آداب لیلة القدر (آداب شب قدر)

13 / 1

الإِحیاء

8773.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أحیا لَیلَةَ القَدرِ حُوِّلَ عَنهُ العَذابُ إلَى السَّنَةِ القابِلَةِ .(1)

8774.مستدرک الوسائل عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله مَن أحیا لَیلَةَ القَدرِ فَهُوَ أکرَمُ عَلَى اللّه ِ مِمَّن أحیا شَهرَ رَمَضانَ ولَم یُحیِ تِلکَ اللَّیلَةَ ، وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ ، إنَّ أهلَهُ ووُلدَهُ یَشفَعونَ فی سَبعِمِئَةِ ألفٍ ، لِکُلِّ واحِدٍ فی سَبعِمِئَةِ ألفٍ ، إلى آخِرِ ثَلاثِ مَرّاتٍ . وقالَ صلى الله علیه و آله : إنَّ لَیلَةَ القَدرِ تَکرِمَةُ الأَحیاءِ ، وغَنیمَةُ الأَمواتِ .(2)

8775.فضائل الأشهر الثلاثة عن أبی هریرة : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن قامَ لَیلَةَ القَدرِ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ . وکانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یُحییهِ ولایَختِمُهُ(3) (4)

8776.الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله نَهى أن یُغفَلَ عَن لَیلَةِ إحدى وعِشرینَ ، وعَن لَیلَةِ ثَلاثٍ وعِشرینَ ، ونَهى أن یَنامَ أحَدٌ تِلکَ اللَّیلَةَ .(5)

13 / 1

شب زنده دارى

8773.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس شب قدر را زنده بدارد ، تا سال آینده ، عذاب از او برگردانده مى شود.

8774.مستدرک الوسائل : پیامبر خدا فرمود : «کسى که شب قدر را زنده بدارد ، نزد خداوند ، گرامى تر از کسى است که همه ماه رمضان را شب زنده دارى کرده ، ولى آن شب را زنده نداشته است. سوگند به آن که مرا به حق برانگیخت ، خانواده و فرزندانش ، درباره هفتصد هزار نفر شفاعت مى کنند ، که هر کدام از آنان نیز درباره هفتصد هزار نفر ، تا سه بار ، حقّ شفاعت دارند» . و فرمود: «شب قدر ، گرامیداشتِ زندگان و غنیمت [براى] مُردگان است» .

8775.فضائل الأشهر الثلاثة – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا فرمود: «هر کس شب قدر را از روى ایمان و براى پاداش [الهى]به عبادت بِایستد ، گناهان گذشته اش آمرزیده مى شود». پیامبر خدا ، آن را زنده مى داشت و [دیگران را] به آن ملزم نمى کرد .

8776.امام باقر علیه السلام – به نقل از پدرانش علیهم السلام -: پیامبر خدا ، نهى کرد که از شب بیست و یکم و شب بیست و سوم ، غفلت شود و نهى کرد که کسى در آن شب بخوابد.

13 / 2

إیقاظ الأهل

8777.الإمام علیّ علیه السلام : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَطوی فِراشَهُ ، ویَشُدُّ مِئزَرَهُ فِی العَشرِ الأَواخِرِ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، وکانَ یوقِظُ أهلَهُ لَیلَةَ ثَلاثٍ وعِشرینَ ، وکانَ یَرُشُّ وُجوهَ النِّیامِ بِالماءِ فی تِلکَ اللَّیلَةِ .(6)

8778.الإقبال : رَوى أبو نَعیمٍ فی کِتابِ الصِّیامِ وَالقِیامِ بِإِسنادِه أنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله کانَ یَرُشَّ عَلى أهلِهِ الماءَ لَیلَةَ ثَلاثٍ وعِشرینَ ، یَعنی مِن شَهرِ رَمَضانَ .(7)

13 / 3

الدُّعاء

8779.المعجم الأوسط عَن عَبدِ اللّه ِ بنِ یَزیدَ عَن عا أنَّها قالَت : یا رَسولَ اللّه ِ ، إن وافَقتُ لَیلَةَ القَدرِ ما أسأَلُ اللّه َ؟ قالَ [صلى الله علیه و آله] : سَلیهِ العافِیَةَ .(8)

8780.سنن الترمذی عن عائشة : قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أرَأَیتَ إن عَلِمتُ أیَّ لَیلَةٍ لَیلَةَ القَدرِ ما أقولُ فیها؟ قالَ : قولی : اللّهُمَّ إنَّکَ عَفُوٌّ کَریمٌ تُحِبُّ العَفوَ ، فَاعفُ عَنّی .(9)

13 / 2

سفارش کمک به شب زنده دارى خانواده

8777.امام على علیه السلام : پیامبر خدا ، در دهه آخِر ماه رمضان ، بستر خود را جمع مى کرد و کمر [به عبادت] مى بست و شب بیست و سوم ، خانواده خود را بیدار مى کرد و در آن شب ، به صورت خفتگان ، آب مى پاشید.

