6 / 1
ذَهابُ السَّیِّئاتِ
الکتاب
«وَ أَقِمِ اَلصَّلاةَ طَرَفَیِ اَلنَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اَللَّیْلِ إِنَّ اَلْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ اَلسَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذّاکِرِینَ».(1)
الحدیث
7533 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الصَّلَواتُ کَفّاراتٌ لِما بَینَهُنَّ، لِأَنَّ اللّهَ عزوجل قالَ: «إِنَّ اَلْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ اَلسَّیِّئاتِ».(2)
7534 . مسند ابن حنبل عن أبی أیّوبَ الأَنصارِیّ: إنَّ النَّبیَّ صلى الله علیه و آله کانَ یَقولُ: إنَّ کُلَّ صَلاةٍ تَحُطُّ ما بَینَ یَدَیها مِن خَطیئَةٍ.(3)
7535 . الأمالی للطوسی عن أبی ذَرّ: قُلتُ: یا رَسولَ اللّهِ، فَما تَوبَةُ الرَّجُلِ الَّذی یَکذِبُ مُتَعَمِّدًا؟
6 / 1
از میان رفتن بدى‌ها
قرآن
«و در دو طرف روز [اوّل و آخر آن] و نخستین ساعات شب نماز را برپا دار؛ زیرا خوبى‌ها بدى‌ها را از میان مى‌برد. این براى پندگیرندگان، پندى است».
حدیث
7533 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نمازها، پوشاننده آنچه در میان آنهاست، هستند؛ چون خداوند عزوجل گفته است: «همانا خوبى‌ها، بدى‌ها را از میان مى‌برند».(4)
7534 . مسند ابن حنبل – به نقل از ابو ایّوب انصارى -: پیامبر همواره فرمود: هر نماز، خطاهاى پیش از خود را مى‌زداید.
7535 . الأمالى، طوسى – به نقل از ابو ذر -: گفتم: اى پیامبر خدا! توبه ی مردى که
قالَ: الاِستِغفارُ و الصَّلواتُ الخَمسُ تَغسِلُ ذلِکَ.(5)
7536 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن تَوَضَّأَ کَما اُمِرَ و صَلّى کما اُمِرَ غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن عَمَلٍ.(6)
7537 . عنه صلى الله علیه و آله: الصَّلَواتُ الخَمسُ و الجُمُعَةُ إلَى الجُمُعَةِ کَفّاراتٌ لِما بَینَهُنَّ ما لَم تُغشَ الکَبائِرُ.(7)
7538 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ المُسلِمَ لَیُصَلّی و خَطایاهُ مَوضوعَةٌ عَلى رَأسِهِ، فَکُلَّما سَجَدَ تَحاتَّت، فَیَفرَغُ حینَ یَفرَغُ مِن صَلاتِهِ و قَد تَحاتَّت خَطایاهُ.(8)
7539 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن حافِظَینِ یَرفَعانِ إلَى اللّهِ بِصَلاةِ رجلٍ مَعَ صَلاةٍ إلّا قالَ اللّهُ تَبارَکَ و تَعالى: اُشهِدُکُما أنّی قَد غَفَرتُ لِعَبدی ما بَینَهُما.(9)
7540 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ المُسلِمَ لَیُصَلِّی الصَّلاةَ یُریدُ بِها وَجهَ اللّهِ فَتَهافَتُ عَنهُ ذُنوبُهُ کَما یَتَهافَتُ هذَا الوَرَقُ عَن هذِهِ الشَّجَرَةِ.(10)
7541 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أحَدَکُم إذا تَوَضَّأَ فَأَحسَنَ و أتَى المَسجِدَ لا یُریدُ إلَا الصَّلاةَ لَم یَخطُ خُطوَةً إلّا رَفَعَهُ اللّهُ بِها دَرَجَةً و حَطَّ عَنهُ خَطیئَةً.(11)
7542 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن صَلاةٍ یَحضُرُ وَقتُها إلّا نادى مَلَکٌ بَینَ یَدَیِ اللّهِ: أیُّهَا النّاسُ، قوموا إلى نیرانِکُمُ الَّتی أوقَدتُموها عَلى ظُهورِکُم فَأَطفِئوها بِصَلاتِکُم.(12)
دروغ عمدى بگوید، چیست؟
فرمود: «استغفار و نمازهاى پنجگانه، که آن را مى‌شوید».
7536 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس وضو بگیرد آن گونه که فرمان داده شده، و نماز بخواند آن گونه که فرمان یافته، هر چه پیش‌تر کرده، آمرزیده مى‌شود.
7537 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نمازهاى پنجگانه و نماز جمعه تا جمعه، پوشاننده ی آنچه در میان آنهاست، هستند تا آن گاه که گناهان بزرگ را در بر نگیرد.
7538 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا مسلمان نماز مى‌گزارد، در حالى که خطاهایش بر سرش نهاده شده است پس هرگاه سجده مى‌کند، فرو مى‌ریزد و از نمازْ فارغ مى‌شود، در حالى که خطاهایش ریخته است.
7539 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ‌گاه دو فرشته ی نگهبان، نماز انسان را با نماز دیگرش به سوى خدا نمى‌برند، جز این که خداوند – تبارک و تعالى – [به آن دو فرشته] مى‌گوید: «شما را گواه مى‌گیرم که میان آن دو نماز را بر بنده‌ام آمرزیدم».
7540 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا گناهان بنده ی مسلمان در حال نمازِ خالصانه فرو مى‌ریزد، همان گونه که این برگ از این درخت فرو مى‌ریزد.
7541 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما وضویى نیکو بگیرد و فقط براى نماز به مسجد بیاید، هیچ گامى بر نمى‌دارد، جز این که خداوند در برابر آن، او را یک درجه بالا مى‌برد و خطایى را از او مى‌زُداید.
7542 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وقت هیچ نمازى در نمى‌رسد، جز این که فرشته‌اى در پیشگاه خداوند فریاد بر مى‌آورد: «اى مردم! برخیزید و به سوى آتش‌هایى که بر پشت خود افروخته، بروید و با نمازهایتان آنها را خاموش سازید».
