سپس، به نماز ایستاد و نمازى نیکو گزارد آن گاه، از خداوند پاک، درخواست کرد که بر امّتش عذابى از فرازِ سرشان یا از زیرِ پاهایشان نفرستد و آنها را گروه گروه به [جان] هم نیندازد و خشم بعضى را به بعضى دیگر نچشانَد.
در این هنگام، جبرئیل علیه السلام فرود آمد و گفت: «اى محمّد! خداوند متعال، گفتار تو را شنید و آنان (امّت تو) را از دو چیز، پناه داد و از دو چیز، پناهشان نداد: از این که از فرازِ سرشان یا از زیرِ پاهایشان برایشان عذابى بفرستد، پناهشان داد؛ امّا از آن دو چیز دیگر (تفرقه و به جان هم افتادن) پناهشان نداد.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «اى جبرئیل! با وجود کشته شدن امّت من به دست یکدیگر، از آنان چه باقى مى‌مانَد؟» .
برخاست و دیگر باره، دعا کرد پس این دو آیه نازل شد: «الف، لام، میم آیا مردم پنداشته‌اند که تا گفتند: «ایمان آوردیم» ، رها مى‌شوند و مورد آزمایش قرار نمى‌گیرند؟» .
پس فرمود: «از آزمایش، گریزى نیست و امّت، پس از پیامبرش، باید آزموده شود تا راستگو از دروغگو معلوم گردد؛ زیرا وحى، قطع شده و شمشیر و تفرقه، تا روز قیامت برجاست
راجع: ص 404 (ما یقع فیها من الفتن)
3 / 2
قِلَّةُ مَن نَجى مِنَ الاُمَمِ
الکتاب
«قالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ یا نُوحُ لَتَکُونَنَّ مِنَ اَلْمَرْجُومِینَ – قالَ رَبِّ إِنَّ قَوْمِی کَذَّبُونِ – فَافْتَحْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ فَتْحاً وَ نَجِّنِی وَ مَنْ مَعِیَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ – فَأَنْجَیْناهُ وَ مَنْ مَعَهُ فِی اَلْفُلْکِ اَلْمَشْحُونِ – ثُمَّ أَغْرَقْنا بَعْدُ اَلْباقِینَ – إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً وَ ما کانَ أَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنِینَ» .(6)
ر ک: ص 405 (فتنه‌هایى که در این امّت بروز مى‌کند)
3 / 2
اندک بودن امّت‌هاى نجات یافته
قرآن
«گفتند: اى نوح! اگر دست برندارى، قطعاً از [جمله] سنگسار شدگان خواهى بود. گفت: «پروردگارا! قوم من مرا تکذیب کردند میان من و آنان فیصله ده و من و هر کس از مؤمنان را که با من است، نجات بخش» . پس او و هر که را در آن کشتىِ آکنده با او بود، رهانیدیم آن گاه باقى‌ماندگان را غرق کردیم. قطعاً در این [ماجرا، درس] عبرتى بود، و [لى]بیشترشان ایمان‌آورنده نبودند» .
«قالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ یا لُوطُ لَتَکُونَنَّ مِنَ اَلْمُخْرَجِینَ – قالَ إِنِّی لِعَمَلِکُمْ مِنَ اَلْقالِینَ – رَبِّ نَجِّنِی وَ أَهْلِی مِمّا یَعْمَلُونَ – فَنَجَّیْناهُ وَ أَهْلَهُ أَجْمَعِینَ – إِلاّ عَجُوزاً فِی اَلْغابِرِینَ – ثُمَّ دَمَّرْنَا اَلْآخَرِینَ – وَ أَمْطَرْنا عَلَیْهِمْ مَطَراً فَساءَ مَطَرُ اَلْمُنْذَرِینَ – إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً وَ ما کانَ أَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنِینَ» .(7)
«فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِی اَلْمَدائِنِ حاشِرِینَ – إِنَّ هؤُلاءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِیلُونَ – وَ إِنَّهُمْ لَنا لَغائِظُونَ – وَ إِنّا لَجَمِیعٌ حاذِرُونَ – فَأَخْرَجْناهُمْ مِنْ جَنّاتٍ وَ عُیُونٍ – وَ کُنُوزٍ وَ مَقامٍ کَرِیمٍ – کَذلِکَ وَ أَوْرَثْناها بَنِی إِسْرائِیلَ – فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِینَ – فَلَمّا تَراءَا اَلْجَمْعانِ قالَ أَصْحابُ مُوسى إِنّا لَمُدْرَکُونَ – قالَ کَلاّ إِنَّ مَعِی رَبِّی سَیَهْدِینِ – فَأَوْحَیْنا إِلى مُوسى أَنِ اِضْرِبْ بِعَصاکَ اَلْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَکانَ کُلُّ فِرْقٍ کَالطَّوْدِ اَلْعَظِیمِ – وَ أَزْلَفْنا ثَمَّ اَلْآخَرِینَ – وَ أَنْجَیْنا مُوسى وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِینَ – ثُمَّ أَغْرَقْنَا اَلْآخَرِینَ – إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً وَ ما کانَ أَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنِینَ» .(8)
«فَلَوْ لا کانَ مِنَ اَلْقُرُونِ مِنْ قَبْلِکُمْ أُولُوا بَقِیَّةٍ یَنْهَوْنَ عَنِ اَلْفَسادِ فِی اَلْأَرْضِ إِلاّ قَلِیلاً مِمَّنْ أَنْجَیْنا مِنْهُمْ وَ اِتَّبَعَ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا ما أُتْرِفُوا فِیهِ وَ کانُوا مُجْرِمِینَ» .(9)
الحدیث
3607 . تفسیر العیّاشی عَن أنَسِ بنِ مالِکٍ: کانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله یَقولُ: تَفَرَّقَت اُمَّةُ موسى عَلى إحدى وسَبعینَ مِلَّةً (فِرقَةً) ؛ سَبعونَ مِنها فِی النّارِ وواحِدَةٌ فِی الجَنَّةِ، وتَفَرَّقَت اُمَّةُ عیسى عَلَى اثنَتَینِ وَسَبعینَ فِرقَةً؛ إحدى وسَبعونَ فِرقَةً فِی النّارِ و واحِدَةٌ فِی الجَنَّةِ، وتَعلو اُمَّتی عَلَى الفِرقَتَینِ جَمیعاً بِمِلَّةٍ؛ واحِدَةٌ فِی الجَنَّةِ وثِنتانِ وسَبعونَ فِی النّارِ قالوا: مَن هُم یا رَسولَ اللهِ؟ قالَ: الجَماعاتُ الجَماعاتُ.
قالَ یَعقوبُ بنُ زَیدٍ: کانَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ إذا حَدَّثَ هذَا الحَدیثَ عَن رَسولِ الله صلى الله علیه و آله، تَلا فیهِ قُرآنا: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ اَلْکِتابِ آمَنُوا وَ اِتَّقَوْا لَکَفَّرْنا عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ»(10) إلى قَولِهِ: «ساءَ ما یَعْمَلُونَ» ،(10) وتَلا أیضاً: و «وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ»(11) یَعنی اُمَّةَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله.(12)
«گفتند: اى لوط! اگر دست برندارى، قطعاً از اخراج‌شدگان خواهى بود. گفت: «به راستى، من دشمن کردار شمایم. پروردگارا! مرا و کسانِ مرا از آنچه انجام مى‌دهند، رهایى بخش» . پس او و کسانش، همگى را، رهانیدیم، جز پیرزنى که از باقى‌ماندگان [در خاکستر آتش] بود. سپس دیگران را سخت هلاک کردیم. و بر [سر] آنان بارانى [از آتش گوگرد] فرو ریختیم. و چه بد بود باران بیم‌داده‌شدگان! قطعاً در این [عقوبت]، عبرتى است، و [لى] بیشترشان ایمان‌آورنده نبودند» .