8778.الإقبال: ابو نعیم در کتاب الصیام و القیام ، با سند خویش نقل کرده است که: پیامبر صلى الله علیه و آله شب بیست و سوم ماه رمضان ، بر [صورت] خانواده اش ، آب مى پاشید [تا به خواب نروند] .

13 / 3

دعا

8779.المعجم الأوسط – به نقل از عبد اللّه بن یزید -: عایشه گفت: اى پیامبر خدا! اگر شب قدر را درک کردم ، از خدا چه بخواهم؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «از او عافیت بخواه».

8780.سنن الترمذى – به نقل از عایشه -: گفتم: اى پیامبر خدا! به نظر شما ، اگر دانستم که شب قدر ، کدام شب است ، در آن شب ، چه بگویم؟ فرمود: «بگو: خداوندا! تو بخشاینده و بزرگوارى و گذشت را دوست مى دارى. پس ، از من در گذر «.

نُکتَةٌ لَطیفةٌ

قالَ السیّدُ ابنُ طاووسَ قدس سره : کنتُ فی لیلةٍ جلیلةٍ من شهر رَمضانَ بعدَ تصنیفِ هذا الکتابِ (الإقبال) بزمانٍ ، وأنا أدعو فی السَّحَرِ لمَن یجبُ أو یَحسنُ تَقدیمَ الدعاءِ لَهُ وَلی ولِمَن یَلیقُ بالتَّوفیقِ أن أدعوَ لَهُ ، فَوردَ على خاطِری أنّ الجاحِدینَللّه ِ – جَلَّ جَلالُهُ – ولِنِعَمِهِ والمُستخفّینَ بِحُرمَتهِ ، والمُبدّلینَ لِحکمهِ فی عِبادِهِ وخَلیقَتهِ ، یَنبغِی أن یُبدَأ بالدُّعاءِ لَهُم بالهِدایةِ مِن ضَلالتِهم ؛ فإنَّ جِنایَتهُم على الرُّبوبیّةِ ، والحِکمَةِ الإلهیّةِ ، والجَلالةِ النَّبویّةِ أشدُّ مِن جنایةِ العارفینَ باللّه ِ وبالرَّسولِ صَلوات اللّه ِ عَلیهِ وآلهِ . فَیقتضِی تَعظیمُ اللّه ِ وتَعظیمُ جَلالِهِ ، وتعظیمُ رَسولهِ صلى الله علیه و آله وحقوقُ هِدایتهِ بِمقالهِ وفِعالهِ ، أن یُقَدَّمَ الدُّعاءُ بهِدایةِ مَن هوأعظمُ ضرراً ، وأشدُّ خطراً ، حَیثُ لَم یَقدر أن یَزالَ ذلکَ بالجِهادِ ، ومَنعهم مِنَ الإلحادِ والفَسادِ . أقولُ : فدعوتُ لکلِّ ضالٍّ عَن اللّه ِ بِالهِدایةِ إلیهِ ، ولکلِّ ضالٍّ عَن الرَّسولِ بِالرُّجوعِ إلیهِ ، ولکلِّ ضالٍّ عَن الحقِ بالاعترافِ بِهِ والاعتِمادِ عَلیهِ . ثُمَّ دَعوتُ لأهلِ التَّوفیقِ والتَّحقیقِ بِالثُّبوتِ على تَوفیقِهم ، والزِّیادةِ فی تَحقیقِهم ، ودَعوتُ لنفسی ومن یعنینی أمرُهُ بِحَسبِ ما رَجوتُه مِنَ التَّرتیب الَّذی یکونُ أقرب إلى مَن أتضرّعُ إلیهِ ، وإلى مرادِ رَسولهِ صلى الله علیه و آله ، وقَد قَدَّمتُ مهمّاتِ الحاجاتِ بِحسبِ ما رَجوتُ أن یَکونَ أقرب إلَى الإجاباتِ . أفلا تَرى ما تَضمّنه مقدّسُ القرآنِ مِن شفاعةِ إبراهیمَ علیه السلام فی أهلِ الکفرانِ!؟ فقالَ اللّه جل جلاله : «یُجَدِلُنَا فِى قَوْمِ لُوطٍ – إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّ هٌ مُّنِیبٌ «(10) ، فَمَدحَهُ جَلَّ جلالُهُ على حِلمهِ وشَفاعتِهِ ومُجادَلتهِ فی قَومِ لوط ، الَّذین قَد بَلغَ کُفرُهُم إلى تعجیلِ نِقمتهِ . أما رأیتَ ما تَضمّنتهُ أخبارُ صاحبِ الرِّسالةِ – وَهو قدوةُ أهلِ الجَلالةِ – کیفَ کان کُلّما آذاهُ قَومُهُ الکفّارُ وبالغُوا فِیمایَفعلونَ . قالَ صلوات اللّه ِ عَلیهِ وآلهِ : «اللّهُمَّ اغفِر لِقَومی ؛ فَإِنَّهُم لا یَعلَمونَ» . أما رأیتَ الحدیثَ عَن عیسى علیه السلام : «کُن کَالشَّمسِ تَطلُعُ عَلَى البَرِّ وَالفاجِرِ»!؟ وقولَ نَبیّنا صَلوات اللّه عَلیهِ وآله :«اِصنَعِ الخَیرَ إلى أهلِهِ وإلى غَیرِ أهلِهِ ؛ فَإِن لَم یَکُن أهلَهُ فَکُن أنتَ أهلَهُ» . وقَد تَضمّنَ تَرجیحُ مقامِ المُحسنینَ إلَى المسیئینَ قولُهُ جلَّ جَلالُه : «لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَتِلُوکُمْ فِى الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُم مِّن دِیَرِکُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُواْ إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ «(11) ، ویَکفی أنّ محمّداً صلى الله علیه و آله بَعثَ رَحمةً للعالمینَ .(12)