7543 . عنه صلى الله علیه و آله: یُبعَثُ مُنادٍ عِندَ حَضرَةِ کُلِّ صَلاةٍ فَیَقولُ: یا بَنی آدَمَ، قوموا فَأَطفِئوا عَنکُم ما أوقَدتُم عَلى أنفُسِکُم، فَیَقومونَ فَیَتَطَهَّرون و تَسقُطُ خَطایاهُم مِن أعیُنِهِم، و یُصَلّونَ فَیُغفَرُ لَهُم ما بَینَهُما، ثُمَّ یوقِدونَ فیما بَینَ ذلِکَ، فَإِذا کانَ عِندَ صَلاةِ الاُولى نادى: یا بَنی آدَمَ، قوموا فَأَطفِئوا ما أوقَدتُم عَلى أنفُسِکُم، فَیَقومونَ فَیَتَطهَّرونَ و یُصَلّونَ فَیُغفَرُ لَهُم ما بَینَهُما، فَإِذا حَضَرَتِ العَصرُ فَمِثلُ ذلِکَ، فَإِذا حَضَرَتِ المَغرِبُ فَمِثلُ ذلِکَ، فَإِذا حَضَرَتِ العَتَمَةُ فَمِثلُ ذلِکَ، فَیَنامونَ و قَد غُفِرَ لَهُم.(13)
7544 . عنه صلى الله علیه و آله: تَحتَرِقونَ فَإِذا صَلَّیتُمُ الفَجرَ غَسَلَتها، ثُمَّ تَحتَرِقونَ تَحتَرِقونَ فَإِذا صَلَّیتُمُ الظُّهرَ غَسَلَتها، ثُمَّ تَحتَرِقونَ تَحتَرِقونَ فَإِذا صَلَّیتُمُ العَصرَ غَسَلَتها، ثُمَّ تَحتَرِقونَ تَحتَرِقونَ فَإِذا صَلَّیتُمُ المَغرِبَ غَسَلَتها، ثُمَّ تَحتَرِقونَ تَحتَرِقونَ فَإِذا صَلَّیتُمُ العِشاءَ غَسَلَتها، ثُمَّ تَنامونَ فَلا یُکتَبُ عَلَیکُم شَیءٌ حَتّى تَستَیقِظوا.(14)
7545 . عنه صلى الله علیه و آله – فی ذِکر ثَوابِ الصَّلاةِ -: فَإِذا قُمتَ إلَى الصَّلاةِ و تَوَجَّهتَ و قَرَأتَ اُمَّ الکِتابِ و ما تَیَسَّرَ لَکَ مِنَ السُّوَرِ ثُمَّ رَکَعتَ فَأَتمَمتَ رُکوعَها و سُجودَها و تَشَهَّدتَ و سَلَّمتَ غُفِرَ لَکَ کُلُّ ذَنبٍ فیما بَینَکَ و بَینَ الصَّلاةِ الَّتی قَدَّمتَها إلَى الصَّلاةِ المُؤَخَّرَةِ، فَهذا لَکَ فی صَلاتِکَ.(15)
7546 . مستدرک الوسائل: رَأى [رسولُ اللّه] صلى الله علیه و آله رَجُلًا یَقولُ: اللّهُمَّ اغفِر لی و لا أراکَ تَفعَلُ، فَقالَ صلى الله علیه و آله لَهُ: لِمَ تَسوءُ ظَنَّکَ؟ ! قالَ: لِأَنّی أذنَبتُ فِی الجاهِلیَّةِ و الإِسلام، فَقالَ صلى الله علیه و آله:
7543 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در وقت هر نماز، منادى‌اى بر مى‌خیزد و مى‌گوید: «اى پسران آدم! برخیزید و آنچه را بر خود افروخته‌اید، خاموش کنید».
پس بر مى‌خیزند و طهارت مى‌سازند و خطاهاى پیشِ رویشان فرو مى‌ریزد و نماز مى‌خوانند و آنچه در میان آن دو بوده، آمرزیده مى‌شود. سپس در این میان آتش مى‌افروزند (گناه مى‌کنند). پس هنگام نمازِ نخستین، فریاد بر مى‌آورد: «اى فرزندان آدم! برخیزید و آنچه بر خود افروخته‌اید، خاموش کنید».
پس بر مى‌خیزند، طهارت مى‌سازند و نماز مى‌خوانند و آنچه در میان آن دو بوده، آمرزیده مى‌شود. هنگام نماز عصر نیز همین گونه است، و نیز هنگام نماز مغرب و نماز عشا پس در حالى که آمرزیده شده‌اند، به خواب مى‌روند.
7544 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مى‌سوزید، پس هنگامى که نماز صبح مى‌خوانید، بر آن آب مى‌ریزید. سپس مى‌سوزید و مى‌سوزید، پس هنگامى که نماز ظهر مى‌خوانید، بر آن آب مى‌ریزید. سپس مى‌سوزید و مى‌سوزید، پس هنگامى که نماز عصر مى‌خوانید، بر آن آب مى‌ریزید. سپس مى‌سوزید و مى‌سوزید، پس هنگامى که نماز مغرب مى‌خوانید، بر آن آب مى‌ریزید سپس مى‌سوزید و مى‌سوزید، پس هنگامى که نماز عشا مى‌خوانید، بر آن آب مى‌ریزید. سپس مى‌خوابید و بر شما چیزى نوشته نمى‌شود تا این که بیدار شوید.
7545 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در بیان پاداش نماز -: هنگامى که به نماز مى‌ایستى و رو به قبله مى‌کنى و [سوره ی] حمد را و هر سوره‌اى که مى‌توانى، مى‌خوانى سپس خم مى‌شوى و رکوع و سجود را تمام به جا مى‌آورى و تشهّد و سلام مى‌گویى، همه ی گناهانت از نمازى که آوردى تا نماز پس از آن، آمرزیده مى‌شود این است آنچه در نمازت به دست مى‌آورى.
7546 . مستدرک الوسائل: پیامبر خدا، مردى را دید که مى‌گوید: خدایا! مرا بیامرز و نمى‌بینم که بیامرزى.
ایشان به او فرمود: «چرا بدگمانى؟».
گفت: چون من در دوران جاهلیت و اسلام، گناه کرده‌ام.
