25 / 1
التَّحذِیرُ مِنَ الإسرافِ
الکتاب
«فَما آمَنَ لِمُوسى إِلاّ ذُرِّیَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَیهِمْ أَنْ یَفْتِنَهُمْ وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِی اَلْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمِنَ اَلْمُسْرِفِینَ».(1)
«لا جَرَمَ أَنَّما تَدْعُونَنِی إِلَیْهِ لَیْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِی اَلدُّنْیا وَ لا فِی اَلْآخِرَةِ وَ أَنَّ مَرَدَّنا إِلَى اَللّهِ وَ أَنَّ اَلْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحابُ اَلنّارِ».(2)
«وَ لا تَقْتُلُوا اَلنَّفْسَ اَلَّتِی حَرَّمَ اَللّهُ إِلاّ بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِی اَلْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً».(3)
«مِنْ أَجْلِ ذلِکَ کَتَبْنا عَلى بَنِی إِسْرائِیلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی اَلْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ اَلنّاسَ جَمِیعاً وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا اَلنّاسَ جَمِیعاً وَ لَقَدْ جاءَتْهُمْ رُسُلُنا بِالْبَیِّناتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ بَعْدَ ذلِکَ فِی اَلْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ».(4)
25 / 1
هشدار درباره ی اسراف
قرآن
«سرانجام، کسى به موسى ایمان نیاورد، مگر فرزندانى از قوم وى، در حالى که بیم داشتند از آن که مبادا فرعون و سران آنها ایشان را آزار رسانند، و در حقیقت، فرعون در آن سرزمین، برترى‌جو و از اسرافکاران بود».
«آنچه مرا به سوى آن دعوت مى‌کنید، به ناچار، نه در دنیا و نه در آخرت [در خورِ] خواندن نیست، و در حقیقت، برگشت ما به سوى خداست، و افراطگران، همدمان آتش‌اند».
«و نفسى را که خداوند حرمت نهاده است، جز به حق مکشید؛ و هر کس مظلوم کشته شود، به سرپرست وى قدرتى داده‌ایم پس [او] نباید در کشتن، زیاده‌روى کند؛ زیرا وى [از طرف شرع] یارى شده است».
«از این روى بر فرزندان اسرائیل مقرّر داشتیم که هر کس، کسى را جز به قصاص قتل، یا [به کیفر]فسادى در زمین بکُشد، چنان است که گویى همه مردم را کشته باشد. و هر کس کسى را زنده بدارد، چنان است که گویى تمام مردم را زنده داشته است. و قطعاً پیامبران ما دلایل آشکار براى آنان آوردند [با این همه]پس از آن، بسیارى از ایشان در زمین زیاده‌روى مى‌کنند».
«یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اِشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ اَلْمُسْرِفِینَ».(5)
«قُلْ یا عِبادِیَ اَلَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اَللّهِ إِنَّ اَللّهَ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ اَلْغَفُورُ اَلرَّحِیمُ».(6)
25 / 2
حَدُّ الإسرافِ
الکتاب
«وَ اَلَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً».(7)
الحدیث
6684 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – لَمّا سُئلَ عن تَفسیرِ قوله تعالى: «وَ اَلَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً» -: مَن أعطى فِی غَیرِ حَقٍّ فقد أسرَفَ، و مَن مَنَعَ عَن حَقٍّ فَقَد قَتَرَ.(8)
25 / 3
عَلاماتُ المُسرِفِ
6685 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أمّا علامةُ المُسرِفِ فأربَعةٌ: الفَخرُ بالباطِلِ، و یَأکُلُ ما لَیسَ عِندَهُ، و یَزهَدُ فی اصطِناعِ المَعروفِ، و یُنکِرُ مَن لا یَنتَفِعُ بِشَیءٍ مِنهُ.(9)
«اى فرزندان آدم! جامه ی خود را در هر نمازى برگیرید، و بخورید و بیاشامید؛ ولى زیاده‌روى مکنید که او اسرافکاران را دوست نمى‌دارد».
«بگو: «اى بندگان من که بر خویشتن زیاده‌روى روا داشته‌اید! از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه ی گناهان را مى‌آمرزد، که او خود، آمرزنده ی مهربان است».
25 / 2
مرز اسراف
قرآن
«و [بندگان خداى رحمان] کسانى هستند که چون انفاق کنند، نه ولخرجى مى‌کنند و نه تنگ مى‌گیرند و میان این دو [روش]، حدّ وسط را بر مى‌گزینند».
حدیث
6684 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله-: در پاسخ به سؤال درباره ی تفسیر آیه ی «و [بندگان خداى رحمان] کسانى هستند که چون انفاق کنند، نه ولخرجى مى‌کنند و نه تنگ مى‌گیرند، و میان این دو [روش]، حدّ وسط را بر مى‌گزینند» -: هر که به ناحق (بى‌جا) عطا کند، اسراف کرده است و هر که به‌جا و به‌حق خرج نکند، سختگیرى و خسّت ورزیده است.
25 / 3
نشانه‌هاى اسرافکار
6685 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نشانه ی اسرافکار، چهار چیز است: به کارهاى باطل مى‌نازد؛ چیزى را مى‌خورَد که فراخور حالش نیست؛ در کارهاى خیر، بى‌رغبت است؛ و هر کس را که بدو سودى نرسانَد، انکار مى‌کند.
25 / 4
أدنى الإسرافِ
6686 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: فی الوَضُوءِ إسرافٌ، و فی کُلِّ شَیءٍ إسرافٌ.(10)
6687 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ مِنَ السَّرَفِ أن تَأکُلَ کُلَّ ما اشتَهَیتَ.(11)
25 / 5
ما لا یُعَدُّ مِنَ الإسرافِ
6688 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لا خَیرَ فی السَّرَفِ، و لا سَرَفَ فی الخَیرِ.(12)
25 / 4
کمترین حدّ اسراف
6686 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در شُستشو اسراف هست و در هر چیزى، اسراف وجود دارد.
6687 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: این که هرچه دلت بخواهد، بخورى، از اسراف است.
25 / 5
آنچه اسراف به شمار نمى‌آید
6688 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در اسراف، خیرى نیست و در [کارهاى] خیر، اسرافى نیست.
1) یونس:83.
2) غافر:43.
3) الإسراء:33.
4) المائدة:32.
5) الأعراف:31.
6) الزمر:53.
7) الفرقان:67.
8) مجمع البیان: ج 7 ص 280 عن معاذ، بحارالأنوار: ج 69 ص 261 ح 11.
9) تحف العقول: ص 22، بحارالأنوار: ج 1 ص 122.
10) کنز العمّال: ج 9 ص 325 ح 26248 عن یحیى بن أبی عمرو الشیبانی.
11) کنز العمّال: ج 3 ص 444 ح 7366 عن أنس.
12) عوالی اللآلی: ج 1 ص 291 ح 154، بحارالأنوار: ج 77 ص 165 ح 2.
