سؤال دوم، این است که آیا آیات و روایاتى که درباره ی فضایل امّت اسلامى بیان شده اند، شامل همه ی جوامع اسلامى در طول تاریخ مى شوند یا اختصاص به مقطع خاصّى از تاریخ اسلام، و یا افراد خاصّى از جامعه ی اسلامى دارند؟
تردیدى نیست که فضایل امّت اسلامى، اختصاص به کسانى از این امّت دارد که عملاً به ارزش هاى اسلام وفادارند. لذا قرآن کریم، وقتى از این امّت، به عنوان «بهترین امّت» یاد مى کند، بى درنگ، آنان را با خصوصیت امر به معروف و نهى از منکر توصیف مى نماید:
(کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ. (1)
شما بهترین امّتى بوده اید که از میان مردم، سر برآورده؛ [چرا که] به کار نیک دستور مى دهید و از کار زشت، باز مى دارید).
از نگاه قرآن، عدالت اجتماعى، نخستین گام در حکمت بعثت همه ی انبیاى الهى است. لذا در رأس همه ی نیکى هایى است که خداوند متعال به آن فرمان داده است:
(إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاءِحْسَانِ وَ إِیتَاىءِ ذِى الْقُرْبَى وَ یَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَ الْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ. (2)
خداوند به عدالت و نیکوکارى دستور مى دهد و به این که حقّ خویشان به جاى آورده شود، و از فحشا و کار زشت و سرکشى، باز مى دارد. شما را پند مى دهد تا شاید پند بپذیرید).
بر این اساس، نخستین شرط صدق «امّت اسلامى» بر یک جامعه، دفاع آنها از ارزش هاى دینى و در رأس همه، عدالت اجتماعى است. هر گاه امّتى با شاخص هاى جامعه ی اسلامى (3) شکل گرفت، داراى همه فضایلى خواهد بود که در قرآن و احادیث اسلامى آمده است؛ امّا جوامعى که تنها نام اسلام را با خود دارند و از ویژگى هاى امّت اسلامى بى بهره اند، نه تنها فضیلتى ندارند، بلکه مشمول این پیشگویىِ تکان دهنده پیامبر خدا صلی الله علیه وآله نیز هستند که فرمود:
سَیَأتى عَلى اُمَّتى زَمانٌ لا یَبقى مِنَ القُرآنِ إلّا رَسمُهُ، وَ لا مِنَ الإِسلامِ إلَّا اسمُهُ، یُسَمَّونَ بِهِ و هُم أبعَدُ النّاسِ مِنهُ، مَساجِدُهُم عامِرَةٌ و هِىَ خَرابٌ مِنَ الهُدى، فُقَهاءُ ذلِکَ الزَّمانِ شَرُّ فُقَهاءَ تَحتَ ظِلِّ السَّماءِ، مِنهُم خَرَجَتِ الفِتنَةُ و إلَیهِم تَعودُ! (4)
زمانى بر امّت من مى آید که از قرآن، جز نوشته اش باقى نمانَد و از اسلام، جز نامش. مسلمان نامیده مى شوند؛ امّا دورترینِ مردم از اسلام اند. مسجدهایشان [از جمعیت] آباد و از هدایت، خالى است. دین شناسان آن زمان، بدترین دین شناسانِ زیر سایه ی آسمان اند. فتنه از آنان برمى خیزد و به آنان، بازمى گردد.
1) آل عمران: آیه ی 110.
2) نحل: آیه ی 90.
3) ر. ک: ص 137 (امّت / فصل ششم: امتیازات امّت اسلام).
4) ر. ک: ص 232 ح 249.