نکته اى لطیف

سیّد بن طاووس رحمه الله مى گوید : شبى ارجمند از ماه رمضان ، پس از گذشت مدّتى از تألیف این کتاب (الإقبال) ، در سحرگاه ، مشغول دعا براى کسى بودم که لازم و نیکوست که پیش از همه ، دعا براى او انجام بگیرد و [نیز] براى خودم و براى هر که لیاقت این توفیق را داشت که دعایش کنم . به خاطرم گذشت که ابتدا سزاوار است به آنانى دعا کنم که مُنکر خدایند و نعمت هاى او را ناسپاسى مى کنند و حرمت او را سبُک مى شمارند و حکم او را درباره بندگان و مخلوقاتش عوض مى کنند ، که خداوند از این گم راهى ، هدایتشان کند؛ چرا که جنایت آنان بر ساحت ربوبى و حکمت الهى و جلالت نبوى ، سخت تر از جنایت عارفان به خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله است . بزرگداشت و تکریم جلالت خداوند و بزرگداشت پیامبر خدا و حقّ هدایت پیامبر صلى الله علیه و آله با سخنان و رفتار خویش ، ایجاب مى کند که ابتدا براى هدایت کسى دعا شود که ضررش بزرگ تر و خطرش شدیدتر است ، که ایشان نتوانست با جهاد ، آن را بزُداید و آنان را از کفر و فساد ، باز دارد . دعا کردم که هر گم راه از خدا ، به سوى خدا هدایت شود و هر گم راه از پیامبر صلى الله علیه و آله ، به سوى او باز گردد و هر گم راه از حق ، حق را بپذیرد و بر آن ، تکیه کند . سپس براى اهل توفیق و پیروان حق ، دعا کردم که توفیقشان بپاید و حقجویى شان افزون شود. نیز براى خودم و کسانى که کارشان به من مربوط است ، بر اساس امیدى که داشتم و به ترتیبى که به خدا و به خواسته پیامبرش نزدیک تر باشد ، دعا کردم و مهم ترین حاجت ها را طبق امیدى که داشتم به اجابتْ نزدیک تر است ، مقدّم داشتم. آیا نمى بینى که قرآن مقدّس ، وساطت ابراهیم علیه السلام براى ناسپاسان را بیان کرده است؟ خداوند مى فرماید: » یُجَدِلُنَا فِى قَوْمِ لُوطٍ – إِنَ إِبْرَ هِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّ هٌ مُّنِیبٌ ؛(13) درباره قوم لوط با ما مجادله مى کند . همانا ابراهیم ، بردبار و نرم دل و بازگشت کننده[به سوى خدا]است» . خداوند ، بردبارى و شفاعت و مجادله وى را درباره قوم لوط ، که کفر (ناسپاسى) آنان به آن جا رسیده بود که کیفرشان زود فرا رسید ، ستوده است. آیا ندیده اى که در میان روایات مربوط به پیامبر صلى الله علیه و آله – که پیشواى اهل جلالت است – ، چنین آمده که هر گاه قوم کافر ، ایشان را آزار مى داد و آزار را به نهایت مى رساند ، پیامبر صلى الله علیه و آله مى گفت: «خدایا! قوم مرا ببخشاى. آنان ، نادان اند»؟ آیا حدیث عیسى علیه السلام را ندیده اى که: «همچون خورشید باش که بر نیک و بد ، یکسان مى تابد»؟ و سخن پیامبرمان را ندیده اى که: «نیکى را ، هم براى اهلش ، و هم براى غیر اهل آن ، انجام بده . اگر او اهل خیر نیست ، تو اهل خیر باش»؟ این آیه شریف ، مقام آنان را که به بدکاران نیکى مى کنند ، برتر مى داند: » لَا یَنْهَکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَتِلُوکُمْ فِى الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُم مِّن دِیَرِکُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُواْ إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ ؛(14) خداوند ، شما را نهى نمى کند از این که به آنان که بر سرِ دین با شما نجنگیدند و شما را از سرزمین خودتان بیرون نکردند ، نیکى کنید و با عدالت ، رفتار کنید . همانا خداوند ، دادگران را دوست مى دارد» . و همین بس که محمّد صلى الله علیه و آله ، به عنوان «رحمت براى جهانیان» برانگیخته شده است.(12)