أمّا ما أذنَبتَ فِی الجاهِلیَّةِ فَقَد مَحاهُ الإِیمانُ، و ما فَعَلتَ فِی الإِسلامِ الصَّلاةُ إلَى الصَّلاةِ کَفّارَةٌ لِما بَینَهُما.(16)
6 / 2
طَهارَةُ النَّفسِ
7547 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّما مَثَلُ الصَّلاةِ فیکُم کَمَثَلِ السَّریِّ – و هُوَ النَّهرُ – عَلى بابِ أحَدِکُم یَخرُجُ إلَیهِ فِیالیَومِ و اللَّیلَةِ، یَغتَسِلُ مِنهُ خَمسَ مَرّاتٍ، فَلَم یَبقَ الدَّرَنُ مَعَ الغَسلِ خَمسَ مَرّاتٍ، و لَم تَبقَ الذُّنوبُ مَعَ الصَّلاةِ خَمسَ مَرّاتٍ.(17)
7548 . الإمام الباقر علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: لَو کانَ عَلى بابِ دارِ أحَدِکُم نَهرٌ فَاغتَسَلَ فی کُلِّ یَومٍ مِنهُ خَمسَ مَرّاتٍ أکانَ یَبقى فی جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَیءٌ؟ قُلنا(18) : لا، قالَ: فَإِنَّ مَثَلَ الصَّلاةِ کَمَثَلِ النَّهرِ الجاری کُلَّما صُلّیَ صَلاةٌ کَفَرَت ما بَینَهُما مِنَ الذُّنوبِ.(19)
7549 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الصَّلَواتُ الخَمسُ کَفّارَةٌ لِما بَینَها، أرَأَیتُم لَو أنَّ رَجُلًا کانَ لَهُ مُغتَسَلٌ بَینَ منزِلهِ و مُعتَمَلِهِ خَمسَةُ أنهارٍ، فَإِذَا انطَلَقَ إلى معتَمَلِهِ عَمِلَ فیهِ ما شاءَ اللّهُ فَأَصابَهُ الوَسَخُ و العَرَقُ، فَکُلَّما مَرَّ بِنَهرٍ اِغتَسَلَ ما کانَ ذلِکَ یُبقِی مِن دَرَنِه؟ و کَذلِکَ الصَّلواتُ کُلَّما عَمِلَ خَطِیئةً أو ما شاءَ اللّهُ ثُمّ صَلَّى و دَعا و استَغفَرَ غفِرَ لَهُ ما کانَ فیهِ.(20)
فرمود: «امّا گناهانى که در جاهلیت کرده‌اى، ایمان آنها را زُدود و آنچه در اسلام انجام داده‌اى، نماز تا نماز، کفّاره ی میان آن دو است».
6 / 2
پاکى جان
7547 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مَثَل نماز در میان شما، مَثَل جوى آبى است که بر خانه ی یکى از شما روز و شب روان باشد و او پنج بار خود را در آن بشوید. پس [همان گونه که] هیچ چرکى با پنج بار شستن باقى نمى‌ماند، گناهان نیز با پنج بار نماز خواندن، باقى نمى‌مانند.
7548 . امام باقر علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: «اگر بر درِ خانه ی یکى از شما، جویى باشد و هر روز، پنج بار خود را در آن بشوید، در تن وى چرکى باقى مى‌ماند؟».
گفتیم(21): نه.
فرمود: «پس همانا مَثَل نماز، مَثَل همان جوى روان است که هر گاه [کسى] نماز مى‌گزارد، آنچه گناه را که میان آن دو [نماز] است، پاک مى‌کند
7549 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نمازهاى پنجگانه، کفّاره ی میان آنان است اگر مردى میان منزل و محلّ کارش، پنج جوى آب براى شستشوى خویش داشته باشد هر گاه به محلّ کارش برود و در آن، کار کند و عَرَق بریزد، به این جوى‌ها مى‌رود و خود را پاکیزه مى‌سازد. [در این صورت] آیا از چرک و کثیفى وى چیزى مى‌مانَد؟ ! نمازهاى پنجگاه نیز چنین است هر گاه خطایى از او سر زند یا آنچه خدا خواهد، بشود، [اگر]نماز بگزارد و دعا کند و آمرزش بطلبد، هر چه در اوست، آمرزیده گردد.
6 / 3
طَردُ الشَّیطانِ
7550 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الصَّلاةُ تُسَوِّدُ وَجهَ الشَّیطانِ.(22)
6 / 4
المَنعُ مِنَ الفَحشاءِ و المُنکَرِ
الکتاب
«اُتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ اَلْکِتابِ وَ أَقِمِ اَلصَّلاةَ إِنَّ اَلصَّلاةَ تَنْهى عَنِ اَلْفَحْشاءِ وَ اَلْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اَللّهِ أَکْبَرُ وَ اَللّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ».(23)
الحدیث
7551 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن لَم تَنهَهُ صَلاتُهُ عَنِ الفَحشاءِ و المُنکَرِ لَم یَزدَد مِنَ اللّهِ إلّا بُعدًا.(24)
7552 . عنه صلى الله علیه و آله: لا صَلاةَ لِمَن لَم یُطِعِ الصَّلاةَ، و طاعَةُ الصَّلاةِ أن تَنهى عَنِ الفَحشاءِ و المُنکَرِ.(25)
7553 . عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا سُئِلَ عَن قَولِ اللّهِ: «إِنَّ اَلصَّلاةَ تَنْهى عَنِ اَلْفَحْشاءِ وَ اَلْمُنْکَرِ»-: مَن لَم تَنهَهُ صَلاتُهُ عَنِ الفَحشاءِ و المُنکَرِ فَلا صَلاةَ لَهُ.(26)
7554 . مجمع البیان عن أنَس: إنَّ فَتًى مِنَ الأَنصارِ کانَ یُصَلِّی الصَّلاةَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله
6 / 3
رانده شدن شیطان
7550 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز، چهره ی شیطان را سیاه مى‌کند.
6 / 4
منع شدن از کارهاى زشت و ناپسند
قرآن
«آنچه از کتاب به سوى تو وحى شده است، بخوان و نماز را برپا دار، که نماز، از کار زشت و ناپسند، باز مى‌دارد؛ و قطعاً یاد خدا بالاتر است، و خدا مى‌داند چه مى‌کنید».
حدیث
7551 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس نمازش او را از کار زشت و ناپسند باز ندارد، جز بر دورى‌اش از خدا افزوده نمى‌شود
7552 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که از نماز فرمان نبرد، نمازى ندارد و فرمان بردن از نماز، خوددارى از کار زشت و ناپسند است.
7553 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – هنگامى که از سخن خدا سؤال شد که: «همانا نماز، از کار زشت و ناپسند، باز مى‌دارد»-: هر کس، نمازش او را از کار زشت و ناپسند باز ندارد، نمازى ندارد.