«پس فرعون مأموران جمع‌آورى [خود را] به شهرها فرستاد [و گفت:] اینها عدّه‌اى ناچیزند. و راستى آنها ما را بر سر خشم آورده‌اند، و [لى] ما همگى به حال آماده‌باش در آمده‌ایم. سرانجام، ما آنان را از باغستان‌ها و چشمه‌سارها و گنجینه‌ها و جایگاه‌هاى پرناز و نعمت بیرون کردیم. [اراده ما] چنین بود، و آن [نعمت‌ها] را به فرزندان اسرائیل میراث دادیم. پس هنگام بر آمدن آفتاب، آنها را تعقیب کردند. چون دو گروه، همدیگر را دیدند، یاران موسى گفتند: ما قطعاً گرفتار خواهیم شد. گفت: چنین نیست؛ زیرا پروردگارم با من است و به زودى، مرا راهنمایى خواهد کرد. پس به موسى وحى کردیم: «با عصاى خود بر این دریا بزن» ، تا از هم شکافت و هر پاره‌اى همچون کوهى سترگ بود. و دیگران را بدان جا نزدیک گردانیدیم. و موسى و همه کسانى را که همراه او بودند، نجات دادیم آن گاه دیگران را غرق کردیم. مسلّماً در این [واقعه] عبرتى بود، و [لى] بیشترشان ایمان‌آورنده نبودند» .
«پس چرا از نسل‌هاى پیش از شما خردمندانى نبودند که [مردم را] از فساد در زمین، باز دارند، جز اندکى از کسانى که از میان آنان نجاتشان دادیم؟ و کسانى که ستم کردند، به دنبال ناز و نعمتى که در آن بودند، رفتند و آنان بزهکار بودند» .
حدیث
3607 . تفسیر العیّاشى به نقل از اَنَس بن مالک : پیامبر خدا مى‌فرمود: «امّت موسى علیه السلام به هفتاد و یک ملّت (فرقه) پراکنده شدند که هفتاد ملّت آن، در آتش‌اند و یکى در بهشت است امّت عیسى علیه السلام هفتاد و دو فرقه شدند که هفتاد و یک فرقه در آتش‌اند و یکى در بهشت است و امّت من، یک فرقه از آنها بیشتر دارد که یکى در بهشت است و هفتاد و دو فرقه دیگر در آتش‌اند» .
گفتند: آنان کیستند، اى پیامبر خدا؟
فرمود: «گروه‌ها، گروه‌ها!» .
یعقوب بن زید مى‌گوید: على بن ابى طالب علیه السلام هر گاه این حدیث را از پیامبر خدا بازگو مى‌کرد، در آن، این آیه قرآن را مى‌خواند: «و اگر اهل کتاب ایمان آورده وپرهیزگارى کرده
بودند، قطعاً گناهانشان را مى‌زدودیم» تا آن جا که فرمود: «وبسیارى از ایشان، بد رفتار مى‌کنند» . و همچنین، این آیه را تلاوت مى‌کرد: «و از میان کسانى که آفریده‌ایم، گروهى هستند که به حق، هدایت مى‌کنند و به حق، داورى مى‌نمایند» . [مى‌فرمود:] «مقصود، امّت محمّد صلى الله علیه و آله است» .
3 / 3
عَلامَةُ سَخَطِ اللهِ عَلَى الاُمَمِ
3608 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا غَضِبَ اللهُ عَلى اُمَّةٍ ولَم یُنزِل بِهَا العَذابَ، غَلَت أسعارُها، وقَصُرَت أعمارُها، ولَم تَربَح تُجَّارُها، ولَم تَزکُ(13) ثِمارُها، ولَم تَغزُر أنهارُها، وحُبِس عَنها أمطارُها، وسُلِّطَ عَلَیها شِرارُها.(14)
3609 . عنه صلى الله علیه و آله: ما سَخِطَ اللهُ عز و جل عَلى اُمَّةٍ إلّا أغلى سِعرَها، وأَکسَدَ أسواقَها، وأَکثَرَ فَسادَها، وَاشتَدَّ جَورُ سُلطانِها، فَعِندَ ذلِکَ لا یُزَکّی أغنِیاؤُها، ولا یَعِفُّ سُلطانُها، ولا یُصَلّی فُقَراؤُها.(15)
3 / 4
الاعتبارِ بِمَواعِظِ التّاریخِ
الکتاب
«لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی اَلْأَلْبابِ ما کانَ حَدِیثاً یُفْتَرى وَ لکِنْ تَصْدِیقَ اَلَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصِیلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ» .(16)
3 / 3
نشانه خشم خداوند بر امّت‌ها
