10 / 1 لَیلَةُ القَدرِ
7837 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یُفَتَّحُ أبوابُ السَّماواتِ فی لَیلَةِ القَدرِ.(1)
10 / 2 لَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ
7838 . رسول الله صلى الله علیه و آله: کُنتُ نائِما لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، فَأَتانی جَبرَئیلُ علیه السلام فَقالَ: یا مُحَمَّدُ، أتَنامُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ؟! فَقُلتُ: یا جَبرَئیلُ، وما هذِهِ اللَّیلَةُ؟ قالَ: هِیَ لَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ، قُم یا مُحَمَّدُ.
فَأَقامَنی ثُمَّ ذَهَبَ بی إلَى البَقیعِ، ثُمَّ قالَ لی: اِرفَع رَأسَکَ؛ فَإِنَّ هذِهِ لَیلَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ، فَیُفتَحُ فیها أبوابُ الرَّحمَةِ، وبابُ الرِّضوانِ، وبابُ المَغفِرَةِ، وبابُ الفَضلِ، وبابُ التَّوبَةِ، وبابُ النِّعمَةِ، وبابُ الجودِ، وبابُ الإِحسانِ، یُعتِقُ اللهُ فیها بِعَدَدِ شُعورِ النَّعَمِ وأصوافِها، ویُثبِتُ اللهُ فیهَا الآجالَ، ویَقسِمُ فیهَا الأَرزاقَ مِنَ السَّنَةِ
إلَى السَّنَةِ، ویُنزِلُ ما یَحدُثُ فِی السَّنَةِ کُلِّها.
یا مُحَمَّدُ، مَن أحیاها بِتَسبیحٍ وتَهلیلٍ وتَکبیرٍ ودُعاءٍ وصَلاةٍ وقِراءَةٍ وتَطَوُّعٍ وَاستِغفارٍ کانَتِ الجَنَّةُ لَهُ مَنزِلاً ومَقیلاً، وغَفَرَ اللهُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وما تَأَخَّرَ.
یا مُحَمَّدُ، مَن صَلّى فیها مِئَةَ رَکعَةٍ، یَقرَأُ فی کُلِّ رَکعَةٍ فاتِحَةَ الکِتابِ مَرَّةً، وقُل هُوَ اللهُ أحَدٌ عَشرَ مَرّاتٍ، فَإِذا فَرَغَ مِنَ الصَّلاةِ قَرَأَ آیَةَ الکُرسِیِّ عَشرَ مَرّاتٍ، وفاتِحَةَ الکِتابِ عَشرا، وسَبَّحَ اللهَ مِئَةَ مَرَّةٍ، غَفَرَ اللهُ لَهُ مِئَةَ کَبیرَةٍ موبِقَةٍ موجِبَةٍ لِلنّارِ، واُعطِیَ بِکُلِّ سورَةٍ وتَسبیحَةٍ قَصرا فِی الجَنَّةِ، وشَفَّعَهُ اللهُ فی مِئَةٍ مِن أهلِ بَیتِهِ، وشَرَّکَهُ فی ثَوابِ الشُّهَداءِ، وأعطاهُ اللهُ ما یُعطی صائِمی هذَا الشَّهرِ، وقائِمی هذِهِ اللَّیلَةِ، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَیئا، فَأَحیِها یا مُحَمَّدُ، وَأْمُر اُمَّتَکَ بِإِحیائِها، وَالتَّقَرُّبِ إلَى اللهِ تَعالى بِالعَمَلِ فیها؛ فَإِنَّها لَیلَةٌ شَریفَةٌ.
لَقَد أتَیتُکَ یا مُحَمَّدُ، وما فِی السَّماءِ مَلَکٌ إلّا وقَد صَفَّ قَدَمَیهِ فی هذِهِ اللَّیلَةِ بَینَ یَدَیِ اللهِ تَعالى- قالَ: -فَهُم بَینَ راکِعٍ وقائِمٍ وساجِدٍ، وداعٍ ومُکَبِّرٍ ومُستَغفِرٍ ومُسَبِّحٍ.
یا مُحَمَّدُ، إنَّ اللهَ یَطَّلِعُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ، فَیَغفِرُ لِکُلِّ مُؤمِنٍ قائِمٍ یُصَلّی، وقاعِدٍ یُسَبِّحُ، وراکِعٍ وساجِدٍ وذاکِرٍ، وهِیَ لَیلَةٌ لا یَدعو فیها داعٍ إلَا استُجیبَ لَهُ، ولا سائِلٌ إلّا اُعطِیَ، ولا مُستَغفِرٌ إلّا غُفِرَ لَهُ، ولا تائِبٌ إلّا یَتوبَ عَلَیهِ، مَن حُرِمَ خَیرَها یا مُحَمَّدُ فَقَد حُرِمَ.(2)
10 / 1
شب قدر
7837 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در شب قدر، درهاى آسمان‌ها گشوده مى‌شوند.
10 / 2
شب نیمه شعبان
7838 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شب نیمه شعبان، خواب بودم که جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: «اى محمّد! در چنین شبى مى‌خوابى؟!»
گفتم: اى جبرئیل! مگر این شب، چه شبى است؟
گفت: «شب نیمه شعبان است. برخیز، اى محمّد!».
مرا برخیزاند و به بقیع بُرد. سپس به من گفت: «سرت را [به سوى آسمان] بالا بگیر؛ زیرا امشب، شبى است که در آن، درهاى آسمان باز مى‌شوند. در این شب، درهاى رحمت و درِ رضوان و درِ آمرزش و درِ فضل و درِ توبه و درِ نعمت و درِ بخشش و درِ احسان، گشوده مى‌گردند. در این شب، خداوند به شمارِ تارهاى مو و پشم چارپایان [از آتش دوزخ] آزاد مى‌کند و در همین شب، خداوند، اجل‌ها را رقم مى‌زند و باز در همین شب، روزى‌ها را از سال تا سال، تقسیم مى‌کند و آنچه را در سرتاسر سال رُخ خواهد نمود، نازل مى‌نماید.
اى محمّد! هرکس این شب را با تسبیح و تهلیل و تکبیر و نماز و تلاوت قرآن و نافله و استغفار، زنده بدارد، بهشت، منزلگاه و سراى او خواهد بود و خداوند، گناهان گذشته و آینده‌اش را مى‌آمرزد.
اى محمّد! هر کس در این شب، صد رکعت، نماز بگزارد و در هر رکعت، یک مرتبه «فاتحة الکتاب» و ده مرتبه سوره «قل هو الله أحد» بخواند و پس از پایان نماز، ده مرتبه «آیة الکرسى» و ده مرتبه سوره فاتحه را بخواند و صد مرتبه تسبیح بگوید، خداوند صد گناه کبیره مُهلک را که موجب آتش دوزخ مى‌شود از او مى‌آمرزد و به تعداد هر سوره و تسبیحى، قصرى در بهشت عطایش مى‌شود و شفاعت او را در حقّ صد نفر از اعضاى خانواده‌اش مى‌پذیرد و در ثواب شهدا شریکش مى‌گردانَد، و خداوند به او همان را مى‌دهد که به هر کس این ماه را روزه بگیرد و در این شب به عبادت بپردازد، عطا مى‌کند، بدون آن که از مزد ایشان، چیزى بکاهد.
پس، اى محمّد! این شب را زنده بدار و امّتت را نیز به احیاى آن و تقرّب جُستن به خداوند متعال با عمل در این شب، فرمان بده، که این شب، شبى ارجمند است.
اى محمّد! هنگامى که نزد تو مى‌آمدم، در آسمان هیچ فرشته‌اى نبود، مگر آن که امشب در پیشگاه خداوند متعال به صف ایستاده بود؛ برخى در رکوع بودند، برخى در حال قیام و برخى در سجده، شمارى دعا مى‌کردند، شمارى تکبیر مى‌گفتند، عدّه‌اى آمرزش مى‌طلبیدند و دیگران، تسبیح مى‌گفتند.
اى محمّد! در این شب، خداوند نظر مى‌کند و هر مؤمنى را که به نماز ایستاده یا به تسبیح‌گویى نشسته و یا در حال رکوع و سجده و ذکر باشد، مى‌آمرزد. امشب، شبى است که هر کس در آن دعا کند، دعایش مستجاب مى‌شود و هر کس درخواست کند، به او عطا مى‌شود و هر کس آمرزش بخواهد، آمرزیده مى‌شود و هر کس توبه کند، خداوند توبه‌اش را مى‌پذیرد و هر کس اى محمّد! از خیر و برکات این شب محروم شود، به راستى محروم است».
7839 . تاریخ دمشق عن عائشة: کانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله یَدعو وهُوَ ساجِدٌ لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، یَقولُ: أعوذُ بِعَفوِکَ مِن عِقابِکَ، وأعوذُ بِرِضاکَ مِن سَخَطِکَ، وأعوذُ بِکَ مِنکَ، جَلَّ وَجهُکَ.
وقالَ: أمَرَنی جِبریلُ أن اُرَدِّدَهُنَّ فی سُجودی، فَتَعَلَّمتُهُنَّ وعَلَّمتُهُنَّ.(3)
7839 . تاریخ دمشق به نقل از عایشه : پیامبر خدا در شب نیمه شعبان، در سجده دعا مى‌کرد و مى‌گفت: «از کیفرِ تو، به عفو تو پناه مى‌برم و از ناخشنودى‌ات به خشنودى‌ات پناه مى‌برم و از تو، به خودت پناه مى‌برم، اى ذاتت پُرشکوه!».
و فرمود: «جبرئیل علیه السلام به من گفت که اینها را در سجده‌ام تکرار کنم، پس من آنها را آموختم و [به امّتم]آموزش دادم».
10 / 3
لَیلَةُ الجُمُعَةِ
7840 . رسول الله صلى الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام: یا أبَا الحَسَنِ، أفَلا اُعَلِّمُکَ کَلِماتٍ یَنفَعُکَ اللهُ بِهِنَّ، ویَنفَعُ بِهِنَّ مَن عَلَّمتَهُ، ویُثَبِّتُ ما تَعَلَّمتَ فی صَدرِکَ؟ . . . إذا کانَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ، فَإِنِ استَطَعتَ أن تَقومَ فی ثُلُثِ اللَّیلِ الآخِرِ؛ فَإِنَّها ساعَةٌ مَشهودَةٌ، وَالدُّعاءُ فیها مُستَجابٌ، وقَد قالَ أخی یَعقوبُ لِبَنیهِ: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی»(4) یَقولُ: حَتّى تَأتِیَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ. . . .(5)
7841 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالى یُنَزِّلُ مَلَکا إلَى السَّماءِ الدُّنیا کُلَّ لَیلَةٍ فِی الثُّلُثِ الأَخیرِ، ولَیلَةَ الجُمُعَةِ فی أوَّلِ اللَّیلِ، فَیَأمُرُهُ فَیُنادی: هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ؟ یا طالِبَ الخَیرِ أقبِل، ویا طالِبَ الشَّرِّ أقصِر. فَلا یَزالُ یُنادی بِهذا حَتّى یَطلُعَ الفَجرُ، فَإِذا طَلَعَ الفَجرُ عادَ إلى مَحَلِّهِ مِن مَلَکوتِ السَّماءِ.(6)
10 / 4
یَومُ الجُمُعَةِ
7842 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ یَومَ الجُمُعَةِ سَیِّدُ الأَیّامِ، یُضاعِفُ اللهُ فیهِ الحَسَناتِ، ویَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ، ویَرفَعُ فیهِ الدَّرَجاتِ، ویَستَجیبُ فیهِ الدَّعَواتِ، ویَکشِفُ فیهِ الکُرُباتِ، ویَقضی فیهِ الحَوائِجَ العِظامَ، وهُوَ یَومُ المَزیدِ، للهِ‌ِ فیهِ عُتَقاءُ وطُلَقاءُ مِنَ النّارِ، ما دَعا بِهِ أحَدٌ مِنَ النّاسِ وقَد عَرَفَ حَقَّهُ وحُرمَتَهُ إلّا کانَ حَقّا عَلَى اللهِ عز و جل أن یَجعَلَهُ مِن عُتَقائِهِ وطُلَقائِهِ مِنَ النّارِ.(7)
10 / 3
شب جمعه
7840 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله خطاب به على علیه السلام : اى ابو الحسن! آیا مطالبى به تو نیاموزم که خداوند، بدانها تو را و هر کس را که این مطالب را به او بیاموزى، سود مى‌بخشد و آنچه را آموخته‌اى، در سینه‌ات استوار مى‌گردانَد؟ . . . چون شب جمعه شد، اگر توانستى، در ثلث آخرِ شب برخیز؛ زیرا آن زمان، زمان حضور [فرشتگان رحمت]است و دعا در آن، پذیرفته مى‌شود. برادرم یعقوب علیه السلام به فرزندانش گفت: «به زودى، براى شما از پروردگارم آمرزش خواهم طلبید» و مقصودش فرا رسیدن شب جمعه بود. . . .
