3 / 1
غَضَبُ اللّه ِ (1)
4873.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا غَضِبَ اللّه ُ عَلى اُمَّةٍ ولَم یُنزِل بِهَا العَذابَ ، غَلَت أسعارُها ، وقَصُرَت أعمارُها ، ولَم تَربَح تُجّارُها ، ولَم تَزکُ ثِمارُها ، ولَم تَغزُر أنهارُها ، وحُبِسَ عَنها أمطارُها ، وسُلِّط عَلَیها شِرارُها . (2)
4874.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل إذا غَضِبَ عَلى اُمَّةٍ لَم یُنزِل بِها عَذابَ خَسفٍ ولا مَسخٍ (3) ، غَلَت أسعارُها ، ویُحبَسُ عَنها أمطارُها ، ویَلی عَلَیها أشرارُها (4) . (5)
3 / 2
النَّفسُ الأَمّارَةُ بِالسّوءِ
4875.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : تَکَلَّفوا فِعلَ الخَیرِ وجاهِدوا نُفوسَکُم عَلَیهِ ، فَإِنَّ الشَّرَّ مَطبوعٌ عَلَیهِ الإِنسانُ . (6)
3 / 1
خشم خدا (7)
4873.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خداوند بر امّتى خشم گیرد ، ولى بر آنها عذاب نازل نکند، نرخ ها گران مى شود و عمرها کوتاه مى گردند و بازرگانان، سود نمى کنند و میوه ها سالم نمى مانند و رودها پر آب نمى شوند و باران از آنان باز داشته مى شود و بَدانشان بر آنان مسلّط مى گردند.
4874.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خداوند عز و جل بر امّتى خشم گیرد ، ولى بر آنان عذابِ فرو بردن در زمین و مسخ شدن نازل نکند، نرخ هاشان گران مى شود و باران از آنان باز داشته مى شود و بدترینِ آنها بر ایشان ریاست مى کند.
3 / 2
نفس بَدفرمان
4875.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در کار خیر ، خود را به زحمت اندازید و خویشتن را بر انجامش به رنج افکنید ؛ چرا که بدى ، با جان آدمى سرشته است .
3 / 3
الغَضَبُ
4876.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَیرُ الرِّجالِ مَن کانَ بَطیءَ الغَضَبِ سَریعَ الرِّضا ، وشَرُّ الرِّجالِ مَن کانَ سَریعَ الغَضَبِ بَطیءَ الرِّضا . (8)
3 / 4
شُربُ الخَمرِ
4877.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : جُمِعَ الشَّرُّ کُلُّهُ فی بَیتٍ ، وجُعِلَ مِفتاحُهُ شُربَ الخَمرِ . (9)
4878.عنه صلى الله علیه و آله : الخَمرُ جِماعُ الإِثمِ ، واُمُّ الخَبائِثِ ، ومِفتاحُ الشَّرِّ . (10)
3 / 5
إطلاقُ اللِّسانِ
4879.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : رَحِمَ اللّه ُ مُؤمِنا أمسَکَ لِسانَهُ مِن کُلِّ شَرٍّ ، فَإِنَّ ذلِکَ صَدَقَةٌ مِنهُ عَلى نَفسِهِ . (11)
4880.عنه صلى الله علیه و آله : إن کانَ فی شَیءٍ شُؤمٌ ، فَفِی اللِّسانِ . (12)
3 / 3
خشم
4876.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترین مردان، کسانى اند که دیر به خشم مى آیند و زود خشنود مى گردند، و بدترین مردان، کسانى هستند که زود به خشم مى آیند و دیر خشنود مى گردند.
3 / 4
میخوارگى
4877.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همه بدى ها در خانه اى گرد آمدند و کلید آن [خانه] ، میخوارى قرار داده شد .
4878.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شراب، گرد آورنده گناه ها، مادر پلیدى ها و کلید هر شرّى است .
3 / 5
رها کردن زبان
4879.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خدا رحمت کند مؤمنى را که زبانش را از هر بدى، باز بدارد ؛ چرا که آن، صدقه دادن بر خودش است .
4880.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر در چیزى نُحوست (بد یُمنى) باشد، در زبان است .