3608 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خداوند بر امّتى خشم گیرد و عذاب [آسمانى] بر آنها فرو نفرستد، [در عوض]قیمت‌هایشان گران مى‌شود، عمرهایشان کوتاه مى‌گردد، تجّارشان سودى نمى‌بَرَند، میوه‌ها [و محصولات] شان بى‌رشد و بى‌برکت مى‌شود، جویبارهاشان کم‌آب مى‌شوند، باران از آنان قطع مى‌شود و بدهایشان بر آنان مسلّط مى‌شوند
3609 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل بر هیچ امّتى خشم نگرفت، مگر آن که قیمت‌هایشان را گران کرد، بازارهایشان را کساد کرد، بر تباهى آنان افزود و ستم پادشاهشان، شدّت گرفت پس، در این هنگام، ثروتمندانشان زکات نمى‌دهند و پادشاه [و حکمرانِ]آنان پاک‌دامنى نمى‌ورزد و فقیرانشان نماز نمى‌گزارند
3 / 4
اندرز گرفتن از پندهاى تاریخ
قرآن
«به راستى، در سرگذشت آنان، براى خردمندان، عبرتى است. سخنى نیست که به دروغ ساخته شده باشد؛ بلکه تصدیق همان [کتاب‌هایى] است که پیش از آن بوده و روشنگر هر چیز است، و براى مردمى که ایمان مى‌آورند، ره‌نمود و رحمتى است» .
«ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ اَلْقُرى نَقُصُّهُ عَلَیْکَ مِنْها قائِمٌ وَ حَصِیدٌ» .(17)
«تِلْکَ اَلْقُرى نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبائِها وَ لَقَدْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا مِنْ قَبْلُ کَذلِکَ یَطْبَعُ اَللهُ عَلى قُلُوبِ اَلْکافِرِینَ» .(18)
الحدیث
3610 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِعتَبِروا، فَقَد خَلَتِ المَثُلاتُ فیمَن کانَ قَبلَکُم.(19)
3611 . صحیح البخاری عن سالم بن عبد الله عن أبیه: أنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله لَمّا مَرَّ بِالحِجرِ(20) قالَ: لا تَدخُلوا مَساکِنَ الَّذینَ ظَلَموا إلّا أن تَکونوا باکینَ، أن یُصیبَکُم ما أصابَهُم ثُمَّ تَقَنَّعَ بِرِدائِهِ و هُوَ على الرَّحلِ.(21)
3 / 5
اِلاعتِبارُ بِمَصارِعِ القُرونِ الماضِیَةِ
الکتاب
«أَ فَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنا قَبْلَهُمْ مِنَ اَلْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَساکِنِهِمْ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِأُولِی اَلنُّهى» .(22)
«أَ وَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ اَلْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَساکِنِهِمْ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ أَ فَلا یَسْمَعُونَ» .(23)
«این، از خبرهاى آن شهرهاست که آن را بر تو حکایت مى‌کنیم. بعضى از آنها [هنوز] بر سر پا هستند و [بعضى] بر باد رفته‌اند» .
«این شهرهاست که برخى از خبرهاى آن را بر تو حکایت مى‌کنیم. در حقیقت، پیامبرانشان دلایل روشن برایشان آوردند؛ امّا آنان به آنچه قبلاً تکذیب کرده بودند، [باز] ایمان نمى‌آوردند. این گونه خدا بر دل‌هاى کافران، مُهر مى‌نهد» .
حدیث
3610 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عبرت گیرید! آنان که پیش از شما بودند، کیفرهاى عبرت‌آموز دیدند
3611 . صحیح البخارى به نقل از سالم بن عبد الله، از پدرش : پیامبر صلى الله علیه و آله بر حِجر(24) گذشت فرمود: «به خانه‌هاى [بر جاى مانده از] ستمگران در نیایید، مگر آن که گریان شوید از این که آنچه بر سرِ آنان آمد، بر سرِ شما نیز بیاید» .
سپس در همان حال که سوار شتر بود، ردایش را بر صورتش کشید
3 / 5
عبرت گرفتن از نابودىِ امّت‌هاى پیشین
قرآن
«آیا براى هدایتشان کافى نبود که [ببینند] چه نسل‌هایى را پیش از آنان نابود کردیم که [اینک آنها]در سراهاى ایشان راه مى‌روند؟ ! به راستى که براى خردمندان، در این [امر]، نشانه‌هایى [عبرت‌انگیز]است» .