7841 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند تبارک و تعالى هر شب در ثلثِ آخر آن، و شب جمعه در همان آغازِ شب، فرشته‌اى را به آسمانِ پایین مى‌فرستد و به او دستور مى‌دهد تا ندا دهد که: «آیا درخواست کننده‌اى هست که عطایش کنم؟ آیا توبه کننده‌اى هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ آیا آمرزش‌خواهى هست تا او را بیامرزم؟ اى طالب خوبى‌ها! بیا. اى طالب بدى‌ها! [از بدى]دست بدار» و آن فرشته، تا سپیده‌دَم، پیوسته چنین ندا مى‌دهد و چون سپیده دمید، به جایگاه خود در ملکوت آسمان، باز مى‌گردد.
10 / 4
روز جمعه
7842 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روز جمعه، سرور روزهاست. در این روز، خداوند خوبى‌ها را دو چندان مى‌کند و بدى‌ها و گناهان را مى‌زُداید و درجات را بالا مى‌برد و دعاها را
مستجاب مى‌کند و رنج و اندوه‌ها را برطرف مى‌سازد و حاجت‌هاى بزرگ را برآورده مى‌سازد. این روز، روزِ افزونى و فراوانى است. در این روز، خداوند بسیارى را از آتش مى‌رهانَد و آزاد مى‌کند. اَحَدى از مردم در این روز دعا نمى‌کند به شرط آن که حق و حرمت آن را بشناسد، مگر آن که بر عهده خداوند عز و جل است که او را از رَهیدگان و آزاد شدگان از آتش قرار دهد.
7843 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فِی الجُمُعَةِ ساعَةً، لا یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللهَ فیها شَیئا إلّا أعطاهُ إیّاهُ.(8)
7844 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فِی الجُمُعَةِ لَساعَةً، ما دَعَا اللهَ فیها عَبدٌ مُؤمِنٌ بِشَیءٍ إلَا استَجابَ اللهُ لَهُ.(9)
7845 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فی الجُمُعَةِ لَساعَةً، لا یُوافِقُها مُسلِمٌ یَسأَلُ اللهَ فیها خَیرا إلّا أعطاهُ إیّاهُ. . . وهِیَ ساعَةٌ خَفیفَةٌ.(10)
7846 . المصباح عن رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن کانَت لَهُ حاجَةٌ، فَلیَصُم ثَلاثَةً آخِرُهَا الجُمُعَةُ، فَإِذا کانَ یَومُ الجُمُعَةِ، تَطَهَّرَ وراحَ [إلَى المَسجِدِ](11)، وتَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ قَلَّت أو کَثُرَت بِالرَّغیفِ إلى ما دونَ ذلِکَ، فَإِذا صَلَّى الجُمُعَةَ قالَ: اللهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِاسمِکَ بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ عالِمُ الغَیبِ وَالشَّهادَةِ هُوَ الرَّحمنُ الرَّحیمُ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ الحَیُّ القَیّومُ لا تَأخُذُهُ سِنَةٌ ولا نَومٌ الَّذی مَلَأَت عَظَمَتُهُ السَّماواتِ وَالأَرضَ وأسأَ لُکَ بِاسمِکَ بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ الَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ الَّذی عَنَت لَهُ الوُجوهُ وخَشَعَت لَهُ الأَبصارُ ووَجِلَتِ القُلوبُ مِن خَشیَتِهِ أن تُصَلِّیَ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ وأن تَقضِیَ حاجَتی فی کَذا وکَذا.
قالَ: ولا تُعَلِّموها سُفَهاءَکُم فَیَدعونَ بِها فَیُستَجابُ لَهُم ولا تَدعوا بِها فی مَأثَمٍ
ولا قَطیعَةِ رَحِمٍ.(12)
7843 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در روز جمعه، ساعتى هست که هر بنده مؤمنى آن را دریابد و در آن ساعت از خداوند چیزى بخواهد، به او عطا مى‌فرماید.
7844 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در جمعه، ساعتى هست که هر بنده مؤمنى در آن ساعت به درگاه خدا دعایى کند، حتما خداوند دعایش را مستجاب مى‌کند.
7845 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در جمعه، وقتى هست که هر مسلمانى آن وقت را دریابد و در آن از خداوند خیرى بخواهد، آن را به او عطا مى‌فرماید. . . . این وقت، وقتِ اندکى است.
7846 . المصباح از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کسى حاجتى داشت، سه روز آخر هفته را روزه بگیرد و چون روز جمعه شد، وضو بگیرد و به مسجد برود و یک گرده نان یا کمتر از آن، صدقه بدهد و نماز جمعه را که خواند، بگوید:
«بار خدایا! به نامت، به نام الله که مهرگستر و مهربان است، او که معبودى جز او نیست و داناى نهان و آشکار است، همو که مهرگستر و مهربان است، او که معبودى جز او نیست و زنده و پاینده است و نه او را چُرت مى‌گیرد و نه خواب، او که عظمتش آسمان‌ها و زمین را پر کرده است، از تو درخواست مى‌کنم؛ و به نامت، به نام الله که مهرگستر و مهربان است، او که معبودى جز او نیست، او که روى‌ها در برابرش خوار و چشم‌ها در پیشگاهش فروهشته و دل‌ها از بیمش لرزان‌اند، از تو درخواست مى‌کنم که بر محمّد و خاندان او درود فرستى و فلان و بهمان حاجتم را برآورده سازى».
این را به نابخردانتان نیاموزید، که با آن دعا مى‌کنند و دعایشان مستجاب مى‌شود.
نیز با آن براى گناهى یا قطع صله رحم دعا نکنید.
7847 . صحیح البخاری عن أبی هریرة: إنَّ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله ذَکَرَ یَومَ الجُمُعَةِ فَقالَ: فیهِ ساعَةٌ لا یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ وهُوَ قائِمٌ یُصَلّی، یَسأَلُ اللهَ تَعالى شَیئا، إلّا أعطاهُ إیّاهُ.(13)
7848 . الإمام الباقر علیه السلام عن رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ جَبرَئیلَ أتانی بِمِرآةٍ فی وَسَطِها کَالنُّکتَةِ السَّوداءِ، فَقُلتُ لَهُ: یا جَبرَئیلُ ما هذِهِ؟ قالَ: هذِهِ الجُمُعَةُ. قالَ: قُلتُ: ومَا الجُمُعَةُ؟ قالَ: لَکُم فیها خَیرٌ کَثیرٌ. قالَ: قُلتُ: ومَا الخَیرُ الکَثیرُ؟ فَقالَ: تَکونُ لَکَ عیدا ولِاُمَّتِکَ مِن بَعدِکَ إلى یَومِ القِیامَةِ. قُلتُ: وما لَنا فیها؟ قالَ: لَکُم فیها ساعَةٌ لا یُوافِقُها عَبدٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللهَ مَسأَلَةً فیها وهِیَ لَهُ قِسمٌ فِی الدُّنیا إلّا أعطاها، وإن لَم یَکُن لَهُ قِسمٌ فِی الدُّنیا، ذُخِرَت لَهُ فِی الآخِرَةِ أفضَلُ مِنها.(14)
7849 . الإمام الباقر علیه السلام: أوَّلُ وَقتِ الجُمُعَةِ، ساعَةُ تَزولُ الشَّمسُ إلى أن تَمضِیَ ساعَةٌ. فَحافِظ عَلَیها؛ فَإِنَّ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله قالَ: لا یَسأَلُ اللهَ عز و جل عَبدٌ فیها خَیرا إلّا أعطاهُ.(15)
7850 . سنن الترمذی عن عمرو بن عوف المزنی عن رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ فِی الجُمُعَةِ ساعَةً لا یَسأَلُ اللهَ العَبدُ فیها شَیئا إلّا آتاهُ اللهُ إیّاهُ.
قالوا: یا رَسولَ اللهِ، أیَّةُ ساعَةٍ هِیَ؟ قالَ: حینَ تُقامُ الصَّلاةُ إلَى الاِنصِرافِ مِنها.(16)
7851 . صحیح مسلم عن أبی بردة بن أبی موسى الأشعری: قالَ لی عَبدُ اللهِ بنُ عُمَرَ: أسَمِعتَ أباکَ یُحَدِّثُ عَن رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله فی شَأنِ ساعَةِ الجُمُعَةِ؟ قُلتُ: نَعَم، سَمِعتُهُ یَقولُ:
سَمِعتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله یَقولُ: هِیَ ما بَینَ أن یَجلِسَ الإِمامُ إلى أن تُقضَى الصَّلاةُ.(17)
7847 . صحیح البخارى به نقل از ابو هریره: پیامبر خدا، درباره روز جمعه سخن گفت و فرمود: «در این روز، وقتى هست که هر بنده مسلمانى در آن وقت به نماز بِایستد و از خداوند متعال چیزى بخواهد، حتما خداوند، آن را به او مى‌دهد».
7848 . امام باقر علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: جبرئیل علیه السلام آینه‌اى برایم آورد که در وسط آن، چیزى همانند نقطه‌اى سیاه بود. به او گفتم: اى جبرئیل! این [آینه]چیست؟
گفت: «این، جمعه است».
گفتم: جمعه چیست؟
گفت: «در آن، براى شما خیرِ فراوان است».
گفتم: خیرِ فراوان چیست؟
گفت: «این روز براى تو و براى امّتت تا روز قیامت، عید است».
گفتم: براى ما در این روز، چه [خیرى] خواهد بود؟
گفت: «براى شما در این روز، ساعتى هست که هر بنده مسلمانى آن ساعت را دریابد و در آن از خداوند، درخواستى کند که آن درخواست، قسمت او در دنیا باشد، خداوند درخواستش را برمى‌آورَد و اگر قسمت او در دنیا نباشد، بهتر از آن براى آخرتش ذخیره مى‌شود».
7849 . امام باقر علیه السلام: آغازِ وقت جمعه، لحظه‌اى است که خورشید، زوال مى‌کند تا آن که ساعتى بگذرد. پس این زمان را پاس بدار؛ زیرا پیامبر خدا فرمود: «هیچ بنده‌اى در این ساعت، از خداوند عز و جل خیرى نمى‌خواهد، مگر آن که به او عطا مى‌فرماید».
7850 . سنن الترمذى به نقل از عمرو بن عوف مُزنى: پیامبر خدا فرمود: «در جمعه، وقتى هست که در آن وقت، بنده هر چه از خدا بخواهد، خداوند آن را به او عطا مى‌کند».
گفتند: اى پیامبر خدا! آن، چه وقتى است؟
فرمود: «از زمان اقامه نماز تا پایان آن».
7851 . صحیح مسلم به نقل از ابو بُرده، پسر ابو موسى اشعرى : عبد الله بن عمر به من گفت: آیا از پدرت حدیثى از پیامبر خدا، درباره ساعتى [خاص] از جمعه شنیده‌اى؟
گفتم: آرى. از او شنیدم که مى‌گوید: از پیامبر خدا شنیدم که مى‌فرماید: «آن وقت، از زمان نشستنِ امام تا پایانْ یافتن نماز است».