7554 . مجمع البیان – به نقل از اَنَس -: جوانى از انصار، همراه پیامبر خدا نماز مى‌گزارد و
و یَرتَکِبُ الفَواحِشَ، فَوُصِفَ ذلِکَ لِرَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله فَقالَ: إنَّ صَلاتَهُ تَنهاهُ یَومًا.(27)
7555 . مسند ابن حنبل عن أبی هریرة: جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ: إنَّ فُلانًا یُصَلّی بِاللَّیلِ فَإِذا أصبَحَ سَرَقَ، قالَ: إنَّهُ سَیَنهاهُ ما یَقولُ.(28)
6 / 5
الاِستِقامَة
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاةِ إِنَّ اَللّهَ مَعَ اَلصّابِرِینَ».(29)
الحدیث
7556 . سنن أبی داوود عن حُذَیفَة: کانَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله إذا حَزَبَهُ(30) أمرٌ صَلّى.(31)
7557 . مسکّن الفؤاد عن یوسُف بن عَبدِاللّهِ بنِ سَلام: إنَّ النَّبیَّ صلى الله علیه و آله کانَ إذا نَزَلَ بِأَهلِهِ شِدَّةٌ أمَرَهُم بِالصَّلاةِ، ثُمَ قَرَأَ: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اِصْطَبِرْ عَلَیْها(32)» .(33)
6 / 6
نُزولُ الرَّحمَةِ
7558 . الکافی عن أبی حَمزَة عَنِ الإِمامِ الباقِرِ علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: إذا قامَ العَبدُ المُؤمِنُ فی
کارهاى زشت هم مى‌کرد این مطلب را به پیامبر خدا گفتند. فرمود: «روزى، نمازش او را باز مى‌دارد».(34)
7555 . مسند ابن حنبل – به نقل از ابو هُرَیره -: مردى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: فلانى در شب نماز مى‌خواند و صبح، دزدى مى‌کند.
فرمود: «آنچه مى‌گوید (نمازش)، به زودى او را باز مى‌دارد».
6 / 5
پایدارى
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از شکیبایى و نماز، یارى جویید؛ زیرا خدا با شکیبایان است».
حدیث
7556 . سنن أبى داوود – به نقل از حُذَیفه -: هرگاه به پیامبر صلى الله علیه و آله غم و اندوهى مى‌رسید، نماز مى‌خواند.(35)
7557 . مسکّن الفؤاد – به نقل از یوسف بن عبداللّه بن سلّام -: پیامبر صلى الله علیه و آله هرگاه به خانواده‌اش سختى مى‌رسید، آنان را به نماز فرمان مى‌داد و سپس این آیه را قرائت مى‌کرد: «و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و خود بر آن، شکیبا باش».
6 / 6
فرود آمدن رحمت
7558 . الکافى – به نقل از ابو حمزه، از امام باقر علیه السلام -: پیامبر خدا فرمود: «هنگامى که بنده ی
صَلاتِهِ نَظَرَ اللّهُ إلَیهِ – أو قالَ: أقبَلَ اللّهُ عَلَیهِ – حَتّى یَنصَرِفَ، و أظَلَّتهُ الرَّحمَةُ مِن فَوقِ رَأسِهِ إلى اُفُقِ السَّماءِ، و المَلائِکَةُ تَحُفُّهُ مِن حَولِهِ إلى اُفُقِ السَّماءِ، و وَکَّلَ بِهِ مَلَکًا قائِمًا عَلى رَأسِهِ یَقولُ لَهُ: أیُّهَا المُصَلّی لَو تَعلَمُ مَن یَنظُرُ إلَیکَ و مَن تُناجی مَا التَفَتَّ و لا زُلت مِن مَوضِعِکَ أبَدًا.(36)
7559 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – لأبی ذرّ -: یا أبا ذَرٍّ، ما مِن مُؤمِنٍ یَقومُ إلَى الصَّلاةِ إلّا تَناثَرَ عَلَیه البِرُّ ما بَینَهُ و بَینَ العَرشِ، و وُکِّلَ بِهِ مَلَکٌ یُنادی: یَابنَ آدَمَ، لَو تَعلَمُ ما لَکَ فی صَلاتِکَ و مَن تُناجی ما سَئِمتَ و لَا التَفَتَّ.(37)
7560 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا قامَ العَبدُ فی صَلاتِهِ ذُرَّ البِرُّ عَلى رَأسِهِ حَتّى یَرکَعَ، فَإِذا رَکَعَ عَلَتهُ رَحمَة اللّهِ حَتّى یَسجُدَ، و السَّاجِدُ یَسجُدُ عَلى قَدَمَیِ اللّهِ تَعالى، فَلیَسأَل و لیَرغَب.(38)
7561 . عنه صلى الله علیه و آله: [لِلمُصَلّی] ثَلاثُ خِصالٍ: تَتَناثَرُ الرَّحمَةُ عَلَیهِ مِن قَدَمِهِ إلى عَنانِ السَّماءِ، و تَحُفُّ بِهِ المَلائِکَةُ مِن قَرنِهِ إلى أعنانِ السَّماءِ، و یُنادی مُنادٍ: لَو عَلِمَ المُناجی مَن یُناجی مَا انفَتَلَ.(39)
7562 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَزالُ المَلائِکَةُ تُصَلّی عَلَى العَبدِ مادامَ فی مُصَلّاهُ الّذی یُصَلّی فیهِ ما لَم یَقُم أو یُحدِث، تَقولُ: اللّهُمَّ اغفِر لَهُ، اللّهُمَّ ارحَمهُ.(40)
مؤمن در نمازش مى‌ایستد، خداوند به او مى‌نگرد (یا فرمود: خدا به او روى مى‌آورد) تا آن گاه که باز گردد و سایه ی رحمت را از بالاى سرش تا کرانه ی آسمان بر او مى‌گسترد و فرشتگان، اطرافش را تا کرانه ی آسمان مى‌گیرند و فرشته‌اى بر بالاى سرش گمارده مى‌شود که به او مى‌گوید: «اى نمازگزار! اگر مى‌دانستى چه کسى به تو مى‌نگرد و با چه کسى مناجات مى‌کنى، روى نمى‌گرداندى و هرگز از این جا نمى‌رفتى».