«آیا براى آنان روشن نگردیده که چه بسیار نسل‌ها را پیش از آنها نابود گردانیدیم [که اینان] در سراهایشان راه مى‌روند؟ ! قطعاً در این [امر]، عبرت‌هاست مگر نمى‌شنوند؟» .
«یا حَسْرَةً عَلَى اَلْعِبادِ ما یَأْتِیهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلاّ کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ – أَ لَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنا قَبْلَهُمْ مِنَ اَلْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَیْهِمْ لا یَرْجِعُونَ» .(25)
«وَ لَقَدْ أَهْلَکْنا أَشْیاعَکُمْ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ» .(26)
الحدیث
3612 . رسول الله صلى الله علیه و آله فی مَوعِظَتِهِ لِابنِ مَسعودٍ : یَابنَ مَسعودٍ! اُذکُرِ القُرونَ الماضِیَةَ، وَالمُلوکَ الجَبابِرَةَ الَّذینَ مَضَوا، فَإِنَّ اللهَ یَقولُ: «وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ اَلرَّسِّ وَ قُرُوناً بَیْنَ ذلِکَ کَثِیراً»(27).(28)
«دریغا بر این بندگان! هیچ فرستاده‌اى بر آنان نیامد، مگر آن که او را ریشخند مى‌کردند. مگر ندیده‌اند که چه بسیار نسل‌ها را پیش از آنان هلاک گردانیدیم که دیگر آنها به سویشان باز نمى‌گردند؟»
«و هم‌مسلکانِ شما را سخت به هلاکت رساندیم پس آیا پندگیرنده‌اى هست؟»
حدیث
3612 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در اندرزش به ابن مسعود : اى پسر مسعود! به یاد آور نسل‌هایى را که رفتند و شاهان مقتدرى را که نابود شدند خداوند مى‌فرماید: «[و به یاد آور]عاد و ثمود و اصحاب رَس و بسیارى از نسل‌ها را که در این فاصله‌ها رفتند» .
1) الحدید:25.
2) المائدة:48.
3) العنکبوت:2 و 3.
4) الأنعام:65.
5) مجمع البیان: ج 4 ص 487، بحارالأنوار: ج 9 ص 88؛ تفسیر القرطبی: ج 7 ص 10 نحوه.
6) الشعراء:116 121.
7) الشعراء:167 174.
8) الشعراء:53 67.
9) هود:116.
10) المائدة:65.
11) الأعراف:181.
12) تفسیر العیّاشی: ج 1 ص 331 ح 151، بحار الأنوار: ج 28 ص 3 ح 2؛ تفسیر ابن کثیر: ج 3 ص 141 نحوه.
13) الزّکاة: النماءُ والبرکة (النهایة: ج 2 ص 307 «زکا»).
14) الکافی: ج 5 ص 317 ح 53 عن الأصبغ بن نباتة عن الإمام علیّ علیه السلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 350 ح 46؛ کنز العمّال: ج 7 ص 839 ح 21611 نقلاً عن الدیلمی عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
15) کنز العمّال: ج 4 ص 103 ح 9749 نقلاً عن ابن النجّار عن ابن عبّاس.
16) یوسف:111.
17) هود:100.
18) الأعراف:101.
19) کنز الفوائد: ج 2 ص 31، بحارالأنوار: ج 77 ص 71 ح 7.
20) الحِجْرُ: اسمٌ لأرض ثمود قوم صالح النبیّ علیه السلام (النهایة: ج 1 ص 341 «حجر»).
21) صحیح البخاری: ج 3 ص 1237 ح 3200.
22) طه:128.
23) السجدة:26.
24) حِجر: نام سرزمین ثمود، قوم صالح پیامبر، بوده است (النهایة: ج 1 ص 341 «حجر»).
25) یس:30 و 31.
26) القمر:51.
27) الفرقان:38.
28) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 354 ح 2660 عن عبد الله بن مسعود، بحارالأنوار: ج 77 ص 104 ح 1.