7852 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِلتَمِسُوا السّاعَةَ الَّتی تُرجى فی یَومِ الجُمُعَةِ بَعدَ العَصرِ إلى غَیبوبَةِ الشَّمسِ.(18)
7853 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن صَلَّى الجُمُعَةَ کُتِبَت لَهُ حَجَّةٌ مُتَقَبَّلَةٌ؛ فَإِن صَلَّى العَصرَ کانَت لَهُ عُمرَةٌ؛ فَإِن یُمسی فی مَکانِهِ لَم یَسأَلِ اللهَ شَیئا إلّا أعطاهُ إیّاهُ.(19)
7854 . عنه صلى الله علیه و آله: یَومُ الجُمُعَةِ اثنَتا عَشرَةَ ساعَةً، لا یوجَدُ فیها عَبدٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللهَ عز و جل شَیئا إلّا آتاهُ عز و جل إیّاهُ، فَالتَمِسوها آخِرَ ساعَةٍ بَعدَ العَصرِ.(20)
7855 . معانی الأخبار عن زید بن علیّ عن آبائه علیهم السلام عن فاطمة بنت النبیّ صلوات الله علیها: سَمِعتُ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله: إنَّ فِی الجُمُعَةِ لَساعَةً، لا یُراقِبُها رَجُلٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللهَ عز و جل فیها خَیرا إلّا أعطاهُ إیّاهُ.
قالَت: فَقُلتُ: یا رَسولَ اللهِ أیُّ ساعَةٍ هِیَ؟ قالَ صلى الله علیه و آله: إذا تَدَلّى نِصفُ عَینِ الشَّمسِ لِلغُروبِ.
قالَ: وکانَت فاطِمَةُ علیهاالسلام تَقولُ لِغُلامِها: اِصعَد إلَى الظِّرابِ(21)، فَإِذا رَأَیتَ نِصفَ عَینِ الشَّمسِ قَد تَدَلّى لِلغُروبِ فَأَعلِمنی حَتّى أدعُوَ.(22)
7852 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ساعت امید [به استجابت دعا] در روز جمعه را در بعد از [نماز] عصر تا غروب آفتاب بجویید.
7853 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس نماز جمعه را بخواند، برایش [ثواب] یک حجّ پذیرفته نوشته مى‌شود و چون نماز عصر را بخواند، برایش یک عمره محسوب مى‌شود، و اگر تا شب در جاى خود بمانَد، هر چه از خداوند بخواهد، به او عطا مى‌فرماید.
7854 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روز جمعه، دوازده ساعت است. در این دوازده ساعت، هر بنده مسلمانى از خداوند عز و جل چیزى بخواهد، حتما خداوند عز و جل آن را به او عطا مى‌کند. پس آن [لحظه استجابت دعا]را در آخرین ساعت بعد از عصر بجویید.
7855 . معانى الأخبار به نقل از زید بن على از پدرانش علیهم السلام : فاطمه علیهاالسلام، دختر پیامبر خدا مى‌گوید: «از پیامبر صلى الله علیه و آله شنیدم: «در جمعه، ساعتى هست که هر مرد مسلمانى آن را دریابد و در آن ساعت از خداوند عز و جل خیرى بخواهد، حتما به او مى‌دهد».
گفتم: اى پیامبر خدا! آن، کدام ساعت است؟
فرمود: «آن گاه که نصف خورشید، غروب کرده باشد»» .
فاطمه علیهاالسلام به غلامش مى‌فرمود: «بر بلندى برو و هر گاه دیدى نصف قرصِ خورشید غروب کرده است، مرا آگاه کن تا دعا کنم» .
7856 . رسول الله صلى الله علیه و آله فی فَضلِ یَومِ الجُمُعَةِ : فی آخِرِ ثَلاثِ ساعاتٍ مِنها ساعَةٌ مَن دَعا اللهَ عز و جل فیهَا استُجیبَ لَهُ.(23)
10 / 5 جَوفُ اللَّیلِ
7857 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنّی لَمّا اُسرِیَ بی إلَى السَّماءِ. . . نودیتُ. . . یا مُحَمَّدُ، ومَن کانَت لَهُ حاجَةٌ سِرّا بالِغَةً ما بَلَغَت، إلَیَّ أو إلى غَیری فَلیَدعُنی فی جَوفِ اللَّیلِ خالِیا، وَلیَقُل وهُوَ عَلى طُهرٍ: [وذَکَرَ الدُّعاءَ].(24)
7858 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ إذا تَخَلّى بِسَیِّدِهِ فی جَوفِ اللَّیلِ المُظلِمِ وناجاهُ أثبَتَ اللهُ النّورَ فی قَلبِهِ، فَإِذا قالَ: یا رَبِّ یا رَبِّ، ناداهُ الجَلیلُ جَلَّ جَلالُهُ: لَبَّیکَ عَبدی، سَلنی اُعطِکَ، وتَوَکَّل عَلَیَّ أکفِکَ.(25)
7859 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن مُسلِمٍ یَبیتُ عَلى ذِکرٍ طاهِرا فَیَتَعارُّ(26)
مِنَ اللَّیلِ، فَیَسأَلُ اللهَ خَیرا مِنَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ، إلّا أعطاهُ إیّاهُ.(27)
7860 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا مَضى شَطرُ اللَّیلِ أو ثُلُثُ اللَّیلِ، أمَرَ [اللهُ عز و جل] مُنادِیا فَنادى: هَل مِن داعٍ یُستَجابُ لَهُ؟ هَل مِن سائِلٍ فَیُعطى سُؤلَهُ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ؟ هَل مِن تائِبٍ فَیُتابَ عَلَیهِ؟(28)
7856 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره فضیلت روز جمعه: در سه ساعت آخر آن، ساعتى هست که هر کس در آن ساعت به درگاه خداوند عز و جل دعا کند، دعایش مستجاب مى‌شود.
10 / 5
دل شب
7857 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شبى که به آسمان برده شدم، . . . به سوى من ندا آمد که: «. . . اى محمّد! هر کس به من یا غیر من حاجتى محرمانه داشته باشد هر حاجتى که باشد، در خلوت دل شب، با حالِ طهارت، مرا بخواند و بگوید: . . .».
7858 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده هر گاه در دلِ شب تار، با سروَرش خلوت کند و به راز و نیاز با او بپردازد، خداوند نور را در دلش استوار مى‌گردانَد، و هر گاه بگوید: «خداى من، خداى من!»، خداوند جلیل مى‌فرماید: «بله، بنده من! از من بخواه تا عطایت کنم؛ به من توکّل کن تا کارسازى کنم».
7859 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ مسلمانى نیست که شب را با طهارت و با یاد [ِ خدا] بخوابد و سپس پاسى از شب برخیزد و از خداوند، خیرى از دنیا و آخرت بخواهد، مگر این که آن را به او عطا مى‌فرماید.
7860 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه نیمى از شب یا یکْ سومِ شب گذشت، خداوند عز و جل به منادى‌اى مى‌فرماید که ندا دهد: «آیا کسى هست که دعا کند تا دعایش مستجاب شود؟ آیا کسى هست که درخواست کند تا درخواستش برآورده شود؟ آیا کسى هست که آمرزش طلبد تا او را بیامرزم؟ آیا کسى هست که توبه کند تا توبه‌اش پذیرفته گردد؟».
7861 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُمهِلُ، حَتّى إذا ذَهَبَ مِنَ اللَّیلِ نِصفُهُ أو ثُلُثاهُ، قالَ: لا یَسأَلَنَّ عِبادی غَیری، مَن یَدعُنی أستَجِب لَهُ، مَن یَسأَلنی اُعطِهِ، مَن یَستَغفِرنی أغفِر لَهُ، حَتّى یَطلُعَ الفَجرُ.(29)
7862 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فِی اللَّیلِ لَساعَةً لا یُوافِقُها رَجُلٌ مُسلِمٌ یَسأَلُ اللهَ خَیرا مِن أمرِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ، إلّا أعطاهُ إیّاهُ، وذلِکَ کُلَّ لَیلَةٍ.(30)
7863 . عنه صلى الله علیه و آله: کانَ لِداوودَ نَبِیِّ اللهِ علیه السلام مِنَ اللَّیلِ ساعَةٌ یوقِظُ فیها أهلَهُ فَیَقولُ: یا آلَ داوودَ، قوموا فَصَلّوا، فَإِنَّ هذِهِ ساعَةٌ یَستَجیبُ اللهُ فیهَا الدُّعاءَ، إلّا لِساحِرٍ أو عَشّارٍ.(31)
10 / 6
الثُّلُثُ الأَخیرُ مِنَ اللَّیلِ
7864 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا بَقِیَ ثُلُثُ اللَّیلِ قالَ تَبارَکَ وتَعالى: مَن ذَا الَّذی یَستَکشِفُ الضُّرَّ أکشِفُ عَنهُ؟ مَن ذَا الَّذی یَستَرزِقُنی أرزُقُهُ؟ مَن ذَا الَّذی یَسأَ لُنی اُعطیهِ(32)(33)
7865 . سنن أبی داوود عن عمرو بن عنبسة السلمی: قُلتُ: یا رَسولَ اللهِ، أیُّ اللَّیلِ أسمَعُ؟ قالَ: جَوفَ اللَّیلِ الآخِرَ.(34)
7866 . سنن الترمذی عن أبی اُمامة: قیلَ لِرَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله: أیُّ الدُّعاءِ أسمَعُ؟ قالَ: جَوفَ اللَّیلِ
الآخِرَ، ودُبُرَ الصَّلَواتِ المَکتوباتِ.(35)
7861 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند مهلت مى‌دهد، تا آن گاه که نیمى از شب یا دو سومِ آن گذشت، مى‌فرماید: «زنهار! بندگانم از غیر من نخواهند. هر کس مرا بخواند، پاسخش مى‌دهم. هر کس از من بخواهد، به او عطا مى‌کنم. هر کس از من آمرزش بطلبد، او را مى‌آمرزم» ، تا آن گاه که سپیده بدمد.
7862 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در شب، ساعتى هست که هیچ مرد مسلمانى در آن ساعت، خیرى از امور دنیا و آخرت را از خداوند نمى‌خواهد، مگر این که آن را به او عطا مى‌فرماید. این ساعت، در هر شبى هست.
7863 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پیامبرِ خدا داوود علیه السلام را پاسى از شب بود که در آن، خانواده‌اش را بیدار مى‌کرد و مى‌فرمود: «اى خانواده داوود! برخیزید و نماز بخوانید؛ زیرا این، پاسى است که خداوند در آن، دعا را مستجاب مى‌کند، مگر دعاىِ جادوگر یا باجگیر را».
10 / 6
ثلثِ آخر شب
7864 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکْ سوم از شب مانده باشد، خداوند تبارک و تعالى مى‌فرماید: «کیست که از من، رفع گرفتارى‌اى بخواهد تا گرفتارى‌اش را برطرف کنم؟ کیست که از من، روزى بخواهد تا روزى‌اش بدهم؟ کیست که از من درخواست کند تا عطایش کنم؟».
7865 . سنن أبى داوود به نقل از عمرو بن عنبسه سُلَمى : گفتم: اى پیامبر خدا! چه هنگام از شب، شنواتر است (دعا در آن، زودتر مستجاب مى‌شود)؟
فرمود: «پاسِ آخر شب».
7866 . سنن الترمذى- به نقل از ابو اُمامه -: به پیامبر خدا گفته شد: کدام دعا زودتر شنیده [و مستجاب]مى‌شود؟
فرمود: «[دعاى] پاسِ آخر شب و دعاى پس از نمازهاى واجب».