7559 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به ابو ذر -: اى ابو ذر! هیچ مؤمنى به نماز نمى‌ایستد، جز این که از او تا عرش، نیکى نثارش مى‌شود و فرشته‌اى بر او گمارده مى‌گردد که ندا در مى‌دهد: «اى پسر آدم! اگر مى‌دانستى چه در نمازت به دست مى‌آورى و با که مناجات مى‌کنى، نه ملول مى‌گشتى و نه روى مى‌گرداندى».
7560 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هنگامى که بنده در نماز مى‌ایستد، نیکى و احسان بر سرش پاشیده مى‌شود، تا آن گاه که رکوع کند. پس هنگامى که رکوع کرد، رحمت الهى او را بالا مى‌برد تا سجده کند و سجده کننده بر درگاه خداوند متعال سجده مى‌کند پس درخواست مى‌کند و اشتیاق مى‌ورزد.
7561 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [براى نمازگزار] سه ویژگى است: رحمت الهى، او را از کف پایش تا کرانه ی آسمان در بر مى‌گیرد؛ و فرشتگان از روى سرش تا کرانه‌هاى آسمان، گرداگرد او را مى‌گیرند؛ و فریاد کننده‌اى ندا در مى‌دهد: «اگر مناجات کننده مى‌دانست با که مناجات مى‌کند، باز نمى‌گشت».
7562 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فرشتگان، پیوسته بر بنده درود مى‌فرستند، تا آن گاه که در نمازگاهش نماز مى‌خواند و برنخاسته یا حَدَثى از او سر نزده است، فرشتگان مى‌گویند: «خدایا! او را بیامرز و بر او رحمت آور».
6 / 7
إجابَةُ الدُّعاء
7563 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أدّى فَریضَةً فَلَهُ عِندَ اللّهِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ.(41)
7564 . عنه صلى الله علیه و آله: تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ و یُستَجابُ الدُّعاءُ فی أربَعَةِ مَواطِنَ: . . عِندَ إقامَةِ الصَّلاةِ.(42)
7565 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن صَلّى صَلاةً لا یَعرِضُ عَلى قَلبِهِ فیها شَیءٌ مِن أسبابِ الدُّنیا، لَم یَسأَلِ اللّهَ شَیئًا إلّا أعطاهُ.(43)
6 / 8
الوُصولُ إلى کُلِّ خَیرٍ
7566 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الصَّلاةُ مِفتاحُ کُلِّ خَیرٍ.(44)
7567 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما تَحابّوا، و أقامُوا الصَّلاةَ. . ، فَإِن لَم یَفعَلُوا ابتُلوا بِالسِّنینَ و الجَدبِ.(45)
6 / 9
التَّقَرُّبُ إلَى اللّهِ
7568 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ الصَّلاةَ قُربانُ المُؤمِنِ.(46)
6 / 7
پذیرش دعا
7563 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس نمازى واجب بگذارد، نزد خداوند یک دعاى پذیرفته دارد.
7564 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار هنگام، درهاى آسمان گشوده مى‌شود و دعا پذیرفته مى‌گردد: . . . هنگام برپا کردن نماز.
7565 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس نمازى بخواند که در آن، چیزى از چاره اندیشى‌هاى دنیا را در دل نگذراند، هیچ چیز از خدا نمى‌خواهد، جز این که به او مى‌دهد.
6 / 8
رسیدن به هر خوبى
7566 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز، کلید هر خوبى است.
7567 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همواره امّتم در خیر [و خوبى] هستند، تا آن گاه که با یکدیگر، دوست باشند و نماز را بر پا دارند. . . پس اگر چنین نکنند، به قحطى و خشک‌سالى گرفتار مى‌شوند.
6 / 9
تقرّب به خداوند
7568 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا نماز، وسیله ی تقرّب شخصِ باایمان است.
7569 . عنه صلى الله علیه و آله: الصَّلاة قُربانُ کُلِّ تَقیٍّ.(47)
6 / 10
دُخولُ الجَنَّةِ
7570 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مِفتاحُ الجَنَّةِ الصَّلاةُ.(48)
7571 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عزوجل: إنَّ لِعَبدی عَلَیَّ عَهدًا إن أقامَ الصَّلاةَ لِوَقتِها أن لا اُعَذِّبَهُ و أن اُدخِلَهُ الجَنَّةَ بِغَیرِ حِسابٍ.(49)
6 / 11
جوامِعُ آثارِ الصَّلاةِ
7572 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما مِن عَبدٍ اهتَمَّ بِمَواقیتِ الصَّلاةِ و مَواضِعِ الشَّمسِ؛ إلّا ضَمِنتُ لَهُ الرَّوحَ عِندَ المَوتِ، و انقِطاعَ الهُمومِ و الأَحزانِ، و النَّجاةَ مِنَ النّارِ.(50)
7573 . عنه صلى الله علیه و آله: الصَّلاةُ مِن شَرائع الدّینِ، و فیها مَرضاةُ الرَّبِّ عزوجل، و هیَ مِنهاجُ الأَنبیاءِ، و لِلمُصَلّی حُبُّ المَلائِکَةِ، و هُدًى و إیمانٌ، و نورُ المَعرِفَةِ، و بَرَکَةٌ فِی الرِّزقِ، و راحَةٌ لِلبَدَنِ، و کَراهَةٌ لِلشَّیطانِ، و سِلاحٌ عَلَى الکافِرِ، و إجابَةٌ لِلدُّعاءِ، و قَبولٌ لِلأَعمالِ، و زادٌ لِلمُؤمِنِ مِنَ الدُّنیا إلَى الآخِرَةِ، و شَفیعٌ بَینَهُ و بَینَ مَلَکِ المَوتِ، و اُنسٌ فی قَبرِهِ، و فِراشٌ تَحتَ جَنبِهِ، و جَوابٌ لِمُنکَرٍ و نَکیرٍ، و تَکونُ صَلاةُ العَبدِ عِندَ المَحشَرِ تاجًا عَلى رَأسِهِ، و نورًا عَلى وَجهِهِ، و لِباسًا عَلى بَدَنِهِ، و سِترًا بَینَهُ و بَینَ النّار، و حُجَّةً
7569 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز، وسیله ی تقرّب هر شخص پرهیزگارى است.
6 / 10
ورود به بهشت
7570 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کلید بهشت، نماز است.