3 / 6
شَیاطینُ الجِنِّ وَالإِنسِ
أ – وَسوَسَةُ الشَّیطانِ
الکتاب
«الشَّیْطَنُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَآءِ» . (13)
الحدیث
4881.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ لِلشَّیطانِ لَمَّةً (14) بِابنِ آدَمَ ولِلمَلَکِ لَمَّةً ، فَأَمّا لَمَّةُ الشَّیطانِ فَإِیعادٌ بِالشَّرِّ وتَکذیبٌ بِالحَقِّ ، وأمّا لَمَّةُ المَلَکِ فَإِیعادٌ بِالخَیرِ وتَصدیقٌ بِالحَقِّ ، فَمَن وَجَدَ ذلِکَ فَلیَعلَم أنَّهُ مِنَ اللّه ِ فَلیَحمَدِ اللّه َ ، ومَن وَجَدَ الاُخرى فَلیَتَعَوَّذ بِاللّه ِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ . (15)
4882.عنه صلى الله علیه و آله : [إنَّ] (16) لِلشَّیطانِ کُحلاً ولَعوقا (17) ، فَإِذا کَحَّلَ الإِنسانَ مِن کُحلِهِ نامَت عَیناهُ عَنِ الذِّکرِ ، وإذا لَعَّقَهُ مِن لَعوقِهِ ذَرِبَ (18) لِسانُهُ بِالشَّرِّ . (19)
4883.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ إبلیسَ یَخطُبُ شَیاطینَهُ ویَقولُ : عَلَیکُم بِاللَّحمِ وَالمُسکِرِ وَالنِّساءِ ، فَإِنّی لا أجِدُ جِماعَ الشَّرِّ إلّا فیها . (20)
3 / 6
شیطان هاى جِن و اِنس
الف – وسوسه شیطان
قرآن
«شیطان، شما را از تهى دستى بیم مى دهد و شما را به زشتى وا مى دارد» .
حدیث
4881.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا شیطان القائاتى به فرزند آدم دارد و فرشته نیز القائاتى دارد : القاى شیطان، به بدى وعده دادن و حق را تکذیب نمودن است و القاى فرشته، به نیکى وعده دادن و حق را تصدیق کردن. پس هر کس این را یافت ، باید بداند که از جانب خداوند است و بدین خاطر باید خدا را ستایش نماید ، و هر کس آن دیگرى را یافت ، باید از شیطانِ رانده شده به خدا پناه ببرد .
4882.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا شیطان، توتیا و معجونى دارد . پس هر گاه از توتیاى خود بر چشم انسان بریزد، چشمانش از یاد خدا غافل مى شوند و هر گاه از معجون خود به کام انسان بچشاند ، زبانش به بدى، تند مى گردد .
4883.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا ابلیس به شیطان هایش خطاب مى کند و مى گوید : در پى گوشت و [مادّه] مست کننده و زنان باشید ؛ چرا که من مجموعه شر را جز در آنها نمى یابم .
ب – بِطانَةُ السّوءِ
4884.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما بَعَثَ اللّه ُ مِن نَبِیٍّ ولَا استَخلَفَ مِن خَلیفَةٍ إلّا کانَت لَهُ بِطانَتانِ ، بِطانَةٌ تَأمُرُهُ بِالمَعروفِ وتَحُضُّهُ عَلَیهِ ، وبِطانَةٌ تَأمُرُهُ بِالشَّرِّ وتَحُضُّهُ عَلَیهِ ، فَالمَعصومُ مَن عَصَمَ اللّه ُ تَعالى . (21)
3 / 7
تِلکَ الأَعمالُ
4885.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن وُقِیَ شَرَّ ثَلاثٍ فَقَد وُقِیَ الشَّرَّ کُلَّهُ : لَقلَقِهِ وقَبقَبِهِ وذَبذَبِهِ ؛ فَلَقلَقُهُ لِسانُهُ ، وقَبقَبُهُ بَطنُهُ ، وذَبذَبُهُ فَرجُهُ . (22)
4886.المُوطّأ عن عطاء بن یسار : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قالَ : مَن وَقاهُ اللّه ُ شَرَّ اثنَینِ وَلَجَ الجَنَّةَ . فَقالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّه ِ ، لا تُخبِرُنا ؟ فَسَکَتَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله . ثُمَّ عادَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَقالَ مِثلَ مَقالَتِهِ الاُولى . فَقالَ لَهُ الرَّجُلُ : لا تُخبِرُنا یا رَسولَ اللّه ِ ؟ فَسَکَتَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله . ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مِثلَ ذلِکَ أیضا . فَقالَ الرَّجُلُ : لا تُخبِرُنا یا رَسولَ اللّه؟ ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مِثلَ ذلِکَ أیضا . ثُمَّ ذَهَبَ الرَّجُلُ یَقولُ مِثلَ مَقالَتِهِ الاُولى فَأَسکَتَهُ رَجُلٌ إلى جَنبِهِ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن وَقاهُ اللّه ُ شَرَّ اثنَینِ وَلَجَ الجَنَّةَ ، ما بَینَ لَحیَیهِ وما بَینَ رِجلَیهِ ، ما بَینَ لَحیَیهِ وما بَینَ رِجلَیهِ ، ما بَینَ لَحیَیهِ وما بَینَ رِجلَیهِ . (23)
ب – ندیمان بد
4884.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند، هیچ پیامبرى را برنینگیخت و هیچ خلیفه اى برنگزید ، جز این که دو ندیم مخصوص داشت : ندیمى که او را به نیکوکارى فرمان مى داد و به آن تشویق مى نمود ، و ندیمى که او را به شر ، فرمان مى داد و به آن، تحریک مى نمود . معصوم، کسى است که خداى متعال، او را نگه داشته است .