7867 . سنن النسائی عن عمرو بن عنبسة: قُلتُ: یا رَسولَ اللهَ، هَل مِن ساعَةٍ أقرَبُ مِنَ الاُخرى أو هَل مِن ساعَةٍ یُبتَغى ذِکرُها؟ قالَ: نَعَم، إنَّ أقرَبَ ما یَکونُ الرَّبُّ عز و جل مِنَ العَبدِ جَوفُ اللَّیلِ الآخِرُ؛ فَإِنِ استَطَعتَ أن تَکونَ مِمَّن یَذکُرُ اللهَ عز و جل فی تِلکَ السّاعَةِ فَکُن.(36)
7868 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا کانَ آخِرُ اللَّیلِ یَقولُ اللهُ سُبحانَهُ وتَعالى: هَل مِن داعٍ فَاُجیبَهُ؟ هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ سُؤلَهُ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ؟(37)
10 / 7
الأَسحارُ
الکتاب
«کانُوا قَلِیلاً مِنَ اَللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ- وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ».(38)
«اَلصّابِرِینَ وَ اَلصّادِقِینَ وَ اَلْقانِتِینَ وَ اَلْمُنْفِقِینَ وَ اَلْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ».(39)
الحدیث
7869 . رسول الله صلى الله علیه و آله – لِعَلِیٍّ علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ -: یا عَلِیُّ، صَلِّ مِنَ اللَّیلِ ولَو قَدرَ حَلبِ شاةٍ، وبِالأَسحارِ فَادعُ، لا تُرَدَّ لَکَ دَعوَةٌ؛ فَإِنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالى یَقولُ: «وَ اَلْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ» .(40)
7867 . سنن النسائى به نقل از عمرو بن عنبسه -: گفتم: اى پیامبر خدا! آیا وقتى هست که در آن، بتوان [به خدا] نزدیک‌تر بود تا وقتى دیگر، یا ساعتى که ذکر در آن، مطلوب‌تر باشد؟
فرمود: «آرى. پاسِ آخر شب، وقتى است که پروردگار عز و جل به بنده نزدیک‌تر [از هر زمان دیگرى]است. پس اگر مى‌توانى از کسانى باشى که در این ساعت به ذکر خداوند عز و جل مى‌پردازند، باش».
7868 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چون آخرِ شب فرا برسد، خداوند پاک و بلندمرتبه مى‌فرماید: «آیا هیچ دعاکننده‌اى هست تا دعایش را مستجاب گردانم؟ آیا هیچ درخواست کننده‌اى هست تا خواسته‌اش را برآورَم؟ آیا هیچ آمرزش‌خواهى هست تا او را بیامرزم؟ آیا هیچ توبه‌کننده‌اى هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟».
10 / 7
سحرگاهان
قرآن
«و [پرهیزگاران،] از شب، اندکى را مى‌غنودند. و در سحرگاهان، [از خدا] طلب آمرزش مى‌کردند».
«[اینان‌اند] شکیبایان و راستگویان و فرمان‌برداران و انفاق‌کنندگان و آمرزش‌خواهان در سحرگاهان».
حدیث
7869 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله- در سفارش به على علیه السلام -: اى على! پاسى از شب را نماز بخوان؛ اگرچه به اندازه مدّت دوشیدن گوسفندى باشد، و در سحرگاهان دعا کن، که دعایت رد نمى‌شود؛ زیرا خداوند تبارک و تعالى [در وصف پرهیزگاران] مى‌فرماید: «و آمرزش خواهان در سحرگاهان».
7870 . الإمام الصادق علیه السلام: قالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: خَیرُ وَقتٍ دَعَوتُمُ اللهَ عز و جل فیهِ الأَسحارُ، وتَلا هذِهِ الآیَةَ فی قَولِ یَعقوبَ علیه السلام: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی»(4) وقالَ: أخَّرَهُم إلَى السَّحَرِ.(41)
7871 . إتحاف السادة المتّقین عن ابن عبّاس: إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله سُئِلَ: لِمَ أخَّرَ یَعقوبُ بَنیهِ فِی الاِستِغفارِ؟ قالَ: أخَّرَهُم إلَى السَّحَرِ؛ لِأَنَّ دُعاءَ السَّحَرِ مُستَجابٌ.(42)
7872 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ جَلَّ جَلالُهُ فی آخِرِ ساعَةٍ تَبقى مِن ساعاتِ اللَّیلِ، یَأمُرُ مَلَکا یُنادی، فَیَسمَعُ ما بَینَ الخافِقَینِ ما خَلَا الجِنَّ وَالإِنسَ: ألا هَل مِن مُستَغفِرٍ یُغفَرُ لَهُ؟ ألا هَل مِن تائِبٍ یُتابُ عَلَیهِ؟ ألا هَل مِن داعٍ بِخَیرٍ یُستَجابُ لَهُ؟ ألا هَل مِن سائِلٍ یُعطى سُؤالَهُ؟ ألا هَل مِن راغِبٍ یُعطى رَغبَتَهُ؟ یا باغِیَ الخَیرِ أقبِل، یا صاحِبَ الشَّرِّ أقصِر، اللهُمَّ أعطِ کُلَّ مُنفِقٍ مالاً خَلَفا، وأعطِ کُلَّ مُمسِکٍ مالاً تَلَفا.(43)
10 / 8
بَینَ الطُّلوعَینِ
7873 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا صَلَّیتُمُ الصُّبحَ فَافزَعوا إلَى الدُّعاءِ، وباکِروا فی طَلَبِ الحَوائِجِ، اللهُمَّ بارِک لِاُمَّتی فی بُکورِها.(44)
7874 . عنه صلى الله علیه و آله: وَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعدَ طُلوعِ الفَجرِ إلى طُلوعِ الشَّمسِ، أنجَحُ فِی الحاجاتِ مِنَ الضّارِبِ بِمالِهِ فِی الأَرضِ.(45)
7870 . امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: «بهترین وقتى که در آن به درگاه خداوند عز و جل دعا مى‌کنید، سحرهاست».
سپس، این آیه را که سخن یعقوب علیه السلام است، تلاوت کرد: «به زودى، از پروردگارم براى شما طلب آمرزش خواهم کرد» و فرمود: «[یعقوب علیه السلام دعا را] به وقت سحر، موکول کرد».
7871 . إتحاف السادة المتّقین به نقل از ابن عبّاس: از پیامبر صلى الله علیه و آله سؤال شد: چرا یعقوب علیه السلام آمرزش‌خواهى براى فرزندانش را به سحر موکول کرد؟
فرمود: «براى این به سحر موکولشان کرد که دعاى سحرگاهان، مستجاب مى‌شود».
7872 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل در واپسین ساعتِ باقى‌مانده از ساعات شب، به فرشته‌اى مى‌فرماید تا ندا در دهد آن سان که از شرق تا غرب عالم، به استثناى جنّ و انس، ندایش را مى‌شنوند که: «هان! آیا کسى هست که آمرزش بطلبد تا آمرزیده شود؟ آیا کسى هست که توبه کند تا توبه‌اش پذیرفته شود؟ آیا کسى هست که دعاى خیرى کند تا دعایش مستجاب شود؟ آیا کسى هست که درخواست کند تا خواسته‌اش برآورده شود؟ آیا کسى هست که چیزى بخواهد تا مطلوبش داده شود؟ اى جویاىِ خیر! بیا. اى بدى کننده! بس کن. بار خدایا! به هر انفاق کننده مالى، عوض عطا کن و به هر آن کس که از انفاقِ مالى خوددارى مى‌ورزد، مالى تلف شونده بده!».
10 / 8
از سپیده دم تا دمیدن خورشید
7873 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چون نماز صبح را خواندید، به دعا خواندن بپردازید و صبح زود، درپىِ کسب وکار بروید. بارخدایا! براى امّتم درصبح‌هاى زودِ آنان، برکت قرار ده.
7874 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، هر آینه، دعاى مرد بعد از طلوع فجر تا طلوع خورشید، براى رفع حوایج [و تأمین معاش]، مؤثّرتر از تجارت کردن با مال است.
10 / 9 قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِها
الکتاب
«وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصالِ» .(46)
الحدیث
7875 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنّی لَمّا اُسرِیَ بی إلَى السَّماءِ. . . نودیتُ. . . یا مُحَمَّدُ، ومَن کَثُرَت ذُنوبُهُ مِن اُمَّتِکَ فیما دونَ الکَبائِرِ حَتّى یُشهَرَ بِکَثرَتِها، ویُمقَتَ عَلَى اتِّباعِها، فَلیَعتَمِدنی عِندَ طُلوعِ الفَجرِ أو قَبلَ اُفولِ الشَّفَقِ، وَلیَنصَب وَجهَهُ إلَیَّ وَلیَقُل: [وذَکَرَ الدُّعاءَ].(47)
10 / 10
عِندَ زَوالِ الشَّمسِ
7876 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا زالَتِ الشَّمسُ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ، فَطوبى لِمَن رُفِعَ لَهُ عِندَ ذلِکَ عَمَلٌ صالِحٌ.(48)
7877 . سنن الترمذی عن عبد الله بن السائب: إنَّ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله کانَ یُصَلّی أربَعا بَعدَ أن تَزولَ الشَّمسُ قَبلَ الظُّهرِ، وقالَ: إنَّها ساعَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ، واُحِبُّ أن یَصعَدَ لی فیها عَمَلٌ صالِحٌ.(49)
10 / 9
پیش از طلوع و غروب خورشید
قرآن
«و هر که در آسمان‌ها و زمین است خواه و ناخواه و [نیز] سایه‌هایشان، بامدادان و شامگاهان، براى خدا سجده مى‌کنند».
حدیث
7875 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شبى که به آسمان برده شدم (شبِ معراج) . . . ندایى شنیدم که: «. . . اى محمّد! هر که از امّت تو گناهانش، نه گناه کبیره، چندان بسیار شود که به بسیارىِ آنها شُهره گردد و به واسطه پیروى از آنها منفور گردد، در هنگام طلوع فجر یا پیش از فرو نشستن شفق، به من اعتماد کند و روى به جانب من نماید و بگوید: . . .».
10 / 10
هنگام نیم روز
7876 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هنگام زوال خورشید، درهاى آسمان و دروازه‌هاى بهشت‌ها باز مى‌شوند و دعا، مستجاب مى‌گردد. پس خوشا به حال کسى که در این هنگام، کردار نیکى از او فراز برده شود!
7877 . سنن الترمذى به نقل از عبد الله بن سائب: پیامبر خدا، پس از زوال خورشید و پیش از [نماز]ظهر، چهار رکعت مى‌خواند و مى‌فرمود: «این، ساعتى است که در آن، درهاى آسمان گشوده مى‌شوند، و من دوست دارم که در این ساعت، کردار نیکى از من به سوى آسمان، بالا رود».
7878 . رسول الله صلى الله علیه و آله: تَحَرَّوُا الدُّعاءَ عِندَ فَیءِ الأَفیاءِ.(50)
7879 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا فاءَتِ الأَفیاءُ، وهَبَّتِ الأَرواحُ(51)، فَاذکُروا حَوائِجَکُم؛ فَإِنَّها ساعَةُ الأَوّابینَ(52) .(53)
10 / 11
لَیْلَةُ عَرَفَةَ وَیَومُها
7880 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ لَیلَةَ عَرَفَةَ یُستَجابُ فیها ما دَعا مِن خَیرٍ، ولِلعامِلِ فیها بِطاعَةِ اللهِ تَعالى أجرُ سَبعینَ ومِئَةِ سَنَةٍ، وهِیَ لَیلَةُ المُناجاةِ، وفیها یَتوبُ اللهُ عَلى مَن تابَ.(54)
7881 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ الدُّعاءِ، دُعاءُ یَومِ عَرَفَةَ.(55)
7882 . السنن الکبرى عن ابن عبّاس: رَأَیتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله یَدعو بِعَرَفَةَ، یَداهُ إلى صَدرِهِ کَاستِطعامِ المِسکینِ.(56)
7883 . المصنّف لابن أبی شیبة عن أبی سعید الخدری: إنَّ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله کانَ یَدعو بِعَرَفَةَ، ویَرفَعُ یَدَیهِ هکَذا، یَجعَلُ ظاهِرَهُما مِمّا یَلی وَجهَهُ، وباطِنَهُما مِمّا یَلِی الأَرضَ.(57)
7884 . السنن الکبرى عن عبّاس بن مرداس: إنَّ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله دَعا عَشِیَّةَ عَرَفَةَ لِاُمَّتِهِ بِالمَغفِرَةِ وَالرَّحمَةِ فَأَکثَرَ الدُّعاءَ، فَأَوحَى اللهُ تَعالى إلَیهِ: إنّی قَد فَعَلتُ إلّا ظُلمَ بَعضِهِم بَعضا، و أمّا ذُنوبُهُم فیما بَینی وبَینَهُم فَقَد غَفَرتُها.(58)
7878 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا را در هنگام برگشتن سایه‌ها(59) دریابید.