13 / 4

الصَّلاة

8781.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن صَلّى لَیلَةَ القَدرِ إیمانا وَاحتِسابا غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ .(15)

8782.عنه صلى الله علیه و آله : مَن یَقُم لَیلَةَ القَدرِ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ .(16)

8783.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صَلّى رَکعَتَینِ فی لَیلَةِ القَدرِ ، یَقرَأُ فی کُلِّ رَکعَةٍ : «فاتِحَةَ الکِتابِ» مَرَّةً و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » سَبعَ مَرّاتٍ ، فَإِذا فَرَغَ یَستَغفِرُ سَبعینَ مَرَّةً ، لا یَقومُ مِن مَقامِهِ حَتّى یَغفِرَ اللّه ُ لَهُ ولِأَبَوَیهِ ، وبَعَثَ اللّه ُ مَلائِکَةً یَکتُبونَ لَهُ الحَسَناتِ إلى سَنَةٍ اُخرى ، وبَعَثَ اللّه ُ مَلائِکَةً إلَى الجِنانِ یَغرِسونَ لَهُ الأَشجارَ ، ویَبنونَ لَهُ القُصورَ ، ویُجرونَ لَهُ الأَنهارَ ، ولا یَخرُجُ مِنَ الدُّنیا حَتّى یَرى ذلِکَ کُلَّهُ .(17)

13 / 4

نماز

8781.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که در شب قدر ، از روى ایمان و براى پاداش [الهى] نماز بخواند ، خداوندْ گناه گذشته او را مى آمرزد.

8782.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس شب قدر را از روى ایمان و براى پاداش [الهى] به عبادت و نماز بِایستد ، گناه گذشته او آمرزیده مى شود.

8783.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در شب قدر ، دو رکعت نماز بخواند (در هر رکعت: یک بار «فاتحة الکتاب» و هفت بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » را بخواند) و چون فارغ شد ، هفتاد بار استغفار کند ، از جاى خود بر نمى خیزد تا آن که خداوند ، او و پدر و مادرش را مى آمرزد ، و خداوند ، فرشتگانى را بر مى انگیزد که تا سال دیگر براى او حَسَنات مى نویسند ، و خداوند ، فرشتگانى را به سوى بهشت مى فرستد که براى او درختانى بکارند و کاخ هایى بسازند و نهرهایى جارى کنند ، و از دنیا بیرون نمى رود تا آن که همه اینها را ببیند .

1) الإقبال : ج 1 ص 345 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 145 ح 3.

2) مستدرک الوسائل : ج 7 ص 458 ح 8652 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.

3) فی روضة الواعظین : ص 382 .«یحثّ علیه ولا یحتّمه».

4) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 136 ح 144.

5) دعائم الإسلام : ج 1 ص 281 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 9 ح 12.

6) دعائم الإسلام : ج 1 ص 282 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 10 ح 12.

7) الإقبال : ج 1 ص 375 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 160 ح 5 ؛ المصنّف لابن أبی شیبة : ج 2 ص 397 ح 29.

8) المعجم الأوسط : ج 3 ص 66 ح 2500 ؛ مستدرک الوسائل : ج 7 ص 458 ح 8654 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب نحوه.

9) سنن الترمذی : ج 5 ص 534 ح 3513.

10) هود : 75.

11) الممتحنة : 8.

12) الإقبال : ج 1 ص 384.

13) هود : آیه 75.

14) ممتحنه : آیه 8.

15) الأمالی للطوسی : ص 150 ح 247 عن أبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 97 ص 17 ح 35 ؛ صحیح البخاری : ج 2 ص 672 ح 1802 و ص 709 ح 1910 کلاهما عن أبی هریرة.

16) صحیح البخاری : ج 1 ص 22 ح 35 عن أبی هریرة.

17) الإقبال : ج 1 ص 344 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 144 ح 3.