3 / 7
این چند عامل
4885.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس از شرّ سه چیزْ محفوظ بماند ، از همه شرها در امان مى ماند : آویزه اش، انبانش و جنبانش . آویزه اش زبان اوست ، انبانش شکم اوست و جنبانش فَرْج [و شهوت]اوست .
4886.الموطّأ – به نقل از عطاء بن یسار -: همانا پیامبر خدا فرمود : «هر که خداوند او را از شرّ دو چیز نگه بدارد، به بهشت وارد مى شود». مردى گفت : اى پیامبر خدا! آیا ما را [از آنها] آگاه نمى سازى؟ پیامبر خدا خاموشى گزید و سپس سخن خویش را تکرار فرمود و همان سخن نخست را فرمود . آن مرد به ایشان گفت : اى پیامبر خدا! آیا ما را آگاه نمى سازى؟ پیامبر خدا ، باز هم سکوت کرد و سپس همان سخن را فرمود . آن مرد گفت : اى پیامبر خدا! آیا ما را آگاه نمى سازى؟ پیامبر خدا، باز همان سخن را فرمود . آن گاه آن مرد پیوسته همان حرف خود را مى گفت تا این که مردى که در کنارش بود، او را ساکت نمود . آن گاه پیامبر خدا فرمود : «هر که خداوندْ او را از شرّ دو چیز نگه بدارد، به بهشت وارد مى شود : آنچه میان دو فک است (زبان) و آنچه میان دو پاست (فَرْج) ، آنچه میان دو فک است و آنچه میان دو پاست ، آنچه میان دو فک است و آنچه میان دو پاست!» .
1) الجدیر ذکره هو أن الذات الإلهیة القدّسة منزّهة عن الحوادث ، والغضب أحد صفات الأفعال ومن مصادیق إرادته سبحانه ، ویتحقق هذا الفعل منه سبحانه فی صورة حصول سببه من الإنسان وذلک بإتیانه للأفعال القبیحة.
2) الکافی : ج 5 ص 317 ح 53 عن الأصبغ بن نباتة عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 350 ح 46 ؛ تاریخ دمشق : ج 27 ص 391 ح 5839 عن الأصبغ عن الإمام علیّ علیه السلام نحوه.
3) المَسْخُ : هو قلب الخِلقة من شیء إلى شیء (النهایة : ج 4 ص 329 «مسخ»).
4) فی المصدر : «أسوارها» ، وما فی المتن أثبتناه من نسخة «م» والمطبوعة.
5) تاریخ دمشق : ج 27 ص 391 ح 5839 عن الأصبغ.
6) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 120.
7) گفتنى است که ذات مقدّس خداوند متعال ، محلّ حوادث نیست و خشم ، یکى از صفات فعل و مصداق اراده اوست . این فعل در صورتى تحقّق مى یابد که سبب آن از ناحیه انسان به وسیله کارهاى ناشایست ، محقّق گردد.
8) مسند ابن حنبل : ج 4 ص 39 ح 11143 عن أبی سعید الخدری.
9) جامع الأخبار : ص 423 ح 1176 ، بحار الأنوار : ج 79 ص 148 ح 58 وراجع المصنّف لعبد الرزّاق : ج 9 ص 238 ح 17068.
10) جامع الأخبار : ص 425 ح 1186 ، بحار الأنوار : ج 79 ص 149 ح 58.
11) تحف العقول : ص 298 عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 78 ص 178 ح 54.
12) الکافی : ج 2 ص 116 ح 17 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 68 ص 305 ح 81.
13) البقرة : 268.
14) اللَّمَّةُ : الهِمَّةُ تقع فی القلب ، فما کان من خطرات الخیر فهو من المَلَک ، وما کان من خطرات الشرّ فهو من الشیطان (مجمع البحرین : ج 3 ص 1648 «لمم»).
15) سنن الترمذی : ج 5 ص 219 ح 2988 عن عبد اللّه بن مسعود.
16) ما بین المعقوفین أثبتناه من المصادر الاُخرى.
17) اللَّعوقُ : اسم لما یُلعَقُ کالدواء والعسل وغیره (مجمع البحرین : ج 3 ص 1643 «لعق»).
18) ذَرِبَ لسانهُ : إذا کان حادّ اللِّسان لا یبالی ما قال (النهایة : ج 2 ص 156 «ذرب»).
19) المعجم الکبیر : ج 7 ص 206 ح 6855 عن سمرة.
20) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله : ص 5 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 293.
21) صحیح البخاری : ج 6 ص 2632 ح 6773 عن أبی سعید الخدری.
22) کنز الفوائد : ج 2 ص 10 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 315 ح 7 ؛ الفردوس : ج 3 ص 632 ح 5978 عن أنس نحوه.
23) الموطّأ : ج 2 ص 987 ح 11.