7879 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه سایه‌ها برگشت و بادها وزیدن گرفت، حوایجتان را [براى خدا]بگویید؛ زیرا این لحظه، لحظه بازگشت کنندگان [به درگاه الهى] است.
10 / 11
شب عرفه و روز آن
7880 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در شب عرفه، هر دعاى خیرى که شود، مستجاب مى‌گردد و کسى که در این شب به طاعت خداوند متعال بپردازد، پاداش یکصد و هفتاد سال [عبادت]دارد. این شب، شبِ مناجات است و در این شب، خداوند توبه توبه کننده را مى‌پذیرد.
7881 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین دعا، دعا در روز عرفه است.
7882 . السنن الکبرى به نقل از ابن عبّاس: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله را در عرفه دیدم که دستانش را مانند وقتى که فقیر، نانى مى‌طلبد، تا سینه‌اش بالا برده و دعا مى‌کند.
7883 . المصنّف، ابن ابى شیبه به نقل از ابو سعید خُدرى: پیامبر خدا، در عرفه دعا مى‌کرد و دستانش را این گونه بالا مى‌برد: پشت آنها را به طرف صورتش قرار مى‌داد و کفشان را به طرف زمین.
7884 . السنن الکبرى به نقل از عبّاس بن مرداس: پیامبر خدا، در شامگاه عرفه براى آمرزش و رحمت امّتش دعا کرد و بسیار دعا کرد. پس خداوند متعال به او وحى فرمود: «به تحقیق، مستجاب کردم، مگر درباره ستمى که به یکدیگر کرده‌اند. گناهانى را که میان من و آنهاست، آمرزیدم».
10 / 12
یَومُ الأَضحى
7885 . الإمام علیّ علیه السلام: سَمِعتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله یَخطُبُ یَومَ النَّحرِ، وهُوَ یَقولُ: هذا یَومُ الثَّجِّ وَالعَجِّ. وَالثَّجُّ: ما تُهَریقونَ فیهِ مِنَ الدِّماءِ، فَمَن صَدَقَت نِیَّتُهُ کانَت أوَّلُ قَطرَةٍ لَهُ کَفّارَةً لِکُلِّ ذَنبٍ، وَالعَجُّ: الدُّعاءُ، فَعِجّوا إلَى اللهِ، فَوَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، لا یَنصَرِفُ مِن هذَا المَوضِعِ أحَدٌ إلّا مَغفورا لَهُ، إلّا صاحِبُ کَبیرَةٍ مُصِرّا عَلَیها، لا یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِالإِقلاعِ عَنها.(60)
10 / 13
شَهرُ رَمَضانَ
7886 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى فی کُلِّ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ثَلاثَ مَرّاتٍ: هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ سُؤلَهُ! هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ! هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ!(61)
7887 . عنه صلى الله علیه و آله: أتاکُم رَمَضانُ، شَهرٌ مُبارَکٌ، فَرَضَ اللهُ عز و جل عَلَیکُم صِیامَهُ، تُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ السَّماءِ.(62)
7888 . الإمام الباقر علیه السلام: کانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله یُقبِلُ بِوَجهِهِ إلَى النّاسِ فَیَقولُ: یا مَعشَرَ النّاسِ؛ إذا طَلَعَ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ، وفُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ، وأبوابُ الجِنانِ، وأبوابُ الرَّحمَةِ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ، وکانَ للهِ‌ِ فیهِ عِندَ کُلِّ فِطرٍ عُتَقاءُ یُعتِقُهُمُ اللهُ مِنَ النّارِ، ویُنادی مُنادٍ کُلَّ لَیلَةٍ: هَل مِن سائِلٍ! هَل مِن مُستَغفِرٍ! اللهُمَّ أعطِ کُلَّ مُنفِقٍ خَلَفا، وأعطِ کُلَّ مُمسِکٍ تَلَفا.(63)
10 / 12
روز عید قربان
7885 . امام على علیه السلام: شنیدم که پیامبر خدا در روز عید قربان، خطبه مى‌خوانَد و مى‌فرماید: «امروز، روزِ ثَج و عَج است. ثَج،(64) خونى است که در این روز [از قربانى]مى‌ریزید. پس هر که نیّتش خالص باشد، نخستین قطره خونى که مى‌ریزد، برایش کفّاره هر گناهى است و عَج،(65) دعاست. پس به درگاه خدا دعا کنید؛ زیرا سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، هر کس از این مکان برود، آمرزیده مى‌رود، بجز کسى که بر ارتکاب گناه کبیره، اصرار ورزیده باشد و تصمیم به ترک آن نگیرد».
10 / 13
ماه رمضان
7886 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند تبارک و تعالى در هر شب ماه رمضان، سه بار مى‌فرماید: «آیا درخواست کننده‌اى هست تا درخواستش را برآورم؟ آیا توبه‌کننده‌اى هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ آیا آمرزش‌خواهى هست تا او را بیامرزَم؟».
7887 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: رمضان بر شما درآمد، که ماه پُر برکتى است. خداوند عز و جل روزه این ماه را بر شما واجب ساخته است. در این ماه، درهاى آسمان باز مى‌شوند.
7888 . امام باقر علیه السلام: پیامبر خدا، رو به مردم مى‌کرد و مى‌فرمود: «اى گروه مردمان! هر گاه هلال ماه رمضان طلوع کند، شیاطین پلید به بند کشیده مى‌شوند و درهاى آسمان و درهاى بهشت‌ها و درهاى رحمت، گشوده مى‌گردند و درهاى آتش، بسته مى‌شوند و دعا به اجابت مى‌رسد و در هنگام هر افطار، خداوند شمارى را از آتش آزاد مى‌کند و هر شب منادى‌اى ندا مى‌دهد: «آیا هیچ درخواست کننده‌اى نیست؟ آیا هیچ آمرزش‌خواهى نیست؟ بار خدایا! به هر کس انفاقى کند، عوض عطا فرما و به هر کس از انفاق خوددارى ورزد، زیانى برسان».
7889 . رسول الله صلى الله علیه و آله فی فَضلِ شَهرِ رَمَضانَ : وهُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ، وأوسَطُهُ مَغفِرَةٌ، وآخِرُهُ الإِجابَةُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ، ولا غِنى بِکُم عَن أربَعِ خِصالٍ؛ خَصلَتَینِ تُرضونَ اللهَ بِهِما، وخَصلَتَینِ لا غِنى بِکُم عَنهُما؛ فَأَمَّا اللَّتانِ تُرضونَ اللهَ عز و جل بِهِما: فَشَهادَةُ أن لا إلهَ إلَا اللهُ، وأنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللهِ. وأمَّا اللَّتانِ لا غِنى بِکُم عَنهُما: فَتَسأَلونَ اللهَ فیهِ حَوائِجَکُم وَالجَنَّةَ، وتَسأَلونَ العافِیَةَ، وتَعوذونَ بِهِ مِنَ النّارِ.(66)
7890 . الإمام علیّ علیه السلام: لَمّا حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ، قامَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله فَحَمِدَ اللهَ وأثنى عَلَیهِ، ثُمَّ قالَ: أیُّهَا النّاسُ، کَفاکُمُ اللهُ عَدُوَّکُم مِنَ الجِنِّ وَالإِنسِ، وقالَ: «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»(67)، ووَعَدَکُمُ الإِجابَةَ، ألا وقَد وَکَّلَ اللهُ عز و جل بِکُلِّ شَیطانٍ مَریدٍ سَبعینَ مِن مَلائِکَتِهِ، فَلَیسَ بِمَحلولٍ حَتّى یَنقَضِیَ شَهرُکُم هذا، ألا وأبوابُ السَّماءِ مُفَتَّحَةٌ مِن أوَّلِ لَیلَةٍ مِنهُ، ألا وَالدُّعاءُ فیهِ مَقبولٌ.(68)
7891 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ذاکِرُ اللهِ فی رَمَضانَ مَغفورٌ لَهُ، وسائِلُ اللهِ فیهِ لا یُخَیَّبُ.(69)
7889 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در فضیلت ماه رمضان -: این، ماهى است که آغازش رحمت است، میانه‌اش آمرزش و پایانش اجابت دعا و آزادى از آتش. شما از چهار چیز، بى‌نیاز نیستید: دو چیز که با آن، خداوند را خشنود مى‌سازید و دو چیز که براى خودتان ضرورى است. آن دو چیز که به وسیله آنها خداوند عز و جل را خشنود مى‌سازید، عبارت‌اند از: گواهى دادن به وجود خداى یگانه و معبود یکتا، و این که محمّد، فرستاده خداست؛ و آن دو که براى خودتان ضرورى است، این است که: در این ماه، حوایجتان و بهشت و عافیت و تن‌درستى را از خدا بخواهید و از آتش دوزخ، به او پناه ببرید.
7890 . امام على علیه السلام: چون ماه رمضان فرا رسید، پیامبر خدا برخاست و حمد و ثناى خدا گفت و سپس فرمود: «اى مردم! خداوند، شرّ دشمنتان را، از جنّ و انس، از شما بگردانَد. خداوند فرموده: «مرا بخوانید تا پاسختان دهم» و به شما وعده اجابت داده است. بدانید که خداوند عز و جل بر هر شیطان پلیدى، هفتاد تن از فرشتگانش را گماشت و تا پایان این ماه، همچنان بر آنان گماشته هستند. بدانید که از نخستین شبِ این ماه، درهاى آسمان باز مى‌شوند. بدانید که در این ماه، دعا پذیرفته است».
7891 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: یاد کننده خدا در این ماه، آمرزیده است و درخواست‌کننده از خدا در این ماه، محروم نمى‌شود.
10 / 14
شَهرُ رَجَبٍ
7892 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى نَصَبَ فِی السَّماءِ السّابِعَةِ مَلَکا یُقالُ لَهُ: الدّاعی، فَإِذا دَخَلَ شَهرُ رَجَبٍ یُنادی ذلِکَ المَلَکُ کُلَّ لَیلَةٍ مِنهُ إلَى الصَّباحِ: طوبى لِلذّاکِرینَ، طوبى لِلطّائِعینَ. ویَقولُ اللهُ تَعالى: أنَا جَلیسُ مَن جالَسَنی، ومُطیعُ مَن أطاعَنی، وغافِرُ مَنِ استَغفَرَنی، الشَّهرُ شَهری، وَالعَبدُ عَبدی، وَالرَّحمَةُ رَحمَتی، فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ، ومَن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، ومَنِ استَهدانی هَدَیتُهُ، وجَعَلتُ هذَا الشَّهرَ حَبلاً بَینی وبَینَ عِبادی، فَمَنِ اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إلَیَّ.(70)
10 / 15
عِندَ الأَذانِ
7893 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا اُذِّنَ بِالأَذانِ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ.(71)
7894 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا نودِیَ بِالصَّلاةِ أدبَرَ الشَّیطانُ فیما بَینَهُ وبَینَ الرَّوحاءِ(72) حَتّى لا یَسمَعَ صَوتَ التَّأذینِ، وفُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ.(73)
7895 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا کانَ عِندَ الأَذانِ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وَاستُجیبَ الدُّعاءُ، وإذا کانَ عِندَ الإِقامَةِ، لَم تُرَدَّ دَعوَةٌ.(74)
10 / 14
ماه رجب
7892 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، در آسمان هفتم، فرشته‌اى را منصوب کرده است که به او «داعى (دعوت کننده، جارچى)» مى‌گویند. چون ماه رجب فرا رسد، آن فرشته، هر شب تا صبح بانگ مى‌زند: «خوشا به حال ذکرگویان، خوشا به حال فرمان‌بُرداران!» و خداوند عز و جل مى‌فرماید: «من، همنشین آنم که با من همنشینى کند و فرمان‌بُردار آنم که از من، فرمان ببَرد و آمرزنده آنم که از من، آمرزش طلبد. این ماه، ماهِ من است و بنده، بنده من و رحمت، رحمتِ من. پس هر که در این ماه مرا بخوانَد، پاسخش مى‌دهم و هر که از من بخواهد، عطایش مى‌کنم و هر که از من هدایت بطلبد، هدایتش مى‌کنم. این ماه را ریسمانى میان خودم و بندگانم قرار دادم. پس هر که به آن چنگ در زند، به من وصل مى‌شود».