7571 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى عزوجل فرمود: «براى بنده‌ام تعهّد کرده‌ام که اگر نماز را در وقتش بر پا دارد، کیفرش ندهم و او را بى محاسبه، وارد بهشت گردانم.
6 / 11
مجموعه ی آثار نماز
7572 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى به وقت‌هاى نماز و جایگاه‌هاى خورشید، اهتمام نمى‌ورزد، جز این که براى او راحتى هنگام مرگ، قطع پریشانى‌ها و اندوه‌ها و نجات از آتش را ضمانت مى‌کنم.
7573 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز، از آیین‌هاى دین است در آن، خشنودى پروردگار عزوجل است، راه روشن پیامبران است و نمازگزار، محبّت فرشتگان را با خود دارد. هدایت و ایمان، نور معرفت، برکت در روزى، آسایش تن، ناپسندى براى شیطان، سلاحى برابر کافر، پذیرش دعا، قبولىِ اعمال، توشه ی مؤمن از دنیا به سوى آخرت، شفیع میان او و فرشته مرگ، اُنس او در گورش، فرش زیرش و پاسخ مُنکر و نکیر است.
و نماز بنده هنگام محشر، تاجى بر سر اوست و نورى بر چهره‌اش، پوششِ کالبدش، پرده‌اى میان او و آتش، حجّتى میان او و پروردگار بزرگ و با شکوهش،
بَینَهُ و بَینَ الرَّبِّ جَلَّ جَلالُهُ، و نَجاةً لِبَدَنِهِ مِنَ النّار، و جَوازًا عَلَى الصِّراطِ، و مِفتاحًا لِلجَنَّةِ، و مُهورًا لِحورِ العینِ، و ثَمَنًا لِلجَنَّةِ بِالصَّلاةِ یَبلُغُ العَبدُ إلَى الدَّرَجَةِ العُلیا، لِأَنَّ الصَّلاةَ تَسبیحٌ و تَهلیلٌ و تَحمیدٌ و تَکبیرٌ و تَمجیدٌ و تَقدیسٌ و قَولٌ و دَعوَةٌ.(51)
7574 . عنه صلى الله علیه و آله: الصَّلاةُ عَمودُ الدّینِ، و فیها عَشرُ خِصالٍ: زَینُ الوَجهِ، و نورُ القَلبِ، و راحَةُ البَدَنِ، و اُنسُ القُبورِ، و مُنزِلُ الرَّحمَةِ، و مِصباحُ السَّماء، و ثِقلُ المیزانِ، و مَرضاةُ الرَّبِّ، و ثَمَنُ الجَنَّةِ، و حِجابٌ مِنَ النّارِ، و مَن أقامَها فَقَد أقامَ الدّینَ، و مَن تَرَکَها فَقَد هَدَمَ الدّینَ.(52)
7575 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ للّهِ‌ِ تَبارَکَ و تَعالى مَلَکًا یُسَمّى سَخائیلَ یَأخُذُ البَرَواتِ لِلمُصَلّینَ عِندَ کُلِّ صَلاةٍ مِن رَبِّ العالَمینَ جَلَّ جَلالُهُ، فَإِذا أصبَحَ المُؤمِنونَ و قاموا و تَوَضَّؤوا و صَلَّوا صَلاةَ الفَجرِ أخَذَ مِنَ اللّهِ عزوجل بَراءَةً لَهُم مَکتوبٌ فیها: أنَا اللّهُ الباقی، عِبادی و إمائی فی حِرزی جَعَلتُکُم، و فی حِفظی و تَحتَ کَنَفی صَیَّرتُکُم، و عِزَّتی لا خَذَلتُکُم و أنتُم مَغفورٌ لَکُم ذُنوبُکُم إلَى الظُّهرِ.
فَإِذا کانَ وَقتُ الظُّهرِ فَقاموا و تَوَضَّؤوا و صَلَّوا أخَذَ لَهُم مِنَ اللّهِ عزوجل البَراءَةَ الثّانیَةَ مَکتوبٌ فیها: أنَا اللّهُ القادِرُ، عبادی و إمائی بَدَّلتُ سَیِّئاتِکُم حَسَناتٍ، و غَفَرتُ لَکُمُ السَّیِّئاتِ، و أحلَلتُکُم بِرِضائی عَنکُم دارَ الجَلالِ.
فَإِذا کانَ وَقتُ العَصرِ فَقاموا و تَوَضَّؤوا و صَلَّوا أخَذَ لَهُم مِنَ اللّهِ عزوجل البَراءَةَ الثّالِثَةَ مَکتوبٌ فیها: أنَا اللّهُ الجَلیلُ جَلَّ ذِکری و عَظُمَ سُلطانی، عَبیدی و إمائی حَرَّمتُ
[مایه ی] نجات تنش از آتش، برگه ی عبور از صراط، کلیدى براى بهشت، مهریه ی حور العین و بهاى بهشت است بنده با نماز در فراز مى‌آید؛ زیرا نماز تسبیح و تهلیل (لا إله إلّا اللّه گفتن و گواهى به یکتایى خدا) و سپاس و بزرگداشت و مدح و تنزیه و سخن گفتن [با خدا] و دعاست.
7574 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نماز، ستون دین و در آن، ده ویژگى است: زینت چهره، نور دل، آسایش تن، اُنس گورها، فروآورنده ی رحمت، چراغ آسمان، سنگینى میزان، خشنودى پروردگار، بهاى بهشت، و پرده‌اى از آتش است. هر کس آن را بر پا کند، دین را بر پا داشته است و هر کس آن را رها کند، دین را نابود کرده است.
7575 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند – تبارک و تعالى – فرشته‌اى به نام سَخائیل دارد که براى نمازگزاران هنگام هر نماز، بَرات‌هایى از پروردگار بزرگ جهانیان مى‌گیرد. پس هنگامى که مؤمنان، صبح بر مى‌خیزند و وضو مى‌گیرند و نماز صبح را مى‌خوانند، بَراتى را براى آنان از خداى عزوجل مى‌گیرد که در آن، نوشته شده است: «من، خداى جاویدم بندگانم! شما را در پناه خود قرار دادم و در سایه ی حمایت و نگاهبانى خود در آوردم به عزّتم سوگند، شما را وا نمى‌گذارم و گناهانتان تا ظهر، آمرزیده شده است.
پس هنگام ظهر که بر مى‌خیزند و وضو مى‌گیرند و نماز مى‌خوانند، براى آنان بَرات دوم را از خداى عزوجل مى‌گیرد که در آن، نوشته شده است: «من، خداى توانایم بندگانم! بدى‌هایتان را به نیکى تبدیل کردم و گناهان کوچکتان را آمرزیدم و به سبب خشنودى‌ام از شما، در منزلگاه شُکوه جایتان دادم.
پس هنگام عصر که بر مى‌خیزند و وضو مى‌گیرند و نماز مى‌خوانند، برات سوم را براى آنان از خداى عزوجل مى‌گیرد که در آن نوشته شده است: «من، خداى بزرگم یادم شکوهمند و قدرتم بسیار است. بندگان من، کالبدهایتان را بر آتش، حرام کردم
أبدانَکُم عَلَى النّارِ، و أسکنتُکُم مَساکِنَ الأَبرارِ، و دَفَعتُ عَنکُم بِرَحمَتی شَرَّ الأَشرارِ.
فَإِذا کانَ وَقتُ المَغرِبِ فَقاموا و تَوَضَّؤوا و صَلَّوا أخَذَ لَهُم مِنَ اللّهِ عزوجل البَراءَةَ الرّابِعَةَ مَکتوبٌ فیها: أنَا اللّهُ الجَبّارُ الکَبیرُ المُتَعالُ، عَبیدی و إمائی صَعِدَ مَلائِکَتی مِن عِندِکُم بِالرِّضا، و حَقَّ عَلَیَّ أن اُرضیَکُم و اُعطیَکُم یَومَ القیامَةِ مُنیَتَکُم.
فَإِذا کانَ وَقتُ العِشاءِ فَقاموا و تَوَضَّؤوا و صَلَّوا أخَذَ مِنَ اللّهِ عزوجل لَهُم البَراءَةَ الخامِسَةَ مَکتوبٌ فیها: إنّی أنَا اللّهُ لا إله غَیری و لا رَبَّ سِوایَ، عِبادی و إمائی فی بُیوتِکُم تَطَهَّرتُم، و إلى بُیوتی مَشَیتُم، و فی ذِکری خُضتُم، و حَقّی عَرَفتُم، و فَرائِضی أدَّیتُم، اُشهِدُک یا سَخائیلُ و سائِرَ مَلائِکَتی أنّی قَد رَضیتُ عَنهُم.
فَیُنادی سَخائیلُ بِثَلاثِ أصواتٍ کُلَّ لَیلَةٍ بَعدَ صَلاةِ العِشاءِ: یا مَلائِکَةَ اللّهِ، إنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالى قَد غَفَرَ لِلمُصَلّینَ المُوَحِّدینَ، فَلا یَبقى مَلَکٌ فِی السَّماواتِ السَّبعِ إلَا استَغفَرَ لِلمُصَلّینَ و دَعا لَهُم بِالمُداوَمَةِ عَلى ذلِکَ، فَمَن رُزِقَ صَلاةَ اللَّیلِ مِن عَبدٍ أو أمَةٍ قام للّهِ‌ِ عزوجل مُخلِصًا فَتَوَضَّأَ وُضوءاً سابِغًا و صَلّى للّهِ‌ِ عزوجل بِنیَّةٍ صادِقَةٍ و قَلبٍ سلیمٍ و بَدَنٍ خاشِعٍ و عَینٍ دامِعَةٍ جَعَلَ اللّهُ تَبَارَکَ و تَعالى خَلفَهُ تِسعَةَ صُفوفٍ مِنَ المَلائِکَةِ، فی کُلِّ صَفٍّ ما لا یُحصی عَدَدَهُم إلَا اللّهُ تَبارَکَ و تَعالى، أحدُ طَرَفَی کُلِّ صَفٍّ بِالمَشرِقِ و الآخَر بِالمَغرِبِ، فَإِذا فَرَغَ کُتِبَ لَهُ بِعَدَدِهِم دَرَجاتٌ.(53)
و شما را در جایگاه نیکان، نشاندم و با رحمتم تبهکارىِ تبهکاران را از شما دور کردم.
پس هنگام مغرب که بر مى‌خیزند و وضو مى‌گیرند و نماز مى‌خوانند، بَرات چهارم را براى آنان از خداى عزوجل مى‌گیرد که در آن نوشته شده است: «من، خداوند چیره، بزرگ و والایم بندگان من! فرشتگانم از نزد شما با خشنودى بالا آمدند بر خود واجب کردم که شما را خشنود سازم و روز قیامت، آرزویتان را برآورده سازم.
پس هنگام عشا که بر مى‌خیزند و وضو مى‌گیرند و نماز مى‌خوانند، بَرات پنجم را براى آنان از خداى عزوجل مى‌گیرد که در آن نوشته شده است: «همانا من، خداوندم نه خدایى غیر از من هست، و نه پروردگارى جز من. بندگان من! در خانه‌هاى خود، طهارت ساختید و به سوى خانه‌هاى من، گام برداشتید و در یاد من، فرو رفتید و حقّ مرا شناختید و واجباتم را انجام دادید. اى سَخائیل و دیگر فرشتگانم! شما را گواه مى‌گیرم که من از آنان، خشنود شدم.
پس سَخائیل هر شب، پس از نماز عشا، سه بار ندا در مى‌دهد: «اى فرشتگان خداوند! همانا خداوند – تبارک و تعالى-، نمازگزاران یکتاپرست را آمرزید». پس هیچ فرشته‌اى در آسمان‌هاى هفتگانه نمى‌مانَد، جز این که براى نمازگزاران، آمرزش مى‌طلبد و براى مداومتشان بر این کار، دعا مى‌کند. هر کس، مرد یا زن، نماز شب روزى‌اش شود و فقط براى خداى عزوجل برخیزد، وضویى کامل بگیرد و براى خداى عزوجل با نیّتى راست و دلى پیراسته و تنى افتاده و چشمى گریان، نماز بگزارد، خداوند – تبارک و تعالى-، پشت سر او، نُه صف از فرشتگان قرار مى‌دهد که تعداد فرشتگان هر صف را جز خداوند – تبارک و تعالى – نمى‌داند یک طرف صف در شرق و طرف دیگرش در غرب است و هنگامى که [از نمازش] فارغ شد، براى وى به عدد این فرشتگان، درجه نوشته مى‌شود.
1) هود:114.