10 / 15
هنگام اذان
7893 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه اذان گفته شود، درهاى آسمان گشوده مى‌شوند و دعا، مستجاب مى‌گردد.
7894 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه بانگ نماز سر داده شود، شیطان تا رَوحاء(75) مى‌گریزد که صداى اذان را نشنود، و درهاى آسمان و درهاى بهشت‌ها باز مى‌شوند و دعا، مستجاب مى‌گردد.
7895 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در هنگام اذان، درهاى آسمان گشوده مى‌گردند و دعا به اجابت مى‌رسد و در هنگام اقامه، هیچ دعایى رد نمى‌شود.
7896 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا نادَى المُنادی فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ؛ فَمَن نَزَلَ بِهِ کَربٌ أو شِدَّةٌ فَلیَتَحَیَّنِ المُنادِیَ، فَإِذا کَبَّرَ کَبَّرَ وإذا تَشَهَّدَ تَشَهَّدَ(76)، وإذا قالَ: حَیَّ عَلَى الصَّلاةِ، قالَ: حَیَّ عَلَى الصَّلاةِ، وإذا قالَ: حَیَّ عَلَى الفَلاحِ، قالَ: حَیَّ عَلَى الفَلاحِ، ثُمَّ یَقولُ: اللهُمَّ رَبَّ هذِهِ الدَّعوَةِ الصّادِقَةِ المُستَجابَةِ، المُستَجابِ لَها، دَعوَةِ الحَقِّ وکَلِمَةِ التَّقوى، أحیِنا عَلَیها وأمِتنا عَلَیها، وَابعَثنا عَلَیها، وَاجعَلنا مِن خِیارِ أهلِها أحیاءً وأمواتا، ثُمَّ یَسأَلُ اللهَ حاجَتَهُ.(77)
7897 . سنن أبی داوود عن عبد الله بن عمرو: إنّ رَجُلاً قالَ: یا رَسولَ اللهِ، إنَّ المُؤَذِّنینَ یَفضُلُونَنا.
فَقالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: قُل کَما یَقولونَ، فَإِذَا انتَهَیتَ فَسَل تُعطَهُ.(78)
7898 . رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یُرَدُّ الدُّعاءُ بَینَ الأَذانِ وَالإِقامَةِ.(79)
7899 . عنه صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ بَینَ الأَذانِ وَالإِقامَةِ مُستَجابٌ؛ فَادعوا.(80)
10 / 16
عِندَ الصَّلاةِ
7900 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِرفَعوا إلَیهِ أیدِیَکُم بِالدُّعاءِ فی أوقاتِ صَلَواتِکُم؛ فَإِنَّها أفضَلُ السّاعاتِ، یَنظُرُ اللهُ عز و جل فیها بِالرَّحمَةِ إلى عِبادِهِ، یُجیبُهُم إذا ناجَوهُ، ویُلَبّیهِم إذا نادَوهُ، ویَستَجیبُ لَهُم إذا دَعَوهُ. «(81)
7896 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه مؤذّن بانگ برآورَد، درهاى آسمان گشوده مى‌شوند و دعا به اجابت مى‌رسد. پس هر که اندوه یا گرفتارى‌اى داشت، منتظر اذان شود و هر گاه مؤذّن تکبیر گفت، او هم تکبیر بگوید و هر گاه شهادت گفت، او هم شهادت بگوید و هر گاه گفت: حىّ على الصلاة «بشتاب به سوى نماز!» ، او هم بگوید: «بشتاب به سوى نماز!». هر گاه گفت: حىّ على الفلاح «بشتاب به سوى رستگارى!». او هم بگوید: «بشتاب به سوى رستگارى!».
سپس بگوید: «بارالها! اى پروردگارِ این دعوت راستین و پذیرفته که به برکت آن، [دعا]پذیرفته مى‌شود و دعوت حق و کلمه تقواست ! ما را بر این دعوت، زنده بدار و بر آن، بمیران و بر آن، برانگیزان و ما را از بهترینِ زندگان و مُردگان اهل این دعوت، قرار بده» . سپس، حاجتش را از خداوند بخواهد.
7897 . سنن أبى داوود به نقل از عبد الله بن عمرو : مردى گفت: اى پیامبر خدا! مؤذّنان بر ما فضیلتى دارند.
پیامبر خدا فرمود: «آنچه آنها مى‌گویند، تو نیز بگو و چون تمام کردى، درخواست کن، که به تو عطا مى‌شود».
7898 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در فاصله میان اذان و اقامه، دعا رد نمى‌شود.
7899 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا در بین اذان و اقامه، مستجاب است. پس دعا کنید.
10 / 16
هنگام نماز
7900 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در اوقات نمازتان، دست دعا به سوى خدا بلند کنید؛ زیرا این اوقات، بهترین لحظات‌اند. در این اوقات، خداوند عز و جل با نظر لطف و رحمت، به بندگانش مى‌نگرد. هر گاه او را آهسته بخوانند، پاسخشان را مى‌دهد و اگر با صداى بلند او را بخوانند نیز، پاسخ مى‌گوید و هر گاه دعا کنند، دعایشان را مستجاب مى‌کند.
7901 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أدّى فَریضَةً فَلَهُ عِندَ اللهِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ.(82)
7902 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أدّى للهِ‌ِ مَکتوبَةً فَلَهُ فی أثَرِها دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ.(83)
7903 . سنن الترمذی عن أبی اُمامة: قیلَ لِرَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله: أیُّ الدُّعاءِ أسمَعُ؟ قالَ: جَوفَ اللَّیلِ الآخِرَ، ودُبُرَ الصَّلَواتِ المَکتوباتِ.(35)
7904 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا فَرَغَ العَبدُ مِنَ الصَّلاةِ، ولَم یَسأَلِ اللهَ تَعالى حاجَتَهُ، یَقولُ اللهُ تَعالى لِمَلائِکَتِهِ: اُنظُروا إلى عَبدی، فَقَد أدّى فَریضَتی ولَم یَسأَل حاجَتَهُ مِنّی، کَأَنَّهُ قَدِ استَغنى عَنّی، خُذوا صَلاتَهُ فَاضرِبوا بِها وَجهَهُ.(84)
7905 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ عز و جل یَستَحیی مِن عَبدِهِ إذا صَلّى فی جَماعَةٍ، ثُمَّ یَسأَ لُهُ حاجَةً أن یَنصِرَفَ حَتّى یَقضِیَها.(85)
7906 . عنه صلى الله علیه و آله: کُلُّ صَلاةٍ لا یُدعى فیها لِلمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ، فَصَلاةُ خِداجٍ(86)(87)
7907 . عنه صلى الله علیه و آله: صَلّوا صَلاةَ الصُّبحِ، ثُمَّ سَلُوا اللهَ حَوائِجَکُمُ البَتَّةَ.(88)
7908 . عنه صلى الله علیه و آله: أمّا صَلاةُ المَغرِبِ، فَهِیَ السّاعَةُ الَّتی تابَ اللهُ عز و جل فیها عَلى آدَمَ. . . وهِیَ السّاعَةُ الَّتی یُستَجابُ فیهَا الدُّعاءُ، فَوَعَدنی رَبّی عز و جل أن یَستَجیبَ لِمَن دَعاهُ فیها.(89)
7901 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس یک فریضه به جا آورَد، برایش نزد خداوند، یک دعاى اجابت شونده باشد.
7902 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ مؤمنى نیست که یک فریضه (نماز واجب) از فرایض خدا را به جاى آورَد، مگر آن که در پى به جا آوردنش، یک دعاى اجابت شده (مُستجاب) خواهد داشت.
7903 . سنن الترمذى به نقل از ابو اُمامه: به پیامبر خدا گفته شد: کدام دعا، زودتر اجابت مى‌شود؟
فرمود: «دعاى پاسِ آخر شب و دعاى پس از نمازهاى واجب».
7904 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه بنده، نمازش را به پایان بَرَد و از خداوند متعال، حاجتش را نخواهد، خداوند متعال به فرشتگانش مى‌فرماید: «به بنده‌ام بنگرید. واجبِ مرا به جا آورد، ولى حاجتش را از من درخواست نکرد! گویا از من، بى‌نیاز است. نمازش را بگیرید و به صورتش بزنید».
7905 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل شرم مى‌کند از این که وقتى بنده‌اش با جماعت نماز خواند و سپس حاجتش را از او خواست و رفت، او حاجتش را برآورده نسازد.
7906 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر نمازى که در آن، براى مردان و زنان مؤمن دعا نشود، آن، نماز نارس(90) است.
7907 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز صبح را بخوانید، سپس حاجت‌هایتان را حتما از خدا بخواهید.
7908 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز مغرب، آن ساعتى است که خداوند عز و جل در آن ساعت، توبه آدم را پذیرفت؛ ساعتى است که دعا در آن ساعت، مستجاب مى‌شود. پروردگارِ بلندْمرتبه‌ام به من وعده داده است که هر کس در این ساعت او را بخوانَد، دعاى او را مستجاب فرماید.
7909 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ مِنَ الدُّعاءِ المُستَجابِ الَّذی لا یُرَدُّ، الدُّعاءَ بَینَ المَغرِبِ وَالعِشاءِ.(91)
7910 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن کانَ طالِبا إلَى اللهِ عز و جل حاجَةً فی أمرِ دُنیاهُ وآخِرَتِهِ، فَلیَطلُبها فِی العِشاءِ الآخِرَةِ؛ فَإِنَّها صَلاةٌ لَم یُصَلِّها أحَدٌ مِنَ الاُمَمِ قَبلَکُم.(92)
7911 . المجتنى عن رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن کانَت لَهُ حاجَةٌ فَلیَطلُبها فِی العِشاءِ؛ فَإِنَّهُ لَم یُعطَها أحَدٌ مِنَ الاُمَمِ قَبلَکُم، یَعنِی العِشاءَ الآخِرَةَ.(93)
10 / 17
عِندَ قِراءَةِ القُرآنِ وخَتمِهِ
7912 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ لِصاحِبِ القُرآنِ عِندَ کُلِّ خَتمَةٍ دَعوَةً مُستَجابَةً.(94)
7913 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن خَتَمَ القُرآنَ فَلَهُ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ.(95)
7914 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِقارِئِ القُرآنِ دَعوَةً مُستَجابَةً؛ فَإِن شاءَ صاحِبُها عَجَّلَها فِی الدُّنیا، وإن شاءَ أخَّرَها إلَى الآخِرَةِ.(96)
7915 . الإمام الصادق علیه السلام: قیلَ: یا رَسولَ اللهِ، أیُّ الرِّجالِ خَیرٌ؟ قالَ: الحالُّ المُرتَحِلُ. قیلَ: یا رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله ومَا الحالُّ المُرتَحِلُ؟
قالَ: الفاتِحُ الخاتِمُ، الَّذی یَفتَحُ القُرآنَ ویَختِمُهُ، فَلَهُ عِندَ اللهِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ.(97)
7909 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از جمله دعاهایى که مردود نشده و مستجاب مى‌گردد، دعاى میان [نماز]مغرب و عشاست.
7910 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به خداوند عز و جل حاجتى براى امور دنیا و آخرتش داشت، آن را در نماز عشا که واپسین نماز است بطلبد؛ زیرا این نماز، نمازى است که هیچ یک از امّت‌هاى پیش از شما آن را نخوانده‌اند.
7911 . المجتنى از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس حاجتى داشت، آن را در نماز عشا بطلبد؛ زیرا این نماز یعنى واپسین نماز یومیه به هیچ یک از امّت‌هاى پیش از شما عطا نشده است.
10 / 17
هنگام قرائت و ختم قرآن
7912 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى کسى که قرآن تلاوت مى‌کند، در هنگام هر ختمى، یک دعاىِ مستجاب شونده است.
7913 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس قرآن را ختم کند، یک دعاى اجابت شدنى دارد.
7914 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى قارى قرآن، یک دعاى مستجاب شونده است؛ حال اگر صاحبش خواست، در همین دنیا به او داده مى‌شود و اگر خواست، به آخرت موکول مى‌کند.
7915 . امام صادق علیه السلام: گفته شد: اى پیامبر خدا! کدام انسان بهتر است؟
فرمود: «بارافکنِ کوچ‌کن» .
گفته شد: اى پیامبر خدا! بارافکنِ کوچ‌کن کیست؟
فرمود: «آغاز کننده پایان بَرَنده؛ کسى که قرآن را مى‌آغازد و به پایانش مى‌بَرَد. چنین کسى نزد خداوند، یک دعاى پذیرفتنى دارد».
7916 . حلیة الأولیاء عن زرّ بن حبیش: کانَ عَبدُ اللهِ بنُ مَسعودٍ قائِما یُصَلّی، فَلَمّا بَلَغَ المِئَةَ مِنَ النِّساءِ، قالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: سَل تُعطَهُ.
فَقالَ: اللهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ إیمانا لا یَرتَدُّ، ونَعیما لا یَنفَدُ، ومُرافَقَةَ نَبِیِّکَ فی أعلى جَنَّةِ الخُلدِ.(98)
10 / 18
هذِهِ الأَوقاتُ
7917 . رسول الله صلى الله علیه و آله: خَمسُ لَیالٍ لا تُرَدُّ فیهِنَّ الدَّعوَةُ: أوَّلُ لَیلَةٍ مِن رَجَبٍ، ولَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ، ولَیلَةُ الجُمُعَةِ، ولَیلَةُ الفِطرِ، ولَیلَةُ النَّحرِ.(99)
7918 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةُ مَواطِنَ لا تُرَدُّ فیها دَعوَةٌ: رَجُلٌ یَکونُ فی بَرِّیَّةٍ حَیثُ لا یَراهُ أحَدٌ، فَیَقومُ فَیُصَلّی، فَیَقولُ اللهُ عز و جل لِمَلائِکَتِهِ: أرى عَبدی هذا یَعلَمُ أنَّ لَهُ رَبّا یَغفِرُ الذُّنوبَ، فَانظُروا ما ذا یَطلُبُ. فَتَقولُ المَلائِکَةُ: أی رَبِّ، رِضاکَ ومَغفِرَتَکَ. فَیَقولُ: اِشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ.
ورَجُلٌ یَکونُ مَعَهُ فِئَةٌ فَیَفِرُّ عَنهُ أصحابُهُ، ویَثبُتُ هُوَ فی مَکانِهِ، فَیَقولُ اللهُ لِلمَلائِکَةِ: اُنظُروا ما یَطلُبُ عَبدی. فَتَقولُ المَلائِکَةُ: یا رَبِّ، بَذَلَ مُهجَتَهُ لَکَ یَطلُبُ رِضاکَ. فَیَقولُ: اِشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ.
ورَجُلٌ یَقومُ مِن آخِرِ اللَّیلِ، فَیَقولُ اللهُ لِلمَلائِکَةِ: اِشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ.(100)
7916 . حلیة الأولیاء به نقل از زُرّ بن حُبَیش -: عبد الله بن مسعود، به نماز ایستاده بود. چون به آیه صدم سوره نساء رسید، پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «بخواه، که خواسته‌ات به تو داده مى‌شود».
عبد الله گفت: بار خدایا! ایمانى بى‌برگشت، نعمتى بى‌پایان و همراهى با پیامبرت در بالاترین درجه بهشت جاویدان را از تو درخواست مى‌کنم.
10 / 18
این وقت‌ها
7917 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پنج شب است که دعا در آنها رد نمى‌شود: نخستین شب از ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب جمعه، شب عید فطر و شب عید قربان.
7918 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه جاست که دعا در آنها رد نمى‌شود: یکى آن گاه که انسان، در بیابانى تنهاست، به طورى که اَحَدى او را نمى‌بیند و برمى‌خیزد و نماز مى‌خواند. پس خداوند عز و جل به فرشتگانش مى‌فرماید: «مى‌بینم که این بنده‌ام، مى‌داند پروردگارى دارد که گناهان را مى‌آمرزد. پس ببینید چه مى‌خواهد».
پس فرشتگان مى‌گویند: پروردگارا! خشنودى و آمرزش تو را [مى‌خواهد].
خداوند مى‌فرماید: «گواه باشید که او را آمرزیدم».
دوم، آن گاه که [در جهاد،] مردى با عدّه‌اى است و یارانش از او مى‌گریزند؛ ولى او در جاى خود، استوار مى‌ماند. پس خداوند به فرشتگان مى‌فرماید: «ببینید بنده‌ام چه مى‌خواهد».
پس فرشتگان مى‌گویند: پروردگارا! نثار خونش را در راه تو براى جلب رضاى تو [مى‌خواهد].
خداوند مى‌فرماید: «گواه باشید که او را آمرزیدم».
سوم، آن گاه که مردى در آخرِ شب [به نماز] برمى‌خیزد. پس خداوند به فرشتگان مى‌فرماید: «گواه باشید که او را آمرزیدم».
7919 . عنه صلى الله علیه و آله: ساعَتانِ لا تُرَدُّ عَلى داعٍ دَعوَتُهُ: حینَ تُقامُ الصَّلاةُ، وفِی الصَّفِّ فی سبیلِ اللهِ.(101)
7920 . عنه صلى الله علیه و آله: ثِنتانِ لا تُرَدّانِ، أو قَلَّما تُرَدّانِ: الدُّعاءُ عِندَ النِّداءِ، وعِندَ البَأسِ حینَ یُلحِمُ بَعضُهُم بَعضا.(102)
7921 . عنه صلى الله علیه و آله: ساعَتانِ تُفتَحُ فیهِما أبوابُ السَّماءِ، فَلَم تُرَدَّ فیهِما دَعوَةٌ: حُضورُ الصَّلاةِ، وعِندَ الزَّحفِ لِلقِتالِ.(103)
7922 . عنه صلى الله علیه و آله: تَحَرَّوُا الدُّعاءَ فِی الفَیافی(104)، وثَلاثَةٌ لا یُرَدُّ دُعاؤُهُم: عِندَ النِّداءِ، وعِندَ الصَّفِّ فی سَبیلِ اللهِ، وعِندَ نُزولِ القَطرِ.(103)
7923 . حلیة الأولیاء عن عائشة عن رسول الله صلى الله علیه و آله: ثَلاثُ ساعاتٍ لِلمَرءِ المُسلِمِ، ما دَعا فیهِنَّ إلَا استُجیبَ لَهُ، ما لَم یَسأَل قَطیعَةَ رَحِمٍ أو مَأثَما. فَقُلتُ: یا رَسولَ اللهِ، أیَّةُ ساعَةٍ؟
قالَ: حینَ یُؤَذِّنُ المُؤَذِّنُ بِالصَّلاةِ حَتّى یَسکُتَ، وحینَ یَلتَقِی الصَّفّانِ حَتّى یَحکُمَ اللهُ بَینَهُما، وحینَ یَنزِلُ المَطَرُ حَتّى یَسکُنَ.(105)
7924 . رسول الله صلى الله علیه و آله: تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ، ویُستَجابُ الدُّعاءُ فی أربَعَةِ مَواطِنَ: عِندَ التِقاءِ الصُّفوفِ، وعِندَ نُزولِ الغَیثِ، وعِندَ إقامَةِ الصَّلاةِ، وعِندَ رُؤیَةِ الکَعبَةِ.(106)
7925 . عنه صلى الله علیه و آله: تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ لِخَمسٍ: لِقِراءَةِ القُرآنِ، ولِلِقاءِ الزَّحفَینِ، ولِنُزولِ القَطرِ، ولِدَعوَةِ المَظلومِ، ولِلأَذانِ.(107)
7919 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو وقت است که دعاى هیچ دعاکننده‌اى رد نمى‌شود: یکى هنگام برپا شدن نماز، و دیگرى هنگام صف کشیدن [براى رزم و جهاد] در راه خدا.
7920 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو دعاست که رد نمى‌شوند یا کمتر رد مى‌شوند: دعا کردن در هنگام اذان، و دعا کردن در میدان جهاد، آن گاه که با یکدیگر گلاویز مى‌شوند.
7921 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو وقت است که در آنها درهاى آسمان گشوده مى‌شوند و هیچ دعایى رد نمى‌شود: فرا رسیدن وقت نماز، و هنگام پیشروى براى جهاد.
7922 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در بیابان‌ها به دعا بپردازید. سه کس‌اند که دعایشان رد نمى‌شود: دعا کنندگان هنگام اذان، هنگام صف کشیدن در راه خدا، و هنگام بارش باران.
7923 . حلیة الأولیاء به نقل از عایشه: پیامبر خدا فرمود: «سه هنگام است که انسان مسلمان، در آنها دعا نمى‌کند، مگر آن که دعایش مستجاب مى‌شود، به شرط آن که دعایش براى قطع رَحِم یا براى گناهى نباشد».
گفتم: اى پیامبر خدا! کدام هنگام؟
فرمود: «هنگامى که مؤذّن، بانگ اذان سر مى‌دهد، تا آن گاه که خاموش شود؛ هنگامى که دو صف [مسلمانان و دشمن] رویارو مى‌شوند، تا آن گاه که خداوند، میان آنها داورى کند [و یکى پیروز شود]؛ و هنگامى که باران مى‌بارد، تا آن گاه که بند آید».
7924 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در چهار هنگام، درهاى آسمان باز هستند و دعا مستجاب مى‌شود: هنگام رویارو شدن صف‌ها [در کارزار]، هنگام بارش باران، هنگام برپا شدن نماز، و هنگام دیدن کعبه.
7925 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: درهاى آسمان، در پنج هنگام، گشوده مى‌شوند: براى قرائت قرآن، براى رویارویىِ دو سپاه، براى بارشِ باران، براى دعاى ستم‌دیده، و براى اذان.
7926 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن صَباحٍ إلّا ومَلَکانِ یُنادِیانِ، یَقولانِ: یا باغِیَ الخَیرِ هَلُمَّ، ویا باغِیَ الشَّرِّ انتَهِ، هَل مِن داعٍ فَیُستَجابَ لَهُ! هَل مِن مُستَغفِرٍ فَیُغفَرَ لَهُ! هَل مِن تائِبٍ فَیُتابَ عَلَیهِ! هَل مِن مَغمومٍ فَیُنَفَّسَ عَنهُ غَمُّهُ!
اللهُمَّ عَجِّل لِلمُنفِقِ مالَه خَلَفا، ولِلمُمسِکِ تَلَفا. فَهذا دُعاؤُهُما حَتّى تَغرُبَ الشَّمسُ.(108)
7926 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بامدادى نیست، مگر آن که دو فرشته بانگ برمى‌آورند و مى‌گویند: «اى جویاى خوبى! بجُنب. اى جویاى بدى! باز ایست. آیا کسى هست که دعا کند تا دعایش مستجاب شود؟ آیا کسى هست که آمرزش بطلبد تا آمرزیده شود؟ آیا کسى هست که توبه کند تا توبه‌اش پذیرفته شود؟ آیا اندوهگینى هست تا اندوهش زدوده شود؟ بار خدایا! به آن که مال خود را انفاق مى‌کند، به سرعتْ عطا فرما و به آن که بخل مى‌ورزد، زیان رسان».
و تا غروب آفتاب، دعاى آن دو، همین است.
1) الإقبال: ج 1 ص 345، بحارالأنوار: ج 98 ص 145.
2) الإقبال: ج 3 ص 320، بحار الأنوار: ج 98 ص 413 ح 1.
3) تاریخ دمشق: ج 36 ص 195 ح 7297 و ج 51 ص 72 ح 10756 عن اُبیّ بن کعب نحوه وراجع: مصباح المتهجّد: ص 840 ح 903.
4) یوسف:98.
5) سنن الترمذی: ج 5 ص 564 ح 3570 عن ابن عبّاس.
6) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 421 ح 1240 عن إبراهیم بن أبی محمود عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 87 ص 163 ح 1.
7) الکافی: ج 3 ص 414 ح 5 عن ابن أبی نصر عن الإمام الرضا علیه السلام، بحار الأنوار: ج 89 ص 274 ح 20.
8) سنن النسائی: ج 3 ص 115 عن أبی هریرة.
9) مسند ابن حنبل: ج 3 ص 364 ح 9217 عن أبی هریرة.
10) صحیح مسلم: ج 2 ص 584 ح 15 عن أبی هریرة.
11) ما بین المعقوفین أثبتناه من المجتنى: ص 53.
12) المصباح للکفعمی: ص 523، بحار الأنوار: ج 90 ص 71 ح 15.
13) صحیح البخاری: ج 1 ص 316 ح 893 وج 5 ص 2029 ح 4988.
14) جامع الأحادیث للقمّی: ص 146 عن جابر، بحار الأنوار: ج 89 ص 280 ح 27 وراجع: المصنّف لابن أبی شیبة: ج 2 ص 58 ح 10.
15) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 414 ح 1225، بحار الأنوار: ج 89 ص 200 ح 50.
16) سنن الترمذی: ج 2 ص 361 ح 490.
17) صحیح مسلم: ج 2 ص 584 ح 16.
18) سنن الترمذی: ج 2 ص 360 ح 489 عن أنس.
19) کنز العمّال: ج 7 ص 720 ح 21086 نقلاً عن الدیلمی عن أبی الدرداء.
20) سنن النسائی: ج 3 ص 99 عن جابر بن عبدالله.
21) الظِّراب: الروابی الصغار ویقال على الجبال المنبسطة على الأرض (مجمع‌البحرین: ج 2 ص 1135 «ظرب»).
22) معانی الأخبار: ص 399 ح 59، بحار الأنوار: ج 89 ص 269 ح 8؛ کنز العمّال: ج 7 ص 766 ح 21313 نقلاً عن شُعَب الإیمان نحوه ولیس فیه من «وکانت فاطمة علیهاالسلام. . .».
23) مسند ابن حنبل: ج 3 ص 184 ح 8108 عن أبی هریرة.
24) البلد الأمین: ص 511 عن الإمام الباقر عن الإمام علیّ علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 95 ص 317 ح 1.
25) الأمالی للصدوق: ص 354 ح 432 عن المفضّل بن عمر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 38 ص 99 ح 18.
26) «تعارّ من اللّیل» أی هبّ من نومه واستیقظ (النهایة: ج 1 ص 190 «تعر»).
27) سنن أبی داوود: ج 4 ص 310 ح 5042 عن معاذ بن جبل.
28) مسند أبی یعلى: ج 5 ص 354 ح 5910 عن أبی هریرة وأبی سعید الخدری.
29) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 435 ح 1367 عن رفاعة الجهنی.
30) صحیح مسلم: ج 1 ص 521 ح 166 عن جابر بن عبد الله؛ الدعوات: ص 35 ح 81.
31) مسند ابن حنبل: ج 5 ص 492 ح 16281 عن عثمان بن أبی العاص.
32) فی المصدر: «اُعطِهِ» ، والصواب ما أثبتناه کما فی کنز العمّال: ج 2 ص 113 ح 3400 نقلاً عن الطبرانی فی الکبیر وشُعَب الإیمان.
33) مسند الطیالسی: ص 329 ح 2516 عن أبی هریرة.
34) سنن أبی داوود: ج 2 ص 25 ح 1277.
35) سنن الترمذی: ج 5 ص 526 ح 3499.
36) سنن النسائی: ج 1 ص 279.
37) عدّة الداعی: ص 40، بحار الأنوار: ج 87 ص 167 ح 9 وص 168 ح 12.
38) الذاریات:17 و 18.
39) آل عمران:17.
40) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 54 ح 2134، بحار الأنوار: ج 87 ص 167 ح 11.
41) الکافی: ج 2 ص 477 ح 6 عن الفضل بن أبی قرّة، بحار الأنوار: ج 12 ص 266 ح 34.
42) إتحاف السادة المتّقین: ج 5 ص 32 نقلاً عن أبی الشیخ وابن مردویه وراجع: تفسیر القمّی: ج 1 ص 355.
43) درر الأحادیث النبویّة: ص 33.
44) تاریخ بغداد: ج 12 ص 155 الرقم 6628 عن جعفر العلوی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام.
45) دعائم الإسلام: ج 1 ص 167، بحار الأنوار: ج 86 ص 133 ح 11.
46) الرعد:15.
47) البلد الأمین: ص 505 عن الإمام الباقر عن الإمام علیّ علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 95 ص 308 ح 1.
48) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 209 ح 633، بحار الأنوار: ج 87 ص 55 ح 8.
49) سنن الترمذی: ج 2 ص 343 ح 478؛ مستدرک الوسائل: ج 3 ص 67 ح 3042 نقلاً عن درر اللآلی نحوه.
50) کنز العمّال: ج 2 ص 103 ح 3350 نقلاً عن حلیة الأولیاء عن سهل بن سعد.
51) الأرواح: جمع ریح، وتجمع على أریاح قلیلاً وعلى ریاح کثیرا (النهایة: ج 2 ص 272 «روح»).
52) الأوّابین: جمع أوّاب؛ وهو الکثیر الرجوع إلى الله تعالى بالتوبة. وقیل: هو المطیع. وقیل: المسبّح (النهایة: ج 1 ص 79 «أوب»).
53) المصنّف لعبد الرزّاق: ج 3 ص 67 ح 4818 عن أبی سفیان؛ الجعفریّات: ص 241 عن الإمام الکاظم عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام نحوه، بحار الأنوار: ج 93 ص 346 ح 11.
54) الإقبال: ج 2 ص 49.
55) الموطّأ: ج 1 ص 215 ح 32 عن طلحة بن عبید الله.
56) السنن الکبرى: ج 5 ص 190 ح 9474.
57) المصنّف لابن أبی شیبة: ج 7 ص 65 ح 3.
58) السنن الکبرى: ج 5 ص 192 ح 9481؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 124 ح 58 عن مرداس.
59) «فَىء» که در متن عربى حدیث آمده است، به معناى برگشتن است و به سایه شرقى یا سایه بعد از ظهر، «فىء» مى‌گویند.
60) دعائم الإسلام: ج 1 ص 184 و ج 2 ص 181 ح 658، بحار الأنوار: ج 99 ص 301 ح 39.
61) الأمالی للمفید: ص 230 ح 3 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 96 ص 338 ح 1؛ شُعَب الإیمان: ج 3 ص 335 ح 3695 عن عبد الله بن عبّاس وفیه بزیادة «لمنادٍ ینادی» بعد «رمضان».
62) سنن النسائی: ج 4 ص 129 عن أبی هریرة و ص 130 وفیه «فی رمضان تفتح أبواب السماء» فقط.
63) الکافی: ج 4 ص 67 ح 6 عن جابر، بحار الأنوار: ج 96 ص 360 ح 27.
64) ثَجّ، به معناى جارى شدن آب یا هر مایعى با شدّت است.
65) عَجّ، به معناى فغان و شیون و ناله است.
66) الکافی: ج 4 ص 67 ح 4 عن أبی الورد عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 96 ص 359 ح 26.
67) غافر:60.
68) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 98 ح 1837، بحار الأنوار: ج 96 ص 372 ح 56.
69) المعجم الأوسط: ج 7 ص 226 ح 7341 عن عمر.
70) الإقبال: ج 3 ص 174، بحار الأنوار: ج 98 ص 377 ح 1.
71) حلیة الأولیاء: ج 6 ص 308 عن أنس.
72) الرَّوحاء: موضع بین الحرمین على ثلاثین أو أربعین میلاً من المدینة (القاموس المحیط: ج 1 ص 225 «روح»).
73) المعجم الأوسط: ج 9 ص 83 ح 9195 عن أنس.
74) المصنّف لابن أبی شیبة: ج 7 ص 35 ح 7 عن أنس.
75) جایى است میان دو حرم شریف مکّه و مدینه که با مدینه، سه یا چهار میل، فاصله دارد.
76) فی المصدر: «فَإِذا کَبَّرَ کَبَّروا، وإذا تَشَهَّدَ تَشَهَّدوا»، وما فی المتن أثبتناه من المصادر الاُخرى.
77) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 731 ح 2004 عن أبی اُمامة.
78) سنن أبی داوود: ج 1 ص 144 ح 524.
79) سنن أبی داوود: ج 1 ص 144 ح 521 عن أنس؛ الدعوات: ص 36 ح 87، بحار الأنوار: ج 93 ص 348 ح 14.
80) مسند أبی یعلى: ج 4 ص 15 ح 3668 عن أنس.
81) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 1 ص 295 ح 53 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 96 ص 357 ح 25.
82) الأمالی للمفید: ص 118 ح 1 عن محمّد بن عبد الله بن علیّ العلوی، بحار الأنوار: ج 93 ص 344 ح 8؛ المعجم الکبیر: ج 18 ص 259 ح 647 عن العرباض بن ساریة.
83) الأمالی للطوسی: ص 289 ح 560 عن المنصوری عن عمّ أبیه عن الإمام الهادی عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 347 ح 14.
84) بحار الأنوار: ج 85 ص 325 ح 18 نقلاً عن اختیار ابن الباقی.
85) حلیة الأولیاء: ج 7 ص 254؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 4 کلاهما عن أبی سعید الخدریّ، بحار الأنوار: ج 88 ص 4 ح 3.
86) الخِداج: النقصان. یقال: خدجت الناقة: إذا ألقت ولدها قبل أوانه وإن کان تامّ الخلق (النهایة: ج 2 ص 12 «خدج»).
87) جامع الأحادیث للقمّی: ص 110؛ الفردوس: ج 3 ص 259 ح 4767 عن أنس.
88) تاریخ دمشق: ج 65 ص 205 ح 13240 عن أنس.
89) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 213 ح 643 عن الإمام الحسن علیه السلام، بحار الأنوار: ج 9 ص 296 ح 5.
90) «خِداج» که در متن عربى حدیث آمده، یعنى: نقصان و کاستى؛ به دنیا آمدن فرزند پیش از وقت؛ جنینِ سقط شده.
91) تاریخ جرجان: ص 42 الرقم 21 عن ابن عمر.
92) الفردوس: ج 3 ص 516 ح 5608 عن الإمام علیّ علیه السلام.
93) المجتنى: ص 48، بحار الأنوار: ج 87 ص 167 ح 9.
94) تاریخ بغداد: ج 9 ص 390 الرقم 4984 عن أنس.
95) المعجم الکبیر: ج 18 ص 259 ح 647 عن العرباض بن ساریة.
96) کنز العمّال: ج 1 ص 513 ح 2281 نقلاً عن ابن مردویه عن جابر.
97) ثواب الأعمال: ص 127 ح 1 عن السکونی، بحار الأنوار: ج 92 ص 205 ح 4.
98) حلیة الأولیاء: ج 6 ص 257.
99) تاریخ دمشق: ج 10 ص 408 ح 2604 عن أبی اُمامة الباهلی.
100) اُسد الغابة: ج 2 ص 270 الرقم 1666 عن ربیعة بن وقّاص.
101) صحیح ابن حبّان: ج 5 ص 61 ح 1764 عن سهل بن سعد؛ مکارم الأخلاق: ج 2 ص 64 ح 2158 نحوه.
102) سنن أبی داوود: ج 3 ص 21 ح 2540 عن سهل بن سعد.
103) حلیة الأولیاء: ج 6 ص 343 عن سهل بن سعد.
104) الفیافی: البراری الواسعة، جمع فیفاء (النهایة: ج 3 ص 485 «فیف»).
105) حلیة الأولیاء: ج 9 ص 320.
106) السنن الکبرى: ج 3 ص 502 ح 6460؛ الأمالی للشجری: ج 1 ص 224 کلاهما عن أبی اُمامة.
107) المعجم الأوسط: ج 4 ص 64 ح 3621 عن عبد الله بن عمر.
108) الأمالی للصدوق: ص 701 ح 958 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 380 ح 3.