2) المعجم الکبیر: ج 3 ص 298 ح 3460 عن أبی مالک الأشعری؛ دعائم الإسلام: ج 1 ص 135 و فیه «کَفّارَةٌ لِما بَینَهُنَّ ما اجتَنَبتَ الکَبائِرَ. .».
3) مسند ابن حنبل: ج 9 ص 132 ح 23562.
4) در دعائم الاسلام، چنین آمده است: «پوشاننده آنچه در میان آنهاست، تا آن گاه که از گناهان بزرگ، دورى گزینى. . .».
5) الأمالی للطوسی: ص 537 ح 1162، بحارالأنوار: ج 77 ص 88 ح 3.
6) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 447 ح 1396 عن أبی أیّوب الأنصاری و عقبة بن عامر.
7) سنن الترمذی: ج 1 ص 418 ح 214 عن أبی هریرة؛ إرشاد القلوب: ص 412 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام نحوه.
8) تاریخ بغداد: ج 14 ص 313 الرقم 7634 عن سلمان الفارسی.
9) شعب الإیمان: ج 3 ص 45 ح 2821 عن أنس.
10) مسند ابن حنبل: ج 8 ص 133 ح 21612 عن أبی ذرّ.
11) صحیح البخاری: ج 1 ص 181 ح 465 عن أبی هریرة.
12) تهذیب الأحکام: ج 2 ص 238 ح 944 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 82 ص 209 ح 21؛ المعجم الأوسط: ج 9 ص 173 ح 9452 عن أنس نحوه.
13) المعجم الکبیر: ج 10 ص 141 ح 10252 عن ابن مسعود.
14) تاریخ بغداد: ج 4 ص 305 الرقم 2091 عن ابن مسعود.
15) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 202 ح 2138 عن محمّد بن قیس عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 82 ص 205 ح 6.
16) مستدرک الوسائل: ج 3 ص 16 ح 2900 و ص 91 ح 3094 نقلاً عن القطب الراوندى فی لبّ اللباب.
17) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 211 ح 640؛ صحیح مسلم: ج 1 ص 463 ح 284 عن جابر نحوه.
18) الظاهر أنّ الصحیح: «قالوا: لا».
19) تهذیب الأحکام: ج 2 ص 237 ح 938 عن أبی بصیر، بحارالأنوار: ج 82 ص 236 ح 66 نقلاً عن کتاب جعفر بن محمّد بن شریح نحوه؛ صحیح مسلم: ج 1 ص 462 ح 283 عن أبی هریرة.
20) کنز العمّال: ج 7 ص 310 ح 19027 نقلاً عن المعجم الأوسط.
21) گویى درست، چنین باشد: «گفتند: نه».
22) الفردوس: ج 2 ص 405 ح 3799 عن ابن عمر.
23) العنکبوت:45.
24) المعجم الکبیر: ج 11 ص 46 ح 11025 عن ابن عبّاس؛ مجمع البیان: ج 8 ص 447 عن أنس، بحارالأنوار: ج 82 ص 198.
25) تفسیر الطبری: ج 11 الجزء 20 ص 155 عن ابن مسعود؛ مجمع البیان: ج 8 ص 447 عن ابن مسعود، بحارالأنوار: ج 82 ص 198.
26) تفسیر ابن کثیر: ج 6 ص 290 عن عمران بن حصین.
27) مجمع البیان: ج 8 ص 447 عن أنس، بحار الأنوار: ج 82 ص 198.
28) مسند ابن حنبل: ج 3 ص 457 ح 9785.
29) البقرة:153.
30) فی الحدیث: «کانَ إذا حَزَبَهُ أَمرٌ صَلّى» أی إذا نزل به مهمّ أو أصابه غمّ (لسان العرب: ج 1 ص 309).
31) سنن أبی داوود: ج 2 ص 35 ح 1319؛ مجمع البیان: ج 1 ص 217 و فیه «کانَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله إذا حَزَنَهُ أمرٌ استَعانَ بِالصَّلاةِ و الصَّومِ» ، بحارالأنوار: ج 91 ص 341.
32) طه:132.
33) مسکّن الفؤاد: ص 56 عن یوسف بن عبداللّه بن سلام، بحارالأنوار: ج 91 ص 383 ح 10.
34) در بحار الأنوار افزوده است: «طولى نکشید که توبه کرد».
35) در مجمع البیان آمده است: «هرگاه اندوهگین مى‌شد، از نماز و روزه، یارى مى‌جست».
36) الکافی: ج 3 ص 265 ح 5، بحارالأنوار: ج 84 ص 260 ح 59.
37) الأمالی للطوسی: ص 529 ح 1162 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 78 ح 3.
38) الجامع الصغیر: ج 1 ص 121 ح 787.
39) المصنف لعبد الرزّاق: ج 1 ص 49 ح 150 عن الحسن؛ کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 210 ح 636 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه.
40) سنن الدارمی: ج 1 ص 348 ح 1379 عن أبی هریرة.
41) الأمالی للمفید: ص 118 ح 1 عن محمّد بن عبداللّه بن علیّ العلوی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام.
42) المعجم الکبیر: ج 8 ص 169 ح 7713 عن أبی اُمامة.
43) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 116؛ الزهد لابن المبارک: ص 402 ح 1143 عن صلة ابن أشیم نحوه.
44) الفردوس: ج 2 ص 404 ح 3796 عن ابن عبّاس.
45) الأمالی للطوسی: ص 647 ح 1340 عن محمّد بن صدقة عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 69 ص 405 ح 110.
46) الجامع الصغیر: ج 1 ص 314 ح 2055 عن أنس.
47) الجعفریّات: ص 32 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 82 ص 310 ح 14؛ مسند الشهاب: ج 1 ص 181 ح 265 عن عبد اللّه بن الزبیر عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
48) سنن الترمذی: ج 1 ص 10 ح 4 عن جابر بن عبداللّه؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 322 ح 56.
49) کنز العمّال: ج 7 ص 312 ح 19036 نقلاً عن الحاکم فی تاریخه عن عائشة.
50) الأمالی للمفید: ص 136 ح 5 عن سوید بن غفلة عن الإمام علیّ علیه السلام، بحارالأنوار: ج 83 ص 9 ح 5.
51) الخصال: ص 522 ح 11 عن ضمرة بن حبیب، بحارالأنوار: ج 82 ص 231 ح 56.
52) الاثنا عشریّة: ص 327.
53) الأمالی للصدوق: ص 64 ح 2 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 82 ص 203 ح 3.
